ΔΙΕΘΝΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ: Στα 67 τρισ. δολάρια οι συναλλαγές του "σκιώδους" τραπεζικού συστήματος

Του ΜΑΚΗ ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ

  

Στα 67 τρισ. δολάρια εκτοξεύθηκε το 2011 το λεγόμενο «σκιώδες» τραπεζικό σύστημα, όπως προκύπτει από την τελευταία έκθεση του Συμβουλίου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας (FSB), ή αλλιώς το 25% του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος.

Το μέγεθος αυτό, ωστόσο, ήταν κατά 5-6 τρισ. δολάρια μεγαλύτερο από ό,τι υπολογιζόταν, εξέλιξη η οποία επανέφερε στο προσκήνιο το θέμα περί καλύτερης εποπτείας και ελέγχου των συγκεκριμένων δραστηριοτήτων. Μετά την κατάρρευση της Lehman Brothers, οι εποπτικές Αρχές στις μεγαλύτερες οικονομίες του πλανήτη πήραν ορισμένα μέτρα για τον καλύτερο έλεγχο του χρηματοοικονομικού κλάδου, με αποτέλεσμα, ακόμη περισσότεροι επενδυτές να στραφούν σε προϊόντα του «σκιώδους» συστήματος.

Σύμφωνα με τα στοιχεία του Συμβουλίου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας (FSB) τα κεφάλαια στο σκιώδες τραπεζικό σύστημα αυξήθηκαν την περίοδο 2002 - 2011 κατά 41 τρισ. δολ., φθάνοντας τα 67 τρισ. δολάρια (από 26 τρισ. το 2002) όσο περίπου το παγκόσμιο ΑΕΠ (70 τρισ.) το 2011. Τα περισσότερα εξ αυτών διακινήθηκαν στις ΗΠΑ (23 τρισ. δολ.) με την Ευρωζώνη να ακολουθεί σε μικρή απόσταση (22 δισ.) και στη συνέχεια η Μεγάλη Βρετανία (9 τρισ.) και η Ιαπωνία (με 4 τρισ. δολάρια). Ωστόσο, ως ποσοστό του συνόλου διεθνώς, οι δραστηριότητες στις ΗΠΑ μειώθηκαν από 44% το 2005 στο 35% το 2011, καθώς περισσότερα κεφάλαια μετακινήθηκαν προς τη Βρετανία και τις χώρες της Ευρωζώνης.

Tο... «σκιώδες» τραπεζικό σύστημα περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, επενδυτικά κεφάλαια, αμοιβαία κεφάλαια αντιστάθμισης κινδύνου (hedge funds), επενδυτικά κεφάλαια διαχείρισης διαθεσίμων (money market funds), διαπραγματεύσιμα αμοιβαία κεφάλαια (ETF's), ρέπος, καθώς και τα... γνωστά σε όλους, από τη χρηματοπιστωτική κρίση του 2007-2008, δομημένα προϊόντα (CDS) π.χ. τα ενυπόθηκα δάνεια υψηλού κινδύνου. Ουσιαστικά, περιλαμβάνονται όλα τα μοχλευμένα, μη τραπεζικά, επενδυτικά σχήματα, οχήματα και δομές, όλες οι δραστηριότητες οι οποίες δεν καταγράφονται στους ισολογισμούς των κεντρικών τραπεζών.

Οπως σημειώνει ο οικονομολόγος κ. Δημήτρης Τζάνας «το κίνητρο σύστασης αυτών των φορέων επενδυτικών δράσεων είναι η δυνατότητα ευέλικτης και γρήγορης δραστηριοποίησης στα επιθυμητά επενδυτικά πεδία αποφεύγοντας παράλληλα τη σχολαστική εποπτεία. Για παράδειγμα, η πιστωτική επέκταση των τραπεζών υπόκειται στους περιορισμούς των δεικτών κεφαλαιακής επάρκειας (κανόνες Βασιλείας) και τα όσα προβλέπουν οι μονάδες διαχείρισης κινδύνου. Ετσι, η σύσταση τέτοιων φορέων που δεν περιλαμβάνονται στο ενεργητικό των τραπεζών (off-balance sheet items) ήταν μονόδρομος για την υλοποίηση σημαντικού μεγέθους νέων επενδυτικών σχεδίων παρακάμπτοντας και ακυρώνοντας ουσιαστικά τους θεσμικούς περιορισμούς.

Το FSB αναφέρει στην έκθεσή του ότι το μέγεθος του «σκιώδους» τραπεζικού συστήματος «μπορεί να δημιουργήσει συστημικούς κινδύνους και να μεγεθύνει τις αντιδράσεις στην αγορά όταν η ρευστότητά της είναι περιορισμένη», ενώ παράλληλα τονίζει ότι «πρέπει να υπάρξει κατάλληλη εποπτεία και θεσμικό πλαίσιο, ώστε να μετριασθεί η συσσώρευση κινδύνων». Οι εποπτικές Αρχές φοβούνται ότι οι τράπεζες μπορεί να χρησιμοποιούν «σκιώδεις» τραπεζικές συναλλαγές για να παρακάμψουν τα αυστηρά μέτρα που επιβλήθηκαν σε αυτές μετά τη χρηματοπιστωτική κρίση και την κατάρρευση της Leh­man Brothers.

Οπως επισημαίνει ο Βέλγος ευρωβουλευτής Σαΐντ Ελ Χαντραουί, ο «σκιώδης» τομέας μπορεί να είναι ιδιαίτερα επωφελής για την οικονομία αρκεί να... φύγουν οι σκιές και να λειτουργήσει με διαφάνεια και καλή εποπτεία.

Για παράδειγμα, προτείνει τη δημιουργία κεντρικής βάσης δεδομένων της ΕΕ, από την ΕΚΤ, που θα καταγράφει όλες τις συναλλαγές ρέπος σε κάθε νόμισμα για να υπάρχει πλήρης εικόνα της αγοράς των ρέπος.

Παράλληλα προτείνει τη δημιουργία κεντρικού αρχείου καθεμίας τραπεζικής συναλλαγής, συμπεριλαμβανομένων των αγοραπωλησιών παραγώγων για να είναι γνωστό ποιος αγοράζει τι από ποιόν και τι κίνδυνο ανέλαβε να πάρει.

Πέραν αυτών, προτείνει την επιβολή ανωτάτου ορίου έκθεσης των τραπεζών σε μη ελεγχόμενα προϊόντα στο 25% των ιδίων κεφαλαίων τους, με παράλληλη εγγραφή κάθε «σκιώδους» οντότητας με την οποία σχετίζεται η τράπεζα στον ισολογισμό της. 

Προτείνεται τέλος περιορισμός στο πόσες φορές μπορεί να τιτλοποιηθεί ένα χρηματοπιστωτικό προϊόν.