ΤΟΥΡΚΙΑ: Τα όνειρα ενός σουλτάνου

Του Δημητρη Τσιοδρα

Εως τον προηγούμενο Ιούνιο, ο Τ. Ερντογάν εμφανιζόταν ως απόλυτος κυρίαρχος στο εσωτερικό της Τουρκίας και διακήρυττε με στόμφο ότι η χώρα του σε λίγα χρόνια θα είναι στις 10 ισχυρότερες του κόσμου. 

Προνομιακός συνομιλητής των ΗΠΑ ο Τούρκος πρωθυπουργός, εμφανιζόταν ως ο ηγέτης του μουσουλμανικού κόσμου που μπορεί να συνδυάσει την πίστη στις παραδοσιακές ισλαμικές αρχές με την οικονομία της αγοράς, το άνοιγμα στο διεθνές κεφάλαιο και την προώθηση δημοκρατικών μεταρρυθμίσεων.  

Λίγους μήνες αργότερα, όλα αυτά μοιάζουν πολύ μακρινά. Το Σάββατο ο Αμερικανός πρέσβης στην Αγκυρα ανέβαλε τη συνάντησή του με τον Τούρκο υπουργό Εξωτερικών Αχ. Νταβούτογλου. Η αναβολή δεν οφείλεται μόνο στις δηλώσεις που «φωτογραφίζουν» τις ΗΠΑ και τον εξόριστο στην Πελσιλβάνια ιμάμη κι εσωτερικό αντίπαλο του Ερντογάν στο ισλαμικό κίνημα, Φετουλάχ Γκιουλέν, πίσω από τις πρόσφατες αποκαλύψεις, αλλά έρχεται ως συνέχεια της καχυποψίας που έχει αναπτυχθεί ανάμεσα σε Αγκυρα και Ουάσιγκτον εδώ και καιρό.

  Από την άνοιξη του 2013, ο Τ. Ερντογάν έχει δείξει ότι δεν είναι ο πιστός σύμμαχος που επιθυμούσε ο Μπαράκ Ομπάμα. Στην Αίγυπτο η Τουρκία υποστήριξε τον έκπτωτο πρόεδρο Μ. Μόρσι κι αντιτάχθηκε στην παρέμβαση του στρατού. Στη Συρία στηρίζει ανοιχτά την ισλαμική αντιπολίτευση και πίεσε τις ΗΠΑ για στρατιωτική παρέμβαση. Η τράπεζα Halkbank, που εμπλέκεται στις υποθέσεις δωροδοκίας, έχει καταγγελθεί από τις ΗΠΑ ότι παραβίαζε συστηματικά το εμπάργκο κατά του Ιράν και είχε συναλλαγές με την Τεχεράνη βοηθώντας ουσιαστικά στην υλοποίηση του ιρανικού ατομικού προγράμματος. Η τελευταία κίνηση της Τουρκίας ήταν η παραγγελία αμυντικών πυραύλων σε κινέζικη εταιρεία που έχει καταγγελθεί από τις ΗΠΑ για πωλήσεις όπλων στη Β. Κορέα, τη Συρία και το Ιράν.

Ο Τ. Ερντογάν κινείται όπως οι σουλτάνοι: 

Θέλει την απόλυτη εξουσία στο εσωτερικό και την επέκταση της δύναμής του στο εξωτερικό. Ομως οι καιροί έχουν αλλάξει. Στο εσωτερικό μπορεί να μην έχει ισχυρό πολιτικό αντίπαλο, όμως οι παίκτες είναι πολλοί και η αντιμετώπισή τους δεν μπορεί να γίνει με την ωμή βία, ούτε με την επίκληση θεωριών συνωμοσίας. Το ισλαμικό κίνημα είναι διαιρεμένο (ο Γκιουλέν και το κίνημα «Χισμέτ» ασκούν σημαντική επιρροή), μια νέα μεσαία τάξη, πιο κοσμοπολίτικη, έχει δημιουργηθεί ως συνέπεια της οικονομικής ανάπτυξης (κι έστειλε το μήνυμα για πρώτη φορά τον περασμένο Ιούνιο με τις συγκρούσεις στο πάρκο Γκεζί), το κεμαλικό κατεστημένο και ο στρατός μπορεί να έχουν αποδυναμωθεί σε σύγκριση με το παρελθόν, όμως εξακολουθούν να έχουν σημαντική δύναμη. Το κουρδικό βρίσκεται μεν σε ύφεση, αλλά η φωτιά σιγοκαίει.

Οι ισλαμιστές εδραίωσαν τη δύναμή τους με την ισχυρή ανάπτυξη της τουρκικής οικονομίας. Από το 2002 το κατά κεφαλήν ΑΕΠ υπερτριπλασιάστηκε και, από 3.492 δολάρια, έφθασε σε 10.497 δολάρια το 2012, ενώ οι άμεσες ξένες επενδύσεις ξεπέρασαν τα 100 δισ. δολάρια. Αλλά παρότι προβλέπονται ρυθμοί ανάπτυξης 3,8% για το 2014, ήδη είναι έντονα τα σημάδια υπερθέρμανσης και το έλλειμμα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών θα αγγίξει το 7,3%.  

Ο Τ. Ερντογάν μάλλον πρέπει να αρχίσει να καταλαβαίνει ότι δεν μπορεί να γίνει ο σουλτάνος που ονειρευόταν.