ΑΝΘΡΩΠΟΣ και ΠΟΛΕΜΟΣ: Το πρωτόγονο και το ψηφιακό

Tου Ηλια Μαγκλινη

«Τώρα που γνώρισα τι είναι πόλεμος, τι είναι εμφύλιος πόλεμος, ξέρω πως όλοι, αν κάποια μέρα τελειώσει, θα έπρεπε να αναρωτηθούν: Για τους πεσόντες τι θα κάνουμε; Γιατί είναι νεκροί; – εγώ δεν θα ’ξερα τι ν’ αποκριθώ. Οχι τώρα, τουλάχιστον. Ούτε μου φαίνεται ότι και οι άλλοι γνωρίζουν. Ισως το γνωρίζουν μοναδικά οι νεκροί, και μόνο γι’ αυτούς, ο πόλεμος έχει τελειώσει στ’ αλήθεια».

Αυτές είναι οι τελευταίες λέξεις του μυθιστορήματος «Το σπίτι στο λόφο» του Ιταλού συγγραφέα Τσέζαρε Παβέζε. Γραμμένο το 1948, το βιβλίο πραγματεύεται την ιταλική αντίσταση στον φασισμό (κυκλοφόρησε στα ελληνικά από τις εκδόσεις Οδός Πανός το 1999, σε μετάφραση του Θανάση Κουτλή).

Η κοινότοπη αλήθεια που θέλει τον εμφύλιο πόλεμο τη χειρότερη, την πιο βρώμικη, μορφή σύγκρουσης επιβεβαιώνεται ακόμα μία φορά στη Συρία. Η είδηση περί χρήσης χημικών όπλων ήρθε λίγο καιρό μετά εκείνο το απεχθές βίντεο, στο οποίο ένας αντικαθεστωτικός μαχητής έκανε επίδειξη πώς... έτρωγε την καρδιά των σκοτωμένων στρατιωτών. Χώρια οι εικόνες από τις εκατόμβες των θυμάτων, αμάχων, γυναικόπαιδων, που έφταναν κάθε τόσο στις οθόνες μας. Είναι εκπληκτικό πόσο μεγάλο μοιάζει το χρονικό διάστημα από τον «απευθείας πόλεμο του Κόλπου» (στο CNN, το 1991) έως τις σημερινές λήψεις με τα κινητά τηλέφωνα και τα «ανεβάσματα» στο Διαδίκτυο, αμέσως από το πεδίο της μάχης/σφαγής.

Η τεχνολογία μετέβαλε δραματικά την αντίληψη, την εικόνα που έχουμε περί πολέμου και θηριωδιών, ωστόσο, ο ίδιος ο πόλεμος και η φρικαλεότητα αυτή καθεαυτή δεν έχουν φυσικά αλλάξει, ειδικά όταν ο άλλος απέναντι δεν είναι ένας άγνωστος, δεν μιλάει κάποια ξένη, άγνωστη γλώσσα, αλλά είναι οικείο πρόσωπο, δικός σου άνθρωπος, όταν το προσωπικό μπαίνει σαν σφήνα στο αιματηρό παιχνίδι της επιβίωσης και του «ο θάνατός σου, η ζωή μου».

Η Ιστορία είναι γεμάτη με τέτοια παραδείγματα και είδαμε και πρόσφατα με τι μένος πολέμησαν οι δύο πλευρές στις συγκρούσεις στη Λιβύη και στην Αίγυπτο. Για κάποιο λόγο, όταν «ξέρεις» τον άλλο, τον σκοτώνεις πιο εύκολα και, το χειρότερο, με ακόμα μεγαλύτερη ικανοποίηση. Σε έναν εμφύλιο, περισσότερα δένουν τους αντιπάλους παρά τους χωρίζουν.

Στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης διοργανώνεται μεγάλο αφιέρωμα στον αμερικανικό εμφύλιο, έναν από τους πρώτους πολέμους που φωτογραφήθηκαν (μαζί με τον Κριμαϊκό). Το 1861, έτος που ξέσπασε η σύγκρουση Βορείων και Νοτίων στις ΗΠΑ, η φωτογραφία ήταν δεν ήταν είκοσι χρόνων. Μία από τις πιο ενδιαφέρουσες πτυχές της έκθεσης, λοιπόν, ήταν η μεγάλη συλλογή με φωτογραφίες από εκείνη την περίοδο – ιδίως των τραυματιών αλλά και των σκοτωμένων, έτσι όπως έπεσαν στο πεδίο της μάχης του Γκέτισμπεργκ (κυρίως).

Είχαμε την τύχη να δούμε από κοντά την εξαιρετική αυτή έκθεση, παρατηρώντας, εμείς, οι θιασώτες της ψηφιακής εποχής, ότι πίσω από το αλλόκοτο, ασπρόμαυρο χρώμα που απέδωσε κάποιος πρωτόγονος φακός, ορισμένα πράγματα είναι σαν να μην άλλαξαν καθόλου από το 1863 στο 2013 – τουλάχιστον σε ορισμένα σημεία του πλανήτη. Και, βέβαια, οι εικόνες αυτές, είτε πρωτόγονες είτε ψηφιακές, επιβεβαιώνουν τον (αυτόχειρα το 1950) Τσέζαρε Παβέζε: «Μόνο για τους νεκρούς, ο πόλεμος έχει τελειώσει στ’ αλήθεια».