ΚΥΠΡΟΣ: Mια ιστορική πορεία ανάμεσα στις Συμπληγάδες

Του ΦΟΙΒΟΥ ΟΙΚΟΝΟΜΙΔΗ

 

Το «όχι», έστω και στιγμαίο, της κυπριακής Βουλής, στις πρώτες υποδείξεις της Ευρωπαϊκής Ενωσης και του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου για τη «διάσωση» της Κύπρου, δεν είναι μια τυχαία ενέργεια ξεκομμένη από το παρελθόν. Αποτελεί συνέχεια της μακραίωνης προσπάθειας του κυπριακού Ελληνισμού, απομακρυσμένου κάπως γεωγραφικά από τον κορμό της κυρίως Ελλάδας, να υπάρξει όσο γίνεται πιο αλώβητος, περνώντας ανάμεσα από τη Σκύλλα και τη Χάρυβδη διαφόρων ξένων κατακτητών που πέρασαν από το νησί.

  

Δεν είναι βέβαια τυχαίο ότι ο αρχιεπίσκοπος Μακάριος Γ', ακριβώς την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου, ένας άνθρωπος συντηρητικός γενικά, όμως με ευρύτητα αντιλήψεως, πριν ακόμα από την ίδρυση του ανεξάρτητου κυπριακού κράτους, παραβρέθηκε στην Αφροασιατική Διάσκεψη στο Μπαντούνγκ της Ινδονησίας, τον Απρίλιο του 1955, που κήρυξε έναν τρίτο δρόμο ανάμεσα στις δύο υπερδυνάμεις της εποχής, τις ΗΠΑ και τη Σοβιετική Ενωση, και τάχθηκε στο πλευρό του αγώνα κατά της αποικιοκρατίας.

Ο Μακάριος και ως πρόεδρος της Κύπρου ανήκε στο χώρο των Αδεσμεύτων, πλάι στον Τίτο, τον Νάσερ, τον Σουκάρνο κ.ά. Στο βάθος αυτός «ο τρίτος δρόμος» αντιμετωπιζόταν αρνητικά από τα στρατόπεδα των ΗΠΑ και της ΕΣΣΔ, γιατί μπορούσε ν' αποτελέσει παράδειγμα προς μίμηση.

Η Κύπρος επί Μακαρίου, σε αντίθεση με την Ελλάδα που ήταν δεσμευμένη στο ΝΑΤΟ, είχε αναπτύξει καλές σχέσεις με τη Ρωσία και το ανατολικό μπλοκ, απ' όπου είχε επιζητήσει να προμηθευτεί όπλα για την ενίσχυση της ασφάλειας της χώρας. Δυτικοί επίσημοι είχαν αρχίσει να χαρακτηρίζουν τον Μακάριο ως τον Κάστρο της Μεσογείου.

Τον Ιούλιο του 1974, μετά το στρατιωτικό πραξικόπημα της χούντας κατά του Μακαρίου, η αθηναϊκή εφημερίδα «Εστία» σε κύριο άρθρο της χαρακτήριζε τον Κύπριο πρόεδρο «ρασοφόρο δαίμονα», που η εκκαθάρισή του επιβαλλόταν «προς αποτροπήν κουβανοποιήσεως της Κύπρου».

 

Η Κούβα της Μεσογείου

Σχετικά με την Κύπρο και το συναφές θέμα της διασφάλισης των δυτικών συμφερόντων στην Ανατολική Μεσόγειο, η στρατιωτική δικτατορία ήταν σύμφωνη με τις ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ ότι η κυπριακή περιπλοκή έπρεπε να λυθεί με άμεσες συνομιλίες μεταξύ δύο μελών της Ατλαντικής Συμμαχίας, των κυβερνήσεων της Ελλάδας και της Τουρκίας, ερήμην της κυπριακής ηγεσίας και του Μακαρίου. Επρόκειτο για πάγια θέση που προωθούσε και η τουρκική πλευρά στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ, προτείνοντας «άμεσες διαπραγματεύσεις μεταξύ των κυβερνήσεων Ελλάδας και Τουρκίας», περί την Κύπρο.

Από το 1965, ο Τούρκος πρωθυπουργός Σουάτ Χαΐρι Ουργκιουπλού έκρουε τον κώδωνα του κινδύνου προς τις δυτικές κυβερνήσεις, τονίζοντας ότι «αποτέλεσμα της συνεχούς άφιξης σοβιετικών όπλων» στο νησί είναι «η Κύπρος να γίνεται μια Κούβα της Μεσογείου».

Ο Μακάριος, αντιλαμβανόμενος τις ΝΑΤΟϊκές τάσεις για διχοτόμηση του νησιού, ώστε να ικανοποιηθούν και η Τουρκία και η Ελλάδα, προσπαθούσε να ελιχθεί για να διασώσει την ανεξαρτησία του νησιού.

Από τότε ανάγονται οι σχέσεις Κύπρου - Ρωσίας, σε μια προσπάθεια των Κυπρίων να εξισορροπήσουν και ν' αποτρέψουν τους κινδύνους. Αυτή η συνεργασία σε καμία περίπτωση δεν σήμαινε ότι η Κύπρος είχε την πρόθεση να προσχωρήσει στο σοβιετικό μπλοκ.

