ΥΠΑΡΚΤΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ: Εγκλημα και ατιμωρησία

Γράφει ο Σωτήρης Γεωργανάς 

Αναπληρωτής καθηγητής Οικονομικών στο City University του Λονδίνου.

Π​​όσοι Αθηναίοι γυρίζουν σπίτι τους από ταξίδι και βρίσκουν την εξώπορτά τους παραβιασμένη, τα ρούχα τους διασκορπισμένα, την ιδιωτική τους ζωή βεβηλωμένη;  

Σχεδόν καθένας έχει ακούσει ιστορίες διάρρηξης, που τελευταίως ενίοτε συνοδεύονται από φρικτές αφηγήσεις βασανισμών, ακόμα και φόνων.

Τα πράγματα δεν ήταν πάντα έτσι. Οσοι μεγαλώναμε στην Αθήνα πριν από το 1995 και συναντούσαμε κατοίκους δυτικών μεγαλουπόλεων, είχαμε πολλούς λόγους να αισθανόμαστε μειονεκτικά. Είχαμε όμως απάντηση: «Tουλάχιστον εμείς δεν φοβόμαστε κανέναν, δεν κλειδώνουμε τις πόρτες μας».

Στην επόμενη δεκαετία η πόλη εμπλουτίστηκε πολλαπλά, αλλά χάσαμε απότομα το πλεονέκτημα αυτό: οι Αθηναίοι εδώ και χρόνια έχουν αποκτήσει φοβία με τις διαρρήξεις.  

Εύλογα, γιατί η χώρα μας έγινε πρωταθλήτρια διαρρήξεων κατά κεφαλήν στην Ε.Ε. (με δεύτερη τη Δανία και πολύ χαμηλότερα Ισπανία, Ιταλία, ακόμα και Βουλγαρία).

Το 2015 έγιναν, στην Αττική μόνο, σχεδόν 15.500 διαρρήξεις οικιών (εκ των οποίων 1.547 απόπειρες, βάσει στοιχείων της ΕΛ.ΑΣ.). Εξιχνιάστηκε μόλις το 8,5%. Το Μόναχο είχε έξι φορές λιγότερες διαρρήξεις ανά κάτοικο. Στην απόπειρα έμειναν μάλιστα οι μισοί διαρρήκτες (λόγω καλής αποτροπής, ισχυρίζεται η αστυνομία), και συνολικά εξιχνιάστηκε διπλάσιο ποσοστό.

Ηταν αναπόφευκτη η άνοδος των διαρρήξεων καθώς η Αθήνα εξελίσσεται ως μεγαλούπολη;  

Μήπως η οικονομική ανάπτυξη αυξάνει τα κέρδη για τους διαρρήκτες, και έτσι τους προσελκύει όπως το μέλι τις σφήκες; Οδηγεί η κοινωνική ωρίμανση σε μείωση της άτυπης αστυνόμευσης τύπου «γείτονας φυλάει γείτονα»; 

Μήπως τελικά «φταίνε οι ξένοι», όπως πολλοί πιστεύουν σιωπηρά, και προπαγανδίζουν ελληνόφωνοι εγκληματίες με νεοναζιστική κόμμωση;

Ανάφη και Χόλιγουντ

Οντως η αύξηση της πολυπλοκότητας μιας κοινωνίας φέρνει και αύξηση του επαγγελματικού, «εκλεπτυσμένου» εγκλήματος. Σε ένα χωριό 40 κατοικιών (ας το ονομάσουμε συνθήκες «Ανάφης») το πολύ να κλέψει ο ένας τα ζωντανά του άλλου. Σε μια πλούσια αστραφτερή μεγαλούπολη (έστω μοντέλο «Μανχάταν») οι εγκληματίες εκσυγχρονίζονται και ανακαλύπτουν μεθόδους διάρρηξης αντάξιες του Χόλιγουντ.

Οσο όμως οι κακοί ανακαλύπτουν νέες μεθόδους εγκλήματος και εκμεταλλεύονται την εξαφάνιση των παραδοσιακών, άτυπων δομών αλληλοπροστασίας, τόσο οι καλοί μπορούν (και πρέπει) να οργανώνονται, δημιουργώντας σύγχρονες δομές επίσημης προστασίας των πολιτών.
 

Μήπως, στην Αθήνα, και γενικότερα στην Ελλάδα, οι κλέφτες πέρασαν στον 21ο αιώνα, ενώ οι αστυνόμοι, ως δυσκίνητο ελληνικό κράτος, παραμένουν στον 20ό ή ίσως και παλαιότερα; 

 Μήπως οι κυβερνώντες υπεύθυνοι, καθορίζοντας τις προτεραιότητες καταστολής και δικαιοσύνης, επηρεάζουν-επιτρέπουν στο έγκλημα να ανθεί;

Ελλείψει προηγούμενων ενδελεχών ερευνών, μελετήσαμε περιγραφικά στοιχεία των τελευταίων ετών. 

Επί κρίσης, η Αθήνα μοιάζει να προσπαθεί να επιστρέψει στο 1995. Οχι μόνο οικονομικά, με σημαντική πτώση εισοδήματος, αλλά και δημογραφικά, με μαζική φυγή των αλλοδαπών.  

