ΚΟΙΝΩΝΙΑ και ΠΟΛΙΤΙΚΗ: Πόση βία πρέπει νά ἀσκεῖ ἡ ἐξουσία

«Ἡράκλειτος». Πίνακας τοῦ Ὁλλανδοῦ ζωγράφου Johannes Moreelse (1603-1634).

Toυ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΛΙΑΚΟΥ

«Πᾶν γάρ ἑρπετόν πληγῆι νέμεται». Κάθε ζῶο κατευθύνεται μέ χτυπήματα.
Ἡρακλείτου «Περί Φύσεως», Fragmenta, 11.

 

Τα ζῶα ἐκπαιδεύονται, συνήθως μέ χτυπήματα καί ἀμοιβές. Ἡ ἀποτροπή ἐνέργειας ἐπιτυγχάνεται μέ πλῆγμα, ἡ «πληγή» ποῦ ἀναφέρει ὁ Ἡράκλειτος (περ. 544 – περ. 484 π.Χ.). 

Ἡ ἐπανάληψη τοῦ ἐπιθυμητοῦ ὑποδεικνύεται μέ ἀμοιβή. Κάτι σάν τό «μαστίγιο καί τό καρότο», τό ὁποῖο ἀποτελεῖ μία εἰκόνα οἰκεία στούς ἀνθρώπους τῆς ἐποχῆς μας– μία καί ἀναφέρεται κατά κόρον σέ ὁμιλίες καί ἄρθρα πού ἀφοροῦν ἐκτιμήσεις γιά τίς πολιτικές ἐξελίξεις καί τίς ἀποφάσεις τοῦ ἑκάστοτε ἡγέτη νά κάνει «παροχές» καί νά ζητήσει «θυσίες» ἤ νά προαναγγείλει «τιμωρίες». 
 

Ὅμως, ἡ ἱκανότητα τοῦ εἴδους μας νά λογίζεται, νά συλλογίζεται, νά μεταφέρει ἔννοιες σέ εἰκόνες καί συναισθήματα σέ λέξεις πόσο τό ἀπομακρύνει ἀπό τό ζωικό βασίλειο;  

Οἱ ἄνθρωποι καί τά ζῶα μποροῦν νά διοικηθοῦν, νά «νουθετηθοῦν», νά κατευθυνθοῦν μέ ἴδιο ἤ ἔστω παρόμοιο τρόπο; 

Ὁ Ἐφέσιος φιλόσοφος, πού ἐκφράστηκε ἀποφατικά, ἐναργῶς καί καίρια γιά τόν κόσμο, τόν ἐσωτερικό διάκοσμο τῆς ἀνθρώπινης συνείδησης καί τό πεπρωμένο τῆς ψυχῆς, δέν συνέθεσε αὐτό τό ἀπόφθεγμα γιά νά ἀναφερθεῖ στά ζῶα. Δέν τόν ἐνδιέφερε ἰδιαίτερα ἡ διάρρηξη ἀνοιχτῶν θυρῶν. 
 

Στούς ἀνθρώπους ἔκανε μνεία. Πόση καθοδηγητική, ἐκπαιδευτική «πληγή» τούς ἀναλογεῖ;
 

Ἡ ἄσκηση βίας ὡς ἐπιλογή καί μέθοδος τρόπου διοικήσεως δέν ἔχει πάψει νά ἀπασχολεῖ μία σειρά ἀπό ἐπιστῆμες ἐδῶ καί δεκάδες αἰῶνες. Ἕνα ἀπό τά συνηθέστερα ἐκπαιδευτικά λογοπαίγνια πού χρησιμοποιοῦνται γιά τήν κατάδειξη τῆς ἀποφυγῆς ἄσκησης βίας εἶναι ἡ διπλή ἀνάγνωση τῆς ἐτυμολογίας τῆς λέξεως πειθαρχία: πείθω διά τῆς ἀρχῆς ἤ ἄρχω διά τῆς πειθοῦς;  

Ὑπάρχει ἡ πλάνη ὅτι τό προαναφερθέν λογοπαίγνιο ἀποτελεῖ διαχρονικό δίλημμα γιά τίς ἡγεσίες. 
 

Ἡ ἐξουσία, πού κατά καιρούς κατέχει διάφορα σώματα καί ψυχές ἀλλά πάντοτε εἶναι ἡ ἴδια, ἀντιμετωπίζει μόνο ἕνα ζήτημα: τήν πάση θυσία διαιώνισή της. Ἡ παράταση, ἐνίσχυση καί ἀναπαραγωγή τῆς δυνάμεως εἶναι τό μοναδικό θέμα πού ἀληθινά τήν ἀπασχολεῖ. Ὅλα τά ὑπόλοιπα εἶναι ὑποδιαιρέσεις τοῦ βασικοῦ ζητήματος, ρωγμές στό συμπαγές τῆς δυνάμεως. Ἡ ἐξουσία πρέπει νά παραμείνει, νά μήν σβήσει, νά διατηρήσει τήν ἐπιρροή της στόν ἄνθρωπο, νά μήν ἀμφισβητεῖται. 
 

Ἡ κοινή ἐμπειρία, σέ ὅλα τά πλάτη καί τά μήκη τῆς ὑδρογείου καί σέ ὅλες τίς χρονικές συντεταγμένες δαχτυλοδείχνει πρός τήν ἀναγκαιότητα ἄσκησης βίας.

  Τό «ἄρχω διά τῆς πειθοῦς» ὑφίσταται μέν ὡς λογικό σχῆμα. Ὅμως, ἡ ἐνεργοποίηση του δέν εἶναι ἐφικτή στό «ἐδῶ» καί στό «τώρα». 
 

Ἡ ἐξουσία διά τῆς πειθοῦς εἶναι μία κατάσταση πού ἀπευθύνεται σέ κοινωνίες καί προσωπικότητες ἰδιαίτατα καλλιεργημένες, ἐνσυνείδητες, πεπαιδευμένες πρός τήν ἀρετή καί ἔμπειρες στήν ἀντιμετώπιση τῶν ἀτέρμονων μεταβολῶν τοῦ βίου.
 

Ἡ πειθώ διά τῆς ἀρχῆς εἶναι τό σχῆμα ποῦ ἐξυπηρετεῖται ἀπό τούς ξενιστές τῆς ἐξουσιαστικῆς δυνάμεως καί ἐφαρμόζεται ἐδῶ καί χιλιετίες.
 

Ὡστόσο, πέρα ἀπό τά αὐταπόδεικτα σχήματα τοῦ ἐξωτερικοῦ φλοιοῦ τοῦ ἡρακλείτειου λόγου ὑπάρχουν καί τά σημαντικότερα, ὅσα μποροῦν νά προσεγγίσουν τόν πυρήνα τῶν μηνυμάτων, πού ἐπιδίωκε νά πέράσει ὁ φιλόσοφος.
 

Τό «ἑρπετό» τῆς φράσης δέν εἶναι τό πρόσωπο ὡς μέρος τοῦ συνόλου, ὡς ὀργανική προσθήκη μίας κοινότητας ποῦ θά λειτουργεῖ σύννομα ἐπειδή θά φοβᾶται τήν ποινή.
 

Το κτῆνος ποῦ πρέπει νά διοικηθεῖ μέ πλήγματα βρίσκεται ἐντός. Ὁ ἀντίπαλός μας εἶναι καί σύμμαχος. Ἔχει περάσει τά τείχη τῶν ἀναστολῶν πρίν κἄν αὐτά κτιστοῦν. Ἡ βάση του βρίσκεται στό τέμένος τῆς σκέψης καί στόν λαβύρινθο τῶν συναισθημάτων μας.
 

Ὁ ἑρπετικός ἐγκέφαλός μας, αὐτό τό ἀρχέγονο ὀργανικό πιλοτήριο, τό ἐργαλεῖο πού ρυθμίζει τήν ἀναπνοή, τή θερμοκρασία τοῦ σώματος, τήν ταχύτητα τῶν ἀντανακλαστικῶν στά ἐρεθίσματα, τήν ἄμεση ἐπιλογή στό δίλημμα μάχη ἤ φυγή, τή βούληση γιά ἀναπαραγωγή καί κυριαρχία εἶναι τό ζῶο πού δέν χρειάζεται ἔλεος ἀλλά ἐπιβολή καί ἔλεγχο. 
 

Δέν πείθεται τό ἐγώ ἀλλά διοικεῖται μέ τό ἀτσάλινο χέρι τῆς νόησης. 

Ὁ ἄνθρωπος, πρίν ἐπιβληθεῖ στό περιβάλλον του καί θελήσει νά κάνει τίς μάζες νά ὑπακούσουν πρέπει...

 νά κυριαρχήσει στά ἔνστικτά του τά ἴδια.  

Κι αὐτά «καταλαβαίνουν» μόνο μία γλώσσα. Αὐτήν πού προτείνει ὁ Ἡράκλειτος. 
 

Μία καλή ἀρχή ἐπικράτησης σ' αὐτόν τόν κρίσιμο ἀγώνα εἶναι ἡ διακοπή μίας κακῆς συνήθειας καί ἡ καθυπόταξη μίας ἀχρείαστης ἕξης πού μεταβλήθηκε σέ δεύτερη φύση. Ὁποιαδήποτε κι ἄν εἶναι αὐτή.