ΠΟΛΙΤΙΚΗ, ΚΟΙΝΩΝΙΑ και TΕΧΝΟΛΟΓΙΑ: Μαθήματα τεχνοδημοκρατίας

Του Βασίλη Βαμβακά 

Λέκτορα Κοινωνιολογίας της Επικοινωνίας στο ΑΠΘ

Η οικονομική κρίση που δημιούργησε τα τελευταία χρόνια ένα γενικευμένο κλίμα ανασφάλειας και για πολλούς την εμπειρία της βίαιης κοινωνικής καθόδου, δεν επέτρεψε να αναδειχτεί επαρκώς μια παράλληλη  εξέλιξη, η πολιτικοποίηση της τεχνολογίας. 

Ο προαναγγελθείς θάνατος της τηλεόρασης και του Τύπου - ή καλύτερα η ένταξή τους στο σύγχρονο περιβάλλον της κυριαρχίας των πολυμέσων - δεν ακυρώθηκε. Το ίδιο συνέβη και με τις πολιτικές διαστάσεις της τεχνολογίας χωρίς όμως να συνειδητοποιούνται πλήρως.

Η νέα τεχνολογία αποτέλεσε, άλλωστε, το βασικό εργαλείο εισόδου στη «νέα εποχή», στη «συμμετοχική δημοκρατία», όπως την επαγγέλθηκαν ο Γ. Παπανδρέου και το ΠΑΣΟΚ, πολύ πριν από την κρίση και σίγουρα πολύ πιο συχνά από το μοιραίο «λεφτά υπάρχουν». Από τις πρώτες μάλιστα πρωτοβουλίες της κυβέρνησης του ΠΑΣΟΚ υπήρξε σειρά από μεταρρυθμίσεις με επίκεντρο την τεχνολογία: ανοιχτός διάλογος για τα νομοσχέδια, υποβολή βιογραφικών και αξιολόγηση για αντικειμενική επιλογή γενικών γραμματέων, Διαύγεια, ηλεκτρονικές διασταυρώσεις για φορολογία κ.ά. Ανεξάρτητα από την επιτυχία ή όχι των πρωτοβουλιών αυτών και την αδυναμία τους να τα βάλουν με τον σκληρό πυρήνα των πρακτικών της δημόσιας διοίκησης αλλά και του κόμματος που τις εισήγαγε, η ιδεολογικοποίηση των νέων τεχνολογιών αποτελούσε ουσιαστικά τον μοναδικό πυρήνα μεταρρυθμιστικής λογικής πριν από την κρίση.

Το σύμπαν της ελεγχόμενης χρεοκοπίας που περιέβαλε την Ελλάδα έκανε αυτή την προσπάθεια να ξεχαστεί ως γραφική ανάμνηση.  

Ομως η τεχνολογία δεν είχε πει την τελευταία της κουβέντα και επέφερε με απρόσμενο τρόπο τη δικαίωση του ΜακΛούαν και του διάσημου αποφθέγματός του: «Το μέσο είναι το μήνυμα». 

Η πολιτική διάσταση της τεχνολογίας χτύπησε το τελευταίο διάστημα ασχεδίαστα, χωρίς κομματικό περίβλημα. Γιατί τελικά οι όποιες διαστάσεις της προς τον εκδημοκρατισμό φαίνεται να είναι αποτελεσματικότερες όταν λειτουργούν αυτόματα, αναγκαστικά και ασυνείδητα, παρά όταν εντάσσονται σε προεκλογικά μανιφέστα και κυβερνητικά προγράμματα.

Το παράδειγμα με το στικάκι της λίστας Λαγκάρντ και την τραγελαφική του πορεία μεταξύ υπεύθυνων και ανεύθυνων χεριών είναι το πιο προφανές. Το αστυνομικό ενδιαφέρον της κοινής γνώμης που εκτοξεύτηκε στα ύψη για τη φερόμενη ως παραχάραξη των στοιχείων τού στικ από τον πρώην υπουργό Οικονομικών Γ. Παπακωνσταντίνου (τραγική ειρωνεία: του πρώτου υπουργού που κατέθεσε με τυμπανοκρουσίες προϋπολογισμό στη Βουλή σε φλασάκι), αποκαλύπτει μέχρι τώρα την πολιτική και διοικητική ανεπάρκεια, τα πολλαπλά και σύνθετα συμφέροντα που δεν αφήνουν τον κεντρικότερο μηχανισμό του κράτους να λειτουργήσει ευέλικτα, αποτελεσματικά και κυρίως δίκαια στον πιο κρίσιμο τομέα, την πάταξη της φοροδιαφυγής.

Δεν είναι όμως το μοναδικό παράδειγμα στο οποίο η τεχνολογία πολιτικοποιήθηκε με απρόσμενο τρόπο τον τελευταίο καιρό. Η ηλεκτρονική ψηφοφορία - που ήρθε όχι σαν επιλογή αλλά ως αναγκαίο κακό - στα πανεπιστήμια για την ανάδειξη των Συμβουλίων Διοίκησης και η τεράστια συμμετοχή σε αυτή κατόρθωσαν αυτό που μέχρι πρότινος φαινόταν αδιανόητο: την έκφραση της σιωπηρής πλειοψηφίας του ελληνικού πανεπιστημίου που, παρά τις διαφωνίες με τις πρόσφατες μεταρρυθμίσεις στον χώρο της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης, δεν μπορούσε άλλο να δεχτεί την αδράνεια, την άδικη γενίκευση, τον ριζοσπαστισμό ως επάγγελμα, την ανοχή της βίας, την ανακύκλωση της αυθαιρεσίας.

Ενα ακόμη πρόσφατο παράδειγμα απροσδόκητης «τεχνολογικής πολιτικής» συνέβη στον χώρο των μέσων κοινωνικής δικτύωσης: η διαγραφή των προφίλ βουλευτών και στελεχών της Χρυσής Αυγής από το facebook, γιατί με τις αναρτήσεις τους παρέβαιναν την πολιτική του μέσου κατά της βίας, του ρατσισμού και του φασισμού. Ενώ στο πεδίο της ελληνικής μπλογκόσφαιρας και του Διαδικτύου ο ακροδεξιός - όπως και ο ακροαριστερός - λόγος έχει γνωρίσει την κατεξοχήν εμπέδωση και διάδοσή του, η παγκοσμιοποιημένη πλατφόρμα του facebook έρχεται να επιβάλει τους στοιχειώδεις κανόνες πολυπολιτισμικής συνύπαρξης της μαζικής δημοκρατίας, αυτούς που η ελληνική Πολιτεία συχνά αδυνατεί να εγκαθιδρύσει απέναντι σε όσους τους παραβιάζουν.

Προφανώς, η τεχνολογία δεν έχει οικουμενικό πολιτικό πρόσημο και διατρέχεται από πολύπλευρες σχέσεις εξουσίας στη διαδικασία παραγωγής και χρήσης της.  Σε μια κοινωνία βαθιάς κρίσης, όμως, που επιχειρεί να κρύψει όλες τις διαφορές και τις αδυναμίες της κάτω από το χαλί της διάκρισης «μνημόνιο - αντιμνημόνιο», η τεχνολογία στέλνει μήνυμα: η ιδεολογία είναι εδώ και όταν χρειάζεται χτυπάει το ringtone με μεγάλη δόνηση!