ΚΟΙΝΩΝΙΑ: Ενα παιδί μιλάει για το μέλλον με πράξεις

ΕΞΑΙΡΕΤΙΚΟ

Του Βασίλη Καραποστόλη

Καθηγητή Πολιτισμού και Επικοινωνίας του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Αρχετυπική σκηνή. Λουσμένο απ’ τον ήλιο ένα αγόρι έπαιζε μόνο του στην παραλία. Γύρω του η ραστώνη των μεγάλων, η ανάπαυσή τους που την ενοχλούσαν διαρκώς οι έγνοιες για το τι θα ενσκήψει το φθινόπωρο. Οι μεγάλοι προσπαθούσαν να ξεκουραστούν. Το παιδί κουραζόταν για να φτιάξει κάτι. Εχτιζε τον πυργίσκο του πάνω στην άμμο. Με επιμέλεια, με επιμονή, με ένα πείσμα που δεν το πτοούσε η ζέστη, έδινε σχήμα στο υλικό του, το διόρθωνε, λέπταινε την κορυφή, πάσχιζε να την κάνει όσο πιο μυτερή γινόταν. 

Ξαφνικά στα μάτια μας η σκηνή απέκτησε το εκθαμβωτικό νόημα ενός χρησμού: «αγαπήστε αυτό που μπορείτε να κάνετε».

Σκυμμένο πάνω απ’ το κατασκεύασμά του, το αγόρι έδειχνε να αγαπάει την ίδια του την προσπάθεια και η προσπάθειά του αποκάλυπτε βαθμιαία τις ικανότητές του. Χαιρόταν που κοπίαζε κι αυτή η χαρά σκορπιζόταν γύρω.

Για μια στιγμή, είδαμε μέσα στις κινήσεις του ένα μέλλον λυτρωμένο από τη σημερινή κατάντια. Κλονισμένη η χώρα, σύγχυση παντού, κι ο πλανήτης μια σφαίρα που ζαλίζεται απ’ την τροχιά της.

Το τι θα προκύψει απ’ όλα αυτά εξαρτάται από την πάλη ανάμεσα στην τάση αδράνειας των ανθρώπων και στην ανάγκη τους για δράση. Αραγε, θα υποταχθούν στη χρηματοπιστωτική τους μοίρα ή θα επιδιώξουν να φτιάξουν ένα οχυρό που δεν θα ’ναι από άμμο; Είτε θα υποκύψουν είτε θα σωθούν.  

Πάντως, το παιδί αντίκρυ μας είναι αήττητο. Το λένε και οι αρχαίοι μύθοι (για τα νηπιακά χρόνια του Δία, του Ερμή, του Ηρακλή), το επαναλαμβάνουν και οι παραδόσεις.

Το επιβεβαιώνουν και τα μάτια μας που βλέπουν τώρα το αγόρι, αφού τελείωσε το έργο του, να πέφτει ευτυχισμένο στη θάλασσα. Λίγα μέτρα πιο μέσα βουτάει το κεφάλι στο νερό τεντώνοντας ψηλά τα πόδια σε μια κατακόρυφο.

Το υποβρύχιο ακροβατικό κρατάει μερικά δευτερόλεπτα, αρκετά για να δώσουν στο παιδί την αίσθηση ότι κι εδώ τα κατάφερε. Δεν είναι λοιπόν μόνο αρχιτέκτονας πύργων, είναι και δεινός κολυμβητής, είναι οτιδήποτε άλλο θα μπορούσε να επιχειρήσει και, πάνω απ’ όλα, είναι όλα αυτά που έχει την όρεξη να κάνει.

Στην ήσυχη ακρογιαλιά είχε σημειωθεί μια έκρηξη ενεργητικότητας, ένας δυνατός παφλασμός της ζωής. Μήπως τον προκάλεσε ένας μικρός φιγουρατζής; Οχι ακριβώς. Γιατί οι φιγούρες συνήθως γίνονται στον «αέρα», ενώ εδώ υπάρχουν έργα χειροπιαστά, που τις στηρίζουν. Μπορεί να είναι κακό να απαιτεί κανείς να τον προσέξουν προκαταβολικά, προτού δημιουργήσει κάτι («δέστε με… είμαι ολόκληρος μια ερεθιστική υπόσχεση»), αλλά δεν είναι καθόλου κακό να ζητά να προσέξουν ένα δημιούργημά του.

Πριν πέσει στο νερό το παιδί είχε καλέσει τους γονείς του να αποθαυμάσουν το έργο του. Στεκόταν όρθιο δίπλα και παρατηρούσε περήφανο τις εκφράσεις επιδοκιμασίας στο πρόσωπό τους. Πήραν και μερικές φωτογραφίες. Η επιχείρηση είχε τελειώσει, ο μικρός ανάσαινε ικανοποιημένος, η καταγραφή του επιτεύγματος στα φωτογραφικά αρχεία της οικογένειας είχε συντελεστεί.  

Αυτό δεν θα ζητούσε ο καθένας, μικρός ή μεγάλος; Το ίδιο δεν έχει ανάγκη κι αυτή η χώρα που λιώνει άπρακτη; Ενα έργο των χεριών μας, μια κάποια ολοκλήρωση, κι ύστερα μια μνημόνευση.  

Το αγόρι είχε διανύσει μια πορεία που θεωρείται πια αδύνατη για τους μεγαλύτερους. Φαντάζει πολύ μικρή η πιθανότητα γι’ αυτούς να συγκεντρώσουν τις δυνάμεις τους σ’ ένα σκοπό που τον έχουν οι ίδιοι ορίσει, να προχωρήσουν με σταθερό ρυθμό στην επίτευξη του σκοπού, να μη νοιαστούν για τον κόπο και τον ιδρώτα, να βρουν ικανοποίηση στην επιδεξιότητά τους, να προσδοκούν, τέλος, πως ό, τι φτιάξουν δεν θα πάει χαμένο και δεν θα ξεχαστεί αμέσως. 

Ετσι μόνο θα μπορούσαν να παραμείνουν ζωντανοί όσοι δοκιμάζονται. Προϋπόθεση είναι να διατηρούν μέσα τους μια «ιδέα» εκείνου που επιθυμούν καθώς και των μέσων για να γίνει η ιδέα πραγματικότητα. Ωστε είχε «ιδέες» μέσα στο ξανθό κεφαλάκι του το οκτάχρονο εκείνο αγόρι; Υπό μία έννοια ναι, κι ας μη φανεί κάτι τέτοιο πλατωνισμός παρά θίν’ αλός.

Οι θυσίες

Πράγματι, εδώ, το παιδικό ένστικτο έχει ετοιμάσει ένα πρόπλασμα ιδέας: «γνωρίζει» ήδη ο μικρός ότι για να φτιαχτεί ο πυργίσκος, για να πάρει τη μορφή πυραμίδας, για να έχει ως στόλισμα μπηγμένα στις πλευρές του μια σειρά από βότσαλα και κοχύλια, απαιτούνται ορισμένες ενέργειες από μέρους του, όπως επίσης και κάποιες θυσίες.

Πρέπει να στερηθεί το πλατσούρισμα στο νερό μαζί με τ’ άλλα παιδιά, πρέπει να κρατηθεί μακριά από τα ξεφωνητά της ανεμελιάς, τις τρεχάλες πάνω-κάτω, το παίξιμο με τις ωραίες, γυαλιστερές μπάλες, ώστε να πραγματοποιήσει αυτό που διαισθάνεται ότι τελικά θα τον ικανοποιήσει περισσότερο.

Οταν κάποια στιγμή οι γονείς φώναξαν τον γυιό τους να βγει απ’ το νερό, εκείνος, παρόλο που δυσφόρησε λιγάκι, υπάκουσε αγόγγυστα. Δίχως άλλο βοήθησε και το ότι από τη φωνή των κηδεμόνων έλειπε εκείνος ο γνωστός τόνος αυταρχικής φιλαρέσκειας απέναντι στον οποίο εκδηλώνονται αναπόφευκτα από τη μεριά των παιδιών οι πιο στείρες αντιδράσεις: το ναζιάρικο κλαψούρισμα ή και οι ξεροκέφαλες αρνήσεις τους (που τα κάνει να μισούν γενικά μαζί με τις εντολές και κάθε υπόδειξη).  

Οχι, δεν υπήρξαν τέτοια καμώματα εδώ. Το αγόρι υπάκουσε. Αυτό το παιδί, το τόσο ζωηρό που ξεχείλιζε από ενεργητικότητα, πρέπει να είχε κιόλας μέσα του τη γνώση που τόσο μας λείπει. Οτι για να αναπτύξει κανείς την πρωτοβουλία του, οφείλει να κάνει οικονομίες δυνάμεων. Η πειθαρχία είναι μια απ’ αυτές τις οικονομίες. Απορρίπτονται τα περιττά μαλώματα, οι περιττές εξεγέρσεις. Το εγώ φυλάει το πείσμα του για καλύτερες μέρες.

Ενα παιδί έδινε έτσι, σε όσους είχαν μάτια για να το δουν, ένα μάθημα που ξεπερνούσε τις συγκυρίες, την κρίση, τη διαφθορά, την τύφλωση των περισσοτέρων. Εάν κάποιος λουόμενος κοιτάζοντάς το σκεφτόταν «τι το περιμένει το καημένο…» θα αποδείκνυε απλώς τη δική του απόγνωση. Οτι θα έρθουν μέρες βουτηγμένες σε χρέη και αγωνίες, είναι βέβαιο. Το παιδί όμως δεν ήταν από εκείνα που το παρασέρνουν τα κύματα. Το φανταζόμαστε μεγαλωμένο, ενήλικο, να μένει στητό και αποφασισμένο μες στις θαλασσοταραχές, με ζωγραφισμένη στο πρόσωπό του μία και μόνη πεποίθηση: ότι τα κύματα που έρχονται είναι για να φανερώνουν αν η καρδιά μας έχει φτιαχτεί για να ζαρώνει μουλιασμένη ή για να φουσκώνει και να χτυπάει δυνατά. 

Η Ελλάδα θα επιπλεύσει μόνο αν δεν πνίξει η ίδια τον παλμό αυτών των παιδιών.