Βέβαια, υπήρχε ένα σημαντικό γεγονός που είχε βοηθήσει τον κυπριακό λαό να ξεφύγει από την οθωμανική κυριαρχία. Και σ' αυτό είχε συμβάλει άθελά της η Ρωσία, καθώς το 1878 η Οθωμανική Αυτοκρατορία παραχώρησε στην Αγγλία, υπό μορφή προτεκτοράτου, την Κύπρο μετά περίπου 300 χρόνια κατοχής (1571). Σε αντάλλαγμα το Ηνωμένο Βασίλειο αναλάμβανε να υποστηρίξει στρατιωτικά την Οθωμανική Αυτοκρατορία σε περίπτωση που η Ρωσία θα επιχειρούσε να καταλάβει ασιατικά εδάφη των Τούρκων.

Αυτή την αλλαγή φρουράς από τους Τούρκους στους Αγγλους ο κυπριακός Ελληνισμός αρχικά δεν την είδε αρνητικά. Ηδη είχε συσταθεί το ελληνικό κράτος. Κατά την άφιξη στη Λάρνακα του πρώτου «Υψηλού Επιτρόπου» της Βρετανίας, του αντιστράτηγου σερ Τζόζεφ Γούλσλεϊ, τον Ιούλιο του 1878, ο επίσκοπος Κυτίου Κυπριανός τον υποδέχτηκε λέγοντας: «Αποδεχόμεθα την αλλαγή της κυβερνήσεως, διότι πιστεύομεν ότι η Μεγάλη Βρετανία θα βοηθήσει ενδεχομένως την Κύπρον, όπως ακριβώς συνέβη και με τας Ιονίους νήσους, ώστε να ενωθεί με τη μητέρα Ελλάδα».

Αλλά ό,τι συνέβη με τα Εφτάνησα, το 1864, δεν συνέβη στην Κύπρο. Το 1914, αφού η Οθωμανική Αυτοκρατορία τάχθηκε στο πλευρό της Γερμανίας εναντίον της Αντάντ, στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, η Βρετανία ενσωμάτωσε την Κύπρο. Ενα χρόνο αργότερα οι Βρετανοί πρόσφεραν την Κύπρο στην Ελλάδα, με αντάλλαγμα την ενεργό ένταξη της χώρας στο πλευρό της Αντάντ και εναντίον των Βουλγάρων. Αλλά ο βασιλιάς Κωνσταντίνος είχε άλλους προσανατολισμούς. Ο Βενιζέλος, που στάθηκε στο πλευρό της Αντάντ, είχε μάλλον άλλες προτεραιότητες.

Αργότερα, τα βρετανικά σχέδια, μέσα στις νέες συνθήκες καινούργιων κατακτήσεων και επεκτάσεων, έγιναν πιο συγκεκριμένα για την Κύπρο.

 

Βρετανική βάση

Σύμφωνα με τη βρετανική ηγεσία, η Κύπρος αποτελούσε «τη μοναδική βρετανική κτήση στην κεντρική περιοχή της Μέσης Ανατολής», που θα μπορούσε να είναι ασφαλής βάση ώστε να ενισχύσει τον επεμβατικό ρόλο της Βρετανίας στην Παλαιστίνη και γενικότερα στις αραβικές χώρες.

Ο βρετανικός στρατηγικός στόχος ήταν η διατήρηση της Κύπρου «υπό βρετανική εξουσία, ακόμα και με τον κίνδυνο αυξημένης κινητοποίησης στο νησί και δυσμενών αντιδράσεων στην Ελλάδα». 

Το Στέιτ Ντιπάρτμεντ με τη σειρά του είχε γνωστοποιήσει στους Βρετανούς ότι δεν ήταν μέσα στους στόχους της κυβέρνησης των ΗΠΑ «η παραχώρηση της Κύπρου στην Ελλάδα». Ακολούθησαν οι τραγικές στιγμές του πραξικοπήματος και της εισβολής, το 1974.

Οι Βρετανοί, πιεζόμενοι από τους Ελληνοκύπριους, είχαν φέρει και πάλι τους Τούρκους στο ν' αποφασίζουν για τις τύχες του νησιού, από τη δεκαετία του '50.

Οπως αναφέρει και ένας παλιός εκπρόσωπος της Αγγλίας στην Ελλάδα, ο Κρις Γουντχάους, «αξιοσημείωτο ήταν ότι οι Βρετανοί έμοιαζαν να προβάλλουν τα επιχειρήματα της τουρκικής πλευράς προτού καν τα σκεφθούν οι Τούρκοι. Υπήρχαν υποψίες πως το αληθινό βρετανικό κίνητρο ήταν η διατήρηση μιας βάσης στη Μεσόγειο ύστερα από την επικείμενη εκκένωση του Σουέζ».

 

Συνομοσπονδία

Παρ' όλες τις δεινές εμπειρίες η κυπριακή ηγεσία προχώρησε αποφασιστικά, αφού αναζήτησε τις αναγκαίες συμμαχίες, στον καθορισμό της κυπριακής ΑΟΖ και στις έρευνες για τον εντοπισμό υδρογονανθράκων.

Ο κυπριακός Ελληνισμός είναι μία κεντρική συνιστώσα της Ελλάδας. Η Ευρωπαϊκή Ενωση δεν είναι πανάκεια. Παράλληλα, πρέπει να υπάρχει η στήριξη στις δικές μας δυνάμεις και η αλληλοϋποστήριξη Ελλάδας και Κύπρου είναι αναγκαία περισσότερο παρά ποτέ.

Και αν τελικά αποτύχουν οριστικά οι συνομιλίες με τους Τουρκοκύπριους, μια ελληνική συνομοσπονδία δύο ανεξάρτητων κρατών (Ελλάδας και κυπριακού Ελληνισμού) φαίνεται ως πιθανή λύση.