Του Γιάννη Κτιστάκι
Λέκτορα της Νομικής Σχολής του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης.
Βακούφια είναι τα ευαγή ιδρύματα (συνήθως χώρος λατρείας, σχολείο ή νοσοκομείο), τα οποία συστάθηκαν πριν από το 1923, σύμφωνα με το οθωμανικό δίκαιο, από Μουσουλμάνους ή Ελληνορθόδοξους ή Εβραίους ή Αρμένιους υπηκόους της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η σύστασή τους, ωστόσο, ήταν νομικά ατελής και γι’ αυτόν τον λόγο, βάσει ειδικής νομοθεσίας της Τουρκικής πλέον Δημοκρατίας, εκλήθησαν οι διοικήσεις τους να υποβάλουν μία δήλωση αναφορικά με τον σκοπό τους, την έδρα τους και την ακίνητη (προσοδοφόρα ή μη) περιουσία τους («Δήλωση του 1936»). Η Δήλωση αυτή του 1936, που υπέχει, έκτοτε, θέση ιδρυτικού καταστατικού, είναι το κεντρικό σημείο της νομοθετικής τροποποίησης του πρωθυπουργού Ερντογάν, το περασμένο Σάββατο.
Ειδικότερα, η τροποποίηση επιδιώκει τη θεραπεία όλων των κακόβουλων κρατικών μεθοδεύσεων σε βάρος της ακίνητης περιουσίας των μειονοτικών (μη μουσουλμανικών) βακουφίων από το 1936 και επέκεινα: πρόκειται για την παρερμηνεία των Δηλώσεων του 1936 με σκοπό τη βλάβη του Οικουμενικού Πατριαρχείου (υπόθεση του Ορφανοτροφείου της Πριγκήπου), για την αποψίλωση της αποκτηθείσας μετά το 1936 βακουφικής περιουσίας με το πρόσχημα ότι τα βακούφια συνιστούν κίνδυνο για την εθνική ασφάλεια (υπόθεση της Μεγάλης του Γένους Σχολής), για την de facto απαλλοτρίωση ακινήτων διότι έπαψε δήθεν ο προσδιοριζόμενος το 1936 ευαγής σκοπός τους (υπόθεση του Ρωμαίικου σχολείου στο Ορτάκιοϊ) και, βεβαίως, για την –παρά τη Δήλωση του 1936– αφαίρεση των τίτλων ιδιοκτησίας των νεκροταφείων και των Αγιασμάτων (είναι αλήθεια, πάντως, ότι η διαχείριση δεν είχε ποτέ αφαιρεθεί από τους μειονοτικούς). Η τροποποίηση προβλέπει την επιστροφή όλων των παραπάνω περιπτώσεων, χωρίς την επίδειξη τίτλων αλλά μόνον με τη Δήλωση του 1936. Οσα δε εξ αυτών δεν βρίσκονται πλέον στον έλεγχο του τουρκικού Δημοσίου, προβλέπεται η παροχή αποζημίωσης με βάση την σημερινή αξία τους.
Εν ολίγοις, η σημασία της προχθεσινής τροποποίησης έγκειται στον σαρωτικό της χαρακτήρα (καλύπτει όλες τις εκκρεμότητες των μη κατειλημμένων βακουφίων), στη σύντομη απόστασή της από τον νόμο-πλαίσιο για τα βακούφια του 2008 που φερόταν επισήμως μέχρι προχθές ως η οριστική νομοθετική τουρκική απάντηση στα χρονίζοντα ζητήματα και στη δυνατότητα αποζημίωσης των βακουφίων για τα αφαιρεθέντα ακίνητά τους που μεταπωλήθηκαν από το κράτος σε τρίτους.
