ΚΟΣΜΟΣ: Η Ευρώπη του 1815 και το σημερινό Ιράν

Tου David Ignatius 

Aρθρογράφου της Washington Post

Κανείς δεν μπορεί να προεξοφλήσει την πορεία μιας διαπραγμάτευσης με το Ιράν, αλλά εγώ θα ήθελα να έχει τη μορφή ενός πολύπλευρου διαλόγου, που θα οδηγήσει την ανερχόμενη δύναμη στους κόλπους ενός νέου συστήματος ασφαλείας στη Μέση Ανατολή, με αντάλλαγμα τη δέσμευση του Ιράν να μην κατασκευάσει πυρηνικά όπλα.

Για να αντιληφθεί κανείς με τρόπο σαφή πώς είναι δυνατόν να διαμορφωθεί ένα τέτοιο πλαίσιο, ο καλύτερος τρόπος είναι να συμβουλευτεί τη διδακτορική διατριβή του Χένρι Κίσινγκερ «A World Restored», που δημοσιεύτηκε το 1957. Στο σύγγραμμα περιγράφεται πώς οι αρχηγοί κρατών στην Ευρώπη του 19ου αιώνα δημιούργησαν στο Συνέδριο της Βιέννης ένα νέο σύστημα ασφαλείας, στο οποίο εντάχθηκε η μετεπαναστατική Γαλλία -ο καταρχήν βασικός αποσταθεροποιητικός παράγων- σε συνεννόηση με τη Βρετανία και τις άλλες δυνάμεις του ευρωπαϊκού status quo.

Ακουσα πρόσφατα τον Κίσινγκερ να συζητεί αυτά τα θέματα σε μια διάλεξη στο κατάμεστο αμφιθέατρο του Χάρβαρντ. Μια απόφοιτος, η Τζέσικα Μπλάνκσεϊν, ρώτησε τον πρώην υπουργό Εξωτερικών των ΗΠΑ λεπτομέρειες για τη διατριβή του, η οποία γράφτηκε πριν από 55 χρόνια. Και εκείνος επανέλαβε την άποψή του ότι δουλειά του αρχηγού κράτους είναι να εναρμονίζει το δίκαιο με το εφικτό. Αργότερα, σε δείπνο που παρέθεσε ο πρόεδρος του Χάρβαρντ Ντριού Φάουστ, ο Κίσινγκερ συζήτησε για το πώς η αναδόμηση της Ευρώπης το 1815 μπορεί να χρησιμεύσει ως πρότυπο για την ένταξη του Ιράν σε μια νέα και πιο σταθερή Μέση Ανατολή.

Θα αναφερθώ στις αναλογίες ανάμεσα στο ευρωπαϊκό εγχείρημα του 19ου αιώνα και στη σημερινή διπλωματία, προηγουμένως όμως, θα ήθελα να περιγράψω τα συμβάντα στο Χάρβαρντ. 

Επρόκειτο για μια προ πολλού αναμενόμενη επανεύρεση του Κίσινγκερ με το πανεπιστήμιο, από το οποίο αποφοίτησε, στη συνέχεια έκανε τη διδακτορική του διατριβή και όπου δίδαξε μέχρι το 1969, οπότε έγινε μέλος της κυβέρνησης του Ρίτσαρντ Νίξον υπό την ιδιότητα του συμβούλου εθνικής ασφάλειας. Ηταν η εποχή του Βιετνάμ και το Χάρβαρντ ήταν πυρήνας της παθιασμένης αντίδρασης.

Οταν ο Κίσινγκερ αποχώρησε από την κυβέρνηση το 1977, η κοινότητα του Χάρβαρντ ήταν ακόμη οργισμένη και με δυσφορία τον κάλεσε να επιστρέψει, πράγμα που εκείνος αρνήθηκε. Ετσι δημιουργήθηκε ένα ρήγμα, που τελικώς γεφυρώθηκε με την πρόσκληση στο Θέατρο Σάντερς και στο εορταστικό δείπνο του Φάουστ. Ημουν προσκαλεσμένος, επειδή το τρέχον εξάμηνο δίδασκα στη Σχολή Κένεντι του Χάρβαρντ.

Το γεγονός ήταν συγκινητικό, διότι έδωσε στον Κίσινγκερ, 88 χρόνων σήμερα, την ευκαιρία να αναλογιστεί το κόστος ενός πολέμου και τις προκλήσεις της διπλωματίας. «Εάν οι αρχηγοί κρατών το 1914 γνώριζαν πώς θα ήταν ο κόσμος το 1919, θα είχαν αφήσει να ξεσπάσει ο πόλεμος;», ρώτησε ο Κίσινγκερ τους φοιτητές. 

Φυσικά και όχι, αλλά όπως παρατήρησε λίγα λεπτά αργότερα ο πρώην υπουργός Εξωτερικών, ο κυβερνητικός αξιωματούχος πρέπει να ενεργεί ωσάν να είναι απολύτως βέβαιος για τις πράξεις του. «Κανείς δεν ανταμείβεται για τις επιφυλάξεις του», παρατήρησε.

Ας επιστρέψουμε όμως, στο Ιράν και τη διαδικασία της συμφιλίωσης των επαναστατικών κρατών με τα κράτη της καθεστηκυίας τάξης. Στη διατριβή του, ο Κίσινγκερ ερεύνησε τη «νέα συνεννόηση στην Ευρώπη» το 1815 και μετά τους Ναπολεόντειους Πολέμους, μέσα από τη διπλωματία του Αυστριακού κόμη Μέτερνιχ και του Βρετανού λόρδου Κάστελρι. Αυτοί ήταν «ηγέτες της ισορροπίας», αναζητούσαν την ασφάλεια στην ισορροπία των δυνάμεων. Στόχος τους ήταν η σταθερότητα, όχι η τελειότητα.

Η αναταραχή στη Μέση Ανατολή σήμερα, σίγουρα θυμίζει την αταξία στην Ευρώπη μετά τη Γαλλική Επανάσταση και τον στρατιωτικό αναβρασμό σε ολόκληρη την ήπειρο την περίοδο του Ναπολέοντα. Η Μέση Ανατολή δεν έχει ακόμη απορροφήσει την ιρανική επανάσταση του 1979, ακόμη λιγότερο την Αραβική Ανοιξη, που συγκλονίζει το σουνιτικό κόσμο. Η περιοχή εκλιπαρεί για μια νέα συνεννόηση εθνών, έναν συγκερασμό συντηρητικών μοναρχιών και νέων Δημοκρατιών.

Η περιγραφή της επαναστατημένης Ευρώπης από τον Κίσινγκερ θα ταίριαζε απολύτως στο Ιράν των αγιατολάχ. Διότι κατά τη γνώμη του, πεμπτουσία της επαναστατικής δύναμης είναι το θάρρος της γνώμης της, η βούληση ή μάλλον ο ζήλος της να εξωθήσει τις βασικές αρχές της στα άκρα. Αυτού του είδους οι δυνάμεις ελέγχονται μόνο από ένα σύστημα που αποδέχεται την άνοδό τους, ταυτόχρονα όμως περιορίζει τις βλαβερές της συνέπειες.

Η αποκατάσταση της παλαιάς τάξης πραγμάτων κατά τα πρότυπα του 1815 είναι σήμερα αδύνατη. Μπορούμε, όμως, να φανταστούμε μια νέα τάξη πραγμάτων, στην οποία θα διαμορφωθούν νέα πλαίσια νομιμότητας και συνεργασίας. Η διπλωματία που διευκολύνει αυτού του είδους τις μεταμορφώσεις είναι «η τέχνη του να περιορίζεις την άσκηση της εξουσίας», είχε γράψει ο Κίσινγκερ αναφερόμενος στους πρωταγωνιστές του, τον Μέτερνιχ και τον Κάστελρι. Ως προς το σύγχρονο Ιράν, ο Κίσινγκερ παρατηρεί ότι στοιχειώδες αίτημα είναι η χώρα αυτή να συμπεριφερθεί σαν κράτος και όχι σαν πυρήνας ενός ιερού σκοπού. Να μάθει να λειτουργεί σε ένα σύστημα εθνών στηριγμένο σε κανόνες. Μόλις συμβεί αυτό, το Ιράν θα μετεξελιχθεί σε δύναμη σταθερότητας και όχι σε παράγοντα αστάθειας.

Η συζήτηση περί Ιράν στην Κωνσταντινούπολη σηματοδοτεί μια εύθραυστη αρχή. Καλό, όμως, θα ήταν να εξασκήσουμε τη φαντασία μας μαζί με τον Κίσινγκερ, και να αναλογιστούμε πόσα πολλά μπορεί να καταφέρει η σοβαρή άσκηση της διπλωματίας.