ΚΟΙΝΩΝΙΑ και ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ: H άνοδος των Ρομπότ

Του ROBERT SKIDELSKY

Τι επιπτώσεις θα έχει ο αυτοματισμός - η λεγόμενη «άνοδος των ρομπότ» - στους μισθούς και στην απασχόληση στις ερχόμενες δεκαετίες;  

Στις ημέρες μας, το ερώτημα αυτό ανακύπτει κάθε φορά που αυξάνεται η ανεργία. Στις αρχές του 19ου αιώνα, ο Ντέιβιντ Ρικάρντο εξέτασε την πιθανότητα οι μηχανές να αντικαταστήσουν την εργατική δύναμη. Το ίδιο έκανε στη συνέχεια ο Μαρξ. Την ίδια περίπου περίοδο, οι Λουδίτες κατέστρεφαν τα μηχανήματα παραγωγής κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων, θεωρώντας ότι τους παίρνουν τις δουλειές.

Στη συνέχεια, ο φόβος των μηχανών υποχώρησε. Σύντομα δημιουργήθηκαν νέες θέσεις εργασίας - με υψηλότερους μισθούς, σε πιο άνετες συνθήκες και για περισσότερους ανθρώπους - που μπορούσαν εύκολα να βρεθούν. Αυτό δεν σημαίνει όμως ότι ο αρχικός φόβος ήταν λανθασμένος. Αντίθετα, σε μακροπρόθεσμη κλίμακα θα επιβεβαιωθεί: αργά ή γρήγορα, οι δουλειές θα τελειώσουν. 

Και τι θα κάνουν οι άνθρωποι αν οι μηχανές μπορούν να κάνουν όλες (ή τις περισσότερες από) τις δουλειές τους;

Πρόσφατα, ο αυτοματισμός στη βιοτεχνία επεκτάθηκε ακόμη και σε τομείς όπου η εργασία ήταν σχετικά φτηνή. Το 2011, κινεζικές εταιρείες δαπάνησαν 8 δισεκατομμύρια γιουάν (985 εκατομμύρια ευρώ) σε βιομηχανικά ρομπότ. Η Foxconn, που κατασκευάζει iPads για την Apple, ελπίζει να αποκτήσει το πρώτο πλήρως αυτοματοποιημένο εργοστάσιο σε λειτουργία μέσα στα επόμενα 5-10 χρόνια.

Για όσους φοβούνται την απειλή που συνιστά ο αυτοματισμός για την εργασία χαμηλής ειδίκευσης, μια γρήγορη απάντηση είναι ότι πρέπει να εκπαιδευτούν οι εργαζόμενοι για καλύτερες εργασίες. Η τεχνολογική πρόοδος απορροφά όμως τώρα και τις καλύτερες εργασίες.

Οπως επισημαίνει ένα πρόσφατο άρθρο των «Φαϊνάνσιαλ Τάιμς», σε δύο τομείς που είναι απρόσβλητοι από τις αυξήσεις στην παραγωγικότητα - την εκπαίδευση και την περίθαλψη -, η τεχνολογία μειώνει ήδη τη ζήτηση ειδικευμένης εργασίας. Εργασίες που απαιτούν υψηλή ειδίκευση, όπως η μετάφραση, η ανάλυση δεδομένων, η νομική έρευνα, μπορεί να εξαφανιστούν. Σε τι θα εκπαιδευτεί λοιπόν η επόμενη γενