Χαφιέδες, αλμπάνηδες, απατεώνες

Toυ ΚΩΣΤΑ ΓΕΩΡΓΟΥΣΟΠΟΥΛΟΥ

Μέρες που είναι καλό θα ήταν να δούµε πώς το θέατρο, ο κοινωνικός καθρέφτης κατά τον Σαίξπηρ, απεικόνισε, σατίρισε, χλεύασε, αποκάλυψε και ξεµπρόστιασε το λαµόγιο και τη λαµογιά.

Λαµόγιο και λαµογιά στην αργκό και στον κώδικα της πιάτσας είναι ο κράχτης, ο προσποιούµενος τον πελάτη για να παγιδεύσει τους περαστικούς ή να προσελκύσει το ενδιαφέρον. Στο υπαίθριο π.χ. παιχνίδι του «πα πά», ο παπατζής που έχει σηµαδεµένα αριστοτεχνικά τα χαρτιά και κερδίζει τους αφελείς έχει δύο µεθόδους προσέλκυσης κορόιδων. Πρώτα τον άµεσο συνεργάτη του, το λαµόγιο, που προσποιείται τον πελάτη, ποντάρει µεγάλο ποσό και «κερδίζει» διπλάσια και τριπλάσια.

Το γεγονός εξάπτει το ενδιαφέρον των περαστικών, των αφελών και των υποψήφιων θυµάτων. Οπότε πέφτουν στην παγίδα, ποντάρουν και στην πρώτη δοκιµή εφαρµόζεται η δεύτερη µέθοδος: κερδίζουν. Και ύστερα, αφού έχουν γλυκαθεί, συναντούν συνεχώς την «ατυχία». Αν τα θύµατα αρχίζουν να ξεπουπουλιάζονται και ετοιµάζονται να αποχωρήσουν, ξαναποντάρει το λαµόγιο και «κερδίζει» τριπλάσιο ποσό από εκείνο που «διακινδύνευσε». Και ούτω καθεξής. Ετσι λαµόγιο είναι ένας «υποκριτής» που του έχει ανατεθεί συγκεκριµένος ρόλος στο παιχνίδι της απάτης. Είναι ένας µεσολαβών απατεώνας, ένα εργαλείο, µία προσωπίδα, µία καλά στηµένη ξόβεργα.

Το θέατρο παγκοσµίως είναι µια εκπληκτική τοιχογραφία µε ευρύ τυπολόγιο ανδρών και γυναικών που επιτηδεύονται στη λαµογιά. Αλλά και ο κινηµατογράφος, ελληνικός και παγκόσµιος.

Χωρίς να επεκταθώ στις άλλες τέχνες, θυµίζω πως ο Χατζηαβάτης στον ελληνικό Καραγκιόζη είναι κατ’ εξοχήν λαµόγιο. Στήνει µια µηχανή απάτης, πείθει τον Καραγκιόζη να αναλάβει την εργολαβία και ο ίδιος, όταν στηθεί το κόλπο, υποκρίνεται τον πρώτο πελάτη, τον πρώτο αγοραστή ή ενδιαφερόµενο και τον διαφηµιστή. Στις πρώτες κωµωδίες ηθών µετά την ίδρυση του ελληνικού κράτους ο τύπος του λαµόγιου κυριαρχεί. Ο Βυζάντιος, ο Χουρµούζης, ο Ραγκαβής, ο Αϊβαζίδης, ο Καρύδης σε µια σειρά έξοχων και καταλυτικών αποκαλύψεων της παθογένειας, οικονοµικής, κοινωνικής, πολιτικής και πνευµατικής, της εποχής, σχεδιάζουν µε γελοιογραφικό οίστρο µεσάζοντες, προξενήτρες, προαγωγούς, αβανταδόρους, ψευδοµάρτυρες, πλαστογράφους, εγγυητές, όργανα µιας οργανωµένης παράνοµης δραστηριότητας που κατευθύνεται από ντόπιους και ξένους (π.χ. Βαυαρούς) µεγαλοαπατεώνες.  

Αλλά και πριν από την ανεξαρτησία το θέατρο µιµούνταν ευρωπαϊκά πρότυπα όπου οργιάζουν και κει οι λαµογιές. Θυµίζω απλώς για να δώσω τεκµήρια ευρείας διάδοσης τον «Γιατρό µε το στανιό» του Μολιέρου, τον άφραγκο µαρκήσιο στη «Λοκαντιέρα» του Γκολντόνι και τον Χλεστακώφ του «Επιθεωρητή» του Γκόγκολ, έναν απένταρο τυχοδιώκτη που υποδύεται τον Επιθεωρητή και αποµυζά ως λαµόγιο τα λαµόγια της τσαρικής δηµοσιοϋπαλληλίας.

Στο προεπαναστατικό και δυτικοθρεµµένο επτανησιακό θέατρο επικρατούν οι αλµπάνηδες (εξ Αλβανίας) ψευτογιατροί ή Γιαννιώτες, οι ραδιούργοι χαφιέδες της ξενικής εξουσίας όπως ο ύπατος µεσάζων Γερασιµάκης στον «Βασιλικό» του Αντωνίου Μάτεσι.

Ο Ξενόπουλος, ο Μελάς, ο Παντελής Χορν, ο Μπόγρης αλλά και ο αγνοηµένος Ησαΐας σκιτσάρουν απολαυστικούς εκβιαστές, κεκράκτες, αχυράνθρωπους κατά τα πρότυπα του ευρωπαϊκού θεάτρου όπως π.χ. ο εκβιαστής της Νόρας του Ιψεν και οι προβοκάτορες δηµοσιογράφοι στον «Εχθρό του Λαού».

Εκεί όµως που οργίασε ο σατιρικός οίστρος είναι στο µεταπολεµικό µας θέατρο από τον Τζαβέλλα και τον Ιωαννόπουλο έως τον Τσιφόρο, τον Ρούσσο και τον Ψαθά και µετά τον Καµπανέλλη στο νατουραλιστικό κοινωνικού προβληµατισµού σατιρικό δραµατολόγιο. 

Ο Λογοθετίδης π.χ. σε δύο σηµαντικά κινηµατογραφικά έργα (το ένα θεατρικό πριν γίνει σενάριο) υποδύθηκε το λαµόγιο και το θύµα της λαµογιάς. Ετσι στην «Κάλπικη λίρα» υποκύπτει στους παραχαράκτες λόγω της µιζέριας του και δέχεται να διοχετεύσει το κάλπικο νόµισµα στην αγορά.

Στον «Ηρωαµεπαντούφλες» των Σακελλάριου - Γιαννακόπουλου, ο τίµιος και πένης απόστρατος στρατηγός πέφτει θύµα µιας σπείρας που καπηλεύεται τον πατριωτισµό αλλά και τη µαταιοδοξία των αδικηµένων της κοινωνικής αναλγησίας και γίνεται ιδέα να θησαυρίσουν οι µεσάζοντες απατεώνες που καρπώνονται τα χρήµατα από την ανέγερση ανδριάντος του στρατηγού!

Ολοι οι µετά το ΄60 συγγραφείς µας, ο Σκούρτης, ο Μουρσελάς, ο Ποντίκας, ο Καρράς, ο Μανιώτης, η Αναγνωστάκη, ο ∆ιαλεγµένος, ο Χασάπογλου, ο Αρµένης, ο Τσικληρόπουλος, ο Χρυσούλης, ο Χριστοφυλάκης, ο Κορρές, ο Λαζαρίδης, ο Θωµόπουλος, ο Παπακυριάκης, ο Παπαδογεώργος. 

Είναι συµπτωµατικός αυτός ο σατιρικός χείµαρρος µιας τυπικής και «λειτουργικής» περσόνας του νεοελληνικού κοινωνικού µορφώµατος;

Να τελειώσω µε µια αριστουργηµατική µορφή ακούσιου λαµόγιου. Τον ανίδεο υπαλληλάκο που χειροτονείται ∆ράκος και τροµερός αρχηγός αρχαιοκαπήλων και λαθρεµπόρων. Ο Ηλιόπουλος έδειξε πως ο καθένας µπορεί να πατήσει την πεπονόφλουδα της εξουσίας και να γίνει γέφυρα, κερκόπορτα για να εισβάλουν οι ορδές των απατεώνων και των ανόµων, των κερδοσκόπων, των καταχρηστών και των µπαταχτσήδων στην πόλη.