Τι συνέβη εγκληματολογικά; Αν έφταιγε «το χρήμα» και «οι ξένοι», δεν θα έπρεπε να έχει πέσει η εγκληματικότητα;

Από το 2008-2011, οι φόνοι στην Αθήνα αυξήθηκαν κατά 20,4%, οι διαρρήξεις κατά 26,4%, οι κλοπές οχημάτων κατά 47% και οι ληστείες εκτοξεύτηκαν κατά 98,8%! (Επιλέγω εγκλήματα που ενοχλούν κοινωνικά και δύσκολα κρύβονται.) Αντίστοιχη είναι η εικόνα στην περιφέρεια, με βασική διαφορά ότι οι διαρρήξεις αυξήθηκαν περισσότερο (43,4%). Ανοδικές τάσεις είχαμε και πανευρωπαϊκά, αλλά πολύ πιο ήπιες.

Πολύ ενδιαφέρουσα όμως είναι η μετέπειτα πορεία: ενώ η οικονομική καχεξία συνεχίστηκε, το κύμα εγκληματικότητας ξαφνικά ξεφούσκωσε. Σε καθεμία από τις χρονιές 2012-2014, κάθε προαναφερθέν έγκλημα μειώθηκε, σχεδόν σε κάθε γωνιά της χώρας. Η μέση περιφέρεια είχε πτώση 33% των ληστειών, 28% των διαρρήξεων, 22% των κλοπών οχημάτων και 29% των δολοφονιών.

Στη συνέχεια, η βελτίωση ξαφνικά ανακόπηκε. Το 2015 και 2016 υπήρξε έξαρση όλων των εγκλημάτων αυτών, πλην φόνων, κατά 10%-26%. Τι άλλαξε; Εκτός από μια μικρή ανάπαυλα στο τέλος του 2014, η Ελλάδα έπασχε όλα τα χρόνια 2008-2016 από ύφεση και δημογραφική αφαίμαξη. Επίσης, παρά τις περικοπές, η ελληνική αστυνομία το 2015 παρέμεινε η καλύτερα χρηματοδοτούμενη στην Ε.Ε., ως ποσοστό του ΑΕΠ.

Αλλαγή κυβέρνησης

Η βασική παράμετρος που μένει για να εξηγήσει την άνοδο του εγκλήματος ήταν η αλλαγή κυβέρνησης. Η «περήφανη διαπραγμάτευση», που έφερε πιστωτική ασφυξία, ίσως εξηγεί τις διαρρήξεις (προς αναζήτηση πλιάτσικου στα σεντούκια των νοικοκυραίων). Δύσκολα όμως εξηγεί την άνοδο των ληστειών στον δρόμο (αφού κανείς δεν είχε ρευστό) και κλοπών Ι.Χ., πόσο μάλλον την εκτόξευση της απάτης κατά 64%.

Αλλες πρακτικές της κυβέρνησης που είχαν σημαντικό αντίκτυπο στο επίπεδο της εγκληματικότητας ήταν:

• Η αλλαγή πολιτικής ηγεσίας και κατεύθυνσης της αστυνομίας.

• Η μετατόπιση προτεραιοτήτων της ελληνικής δικαιοσύνης και η νομοθέτηση μιας αφελούς «επιείκειας» (βλ. νόμο Παρασκευόπουλου).

• Η παγίωση ενός κλίματος ατιμωρησίας.

Αφήνω τα λεπτομερή συμπεράσματα στον αναγνώστη, αλλά πιστεύω ότι έχουμε επαρκή στοιχεία για να κατανοήσουμε ότι το έγκλημα δεν είναι φυσικό φαινόμενο, κάτι σαν τσουνάμι που δεν μπορεί να ανακοπεί. Η ένταση και μεθοδικότητα της αστυνόμευσης παίζουν ρόλο. Αν εξιχνιάζονται όλες οι διαρρήξεις, κανείς δεν επιλέγει καριέρα διαρρήκτη. Οταν στην Αθήνα εξιχνιάζεται μία στις δέκα διαρρήξεις, αλλά το αντίστοιχο ποσοστό στην Κρήτη είναι 61%, είναι να απορούμε που οι διαρρήκτες συρρέουν στην πρωτεύουσα;

Στην αστυνόμευση, όπως σε κάθε θέμα δημόσιας διοίκησης, το κράτος πρέπει να απαντάει στις σύγχρονες προκλήσεις με σύγχρονες μεθόδους, ειδάλλως καταρρέει. Την εφαρμογή τέτοιων μεθόδων πρέπει να θέσουμε ως προτεραιότητα, αντί να ελπίζουμε μοιρολατρικά να γυρίσει το έγκλημα στο μεσαιωνικό μοντέλο Ανάφης.

Τόσο στην Πέμπτη Λεωφόρο του Μανχάταν όσο και στην Ανάφη, οι διαρρήξεις σπανίζουν και οι πολίτες ζουν ήσυχοι. Οσο εμείς παραμένουμε στο μοντέλο Αθήνας, μια ενδιάμεση μετέωρη κατάσταση εκσυγχρονισμένου εγκλήματος με μεσαιωνική διακυβέρνηση, θα ζούμε πίσω από κλειδωμένες πόρτες, πνιγμένοι στον φόβο.