Πρέπει, πάντως, να σημειωθεί ότι δεν πρόκειται για μία, από την αρχή έως το τέλος, «γενναία» πρωτοβουλία του Τούρκου πρωθυπουργού. Τα τρία χρόνια που μεσολάβησαν, η Ευρωπαϊκή Ένωση πίεσε πολύ σε αυτόν τον τομέα με τις ετήσιες εκθέσεις προόδου Ε.Ε. - Τουρκίας. Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου δημοσίευσε και αυτό με τη σειρά του σχετικές καταδικαστικές αποφάσεις. Επίσης, ο ίδιος ο Οικουμενικός Πατριάρχης, ο φυσικός ηγέτης της μειονότητας, μίλησε επανειλημμένως στην τουρκική κοινή γνώμη για τις «αδικίες» των περασμένων δεκαετιών. Ηδη, άλλωστε, εκκρεμούν δεκάδες αγωγές των ελληνορθοδόξων βακουφίων για τα ίδια ακίνητα ενώπιον των τουρκικών δικαστηρίων. Τέλος, η προβλεπόμενη από τον νόμο του 2008 συμμετοχή, έστω και μία ψήφο σε σύνολο δεκαπέντε, του εκπροσώπου των μειονοτήτων στην αρμόδια κρατική διεύθυνση για τα βακούφια υπήρξε τόσο γόνιμη που οδήγησε την κρατική μηχανή να εισηγηθεί –πρώτη αυτή– στον Τούρκο πρωθυπουργό την προχθεσινή νομοθετική αλλαγή.
Βάσει της νέας ρύθμισης, τα ελληνορθόδοξα βακούφια προσδοκούν την επιστροφή περίπου χιλίων ακινήτων στην Πόλη, Ιμβρο και Τένεδο. Ο ακριβής αριθμός, πάντως, των διεκδικούμενων ακινήτων θα αποκρυσταλλωθεί σε δώδεκα μήνες, όταν λήξει η προθεσμία για την υποβολή των καταστάσεων με τα προς επιστροφή ακίνητα.
Δύο καταληκτικές παρατηρήσεις είναι αναγκαίες.
Πρώτον, η κατάρτιση του Κτηματολογίου στην Πόλη από τις αρχές του εικοστού αιώνα κατέστησε δυνατή σε βάθος χρόνου την προστασία τόσων πολλών βακουφικών ακινήτων από επίδοξους καταπατητές (ιδιώτες). Διότι την κτηματολογική εγγραφή υπέρ του βακουφίου ή του Ρωμιού εφοροεπιτρόπου δεν μπορούσε να την παρακάμψει η, τόσο προσφιλής στα καθ’ ημάς, χρησικτησία. Ακόμη δε κι όταν η κτηματολογική στήλη του ιδιοκτήτη ήταν κενή, τρίτος δεν μπορούσε να εγγράψει παρανόμως το δικό του όνομα, επικαλούμενος εικοσαετή νομή.
Δεύτερον, πλην των μη κατειλημμένων βακουφίων, αποκλειστικά ζητήματα των οποίων ρυθμίζει η προχθεσινή τροποποίηση, υπάρχουν και τα κατειλημμένα (mazbut). Πρόκειται για δεκαεπτά τον αριθμό ελληνορθόδοξα βακούφια (κυρίως εκκλησίες και μονές) που η τουρκική διοίκηση ελέγχει πλήρως μέσω διορισμένων διοικήσεων (κρατικοί υπάλληλοι), αφού προηγουμένως φρόντισε να εκδιώξει τους Ρωμιούς από την διοίκησή τους (κυρίως τις δεκαετίες του ’70 και του ’80) με το πρόσχημα ότι έπαυσαν να επιτελούν τον σκοπό τους. Η ιστορία αυτή είναι ένας μεγάλος «λεκές» στο τουρκικό κράτος δικαίου, που ο Ερντογάν δεν εξάλειψε με την προχθεσινή τροποποίηση, ίσως διότι, παράλληλα με τα ελληνορθόδοξα, υπάρχουν και εκατοντάδες μουσουλμανικά κατειλημμένα βακούφια.
Ηδη, πάντως, η μειονότητα, με επικεφαλής τον Οικουμενικό Πατριάρχη, έχει προσφύγει για αυτά στα τουρκικά δικαστήρια με το βλέμμα στραμμένο στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου