Παρετυμολογίες

Του ΚΩΣΤΑ ΓΕΩΡΓΟΥΣΟΠΟΥΛΟΥ

Υπάρχουν κάποιες παράλληλες σηματοδοτήσεις της λέξης Πρωτομαγιά που έχουν αναπτυχθεί συνειδητά ή υποσυνείδητα και παρότι τραβηγμένες δεν παύουν να είναι γοητευτικές.

Παρετυμολογία είναι η ψευδής, συνειδητή ή ασυνείδητη, αλλά και η πεπλανημένη ετυμολογία μιας λέξης. Ο Αισχύλος παρετυμολογεί συχνά χρησιμοποιώντας συνειδητά μια λανθασμένη ετυμολογία με λέξεις ποιητικής έμφασης. Ετσι παρετυμολογεί το όνομα της Ελένης και τον αόριστο του ρήματος αιρώ: καταστρέφω, φίλον/ ελείν αρά Ελένη = η καταστροφή, η συμφορά και το όνομα Απόλλων από το Απόλλυμι = καταστρέφω επίσης. 

Μου έχει συμβεί να έχω ακούσει όχι μόνο από λαϊκά και αναλφάβητα χείλη αλλά και από μέτοχους γυμνασιακής εκπαίδευσης παρετυμολογίες της Πρωτομαγιάς που με έκαναν να εκπλαγώ και για την τόλμη αλλά κυρίως για τη γλωσσική φαντασία των ομιλούντων. Εκείνο όμως που κατ΄ αρχάς πρέπει να σημειώσω είναι πως όλοι οι παρετυμολογούντες δεν απομακρύνονται από την αληθή πρώτη σημασία και τη ρίζα της λέξης. Ούτε καν από την ημέρα αναφοράς της. 

Εξηγούμαι. Ως γνωστόν, η λέξη Πρωτομαγιά, λέξη της λαϊκής μας παράδοσης που σχετίζεται με την αποθέωση της ανοιξιάτικης οργασμικής εορτής της φύσης (σημασία που προηγείται βέβαια αιώνες από την καθιέρωση της 1ης Μαΐου έως εργατικής επετείου της εξέγερσης των προλεταριάτων του Σικάγου), είναι η πρώτη ημέρα του Μαΐου, Μαγιού. Ετσι την ημέρα αυτή σε διάφορες περιοχές ή σε διάφορες ηλικίες ή επαγγελματικές ομάδες ή σε σχετικές με την ημέρα αυτή λαϊκές τελετές ή δραστηριότητες αναπτύχθηκαν συνειδητά ή υποσυνείδητα κάποιες παράλληλες σηματοδοτήσεις της λέξης Πρωτομαγιά, σαφώς πεποιημένες, τραβηγμένες αλλά αρκούντως γοητευτικές. 

 Εν πρώτοις το πρώτο συνθετικό της λέξης, Πρώτος, πρώτη συνδέθηκε όχι μόνο με τον αριθμό ένα που εκπροσωπεί το αριθμητικό επίθετο αλλά με την πρώτη φορά, την «πρωτιά», άλλη η σημασία του «πρωτοβάθμιος» και άλλη η σημασία του πρώτος στη λέξη «πρωτό-φαντος» = πρώτη φορά εμφανιζόμενος.

Ετσι μερικοί άνθρωποι της παλαιότερης γενιάς συνέδεσαν την Πρωτομαγιά με τα «πρώτα μάγια», δηλαδή την έναρξη ενέργειας κάποιας ευχής ή μαγγανείας ή κατάρας που εκστόμιζε κάποιος εναντίον άλλου ή άλλων και που ήταν βέβαιοι πως τη συγκεκριμένη μέρα, την Πρωτομαγιά, θα «έπιαναν». Ανάλογα λειτουργούσαν τα πρώτα ξόρκια, τα αναθέματα, οι κατάδεσμοι κ.τ.λ. Αλλά η Πρωτομαγιά είχε συνδυαστεί και με τη μαγιά, τον ζυμομύκητα, την πυτιά, το προζύμι. Πίστευαν πως, την πρώτη του Μάη, αν δημιουργήσεις πρώτη ύλη με τον γνωστό μύκητα που λειτουργεί στην πήξη του γιαουρτιού, το φούσκωμα του ψωμιού ή τη ζύμωση της μπίρας θα έχεις μια διαρκή παρακαταθήκη για όλον το χρόνο, ώς την άλλη Πρωτομαγιά.

Σε αστικότερες περιοχές όπου η παράδοση έχει νοθευτεί ή έχει αλλοιωθεί και δημιουργεί προϋποθέσεις για πεπλανημένες ετυμολογίες και κυρίως σε παραθαλάσσιες εξοχές και μάλιστα όταν η Πρωτομαγιά ευνοούνταν από καλοκαιρία που επέτρεπε στους τολμηρούς να αποπειραθούν τα πρώτα τους λουτρά, Πρωτομαγιά ήταν η πρώτη φορά που για την περίοδο του έτους που άρχιζε το πρώιμο θέρος φορούσε κάποιος μαγιό. Στην περίπτωση αυτή η λέξη Πρωτομαγιά σχηματιζόταν κατ΄ αναλογίαν με τη λαϊκή «κοστουμιά».

Μια ειδικότερη παρετυμολογία της λέξης έχει να κάνει με τους χορευτές που συνήθως αυτή την ημερομηνία- σύμβολο άλλαζαν μάγια ή μάλια, δηλαδή το ολόσωμο ειδικό ένδυμα των χορευτών και από τα χειμερινά έβαζαν τα θερινά τους κοστούμια χορού, ειδικά για να κρατούν σφιχτούς τους μυς και να απορροφούν τον ιδρώτα.

Εχω ακούσει όμως και μια τελείως τρελή παρετυμολογία. Περιορισμένη βέβαια σε δυο τρεις εφήβους που πίστευαν πως μόλις περνούσαν τα δεκαπέντε και ακριβώς την Πρωτομαγιά έπρεπε συμβολικά λόγω ανοίξεως να κάνουν την πρώτη τους επανάσταση ενάντια στο γονεϊκό κατεστημένο, την πρώτη Μαγκιά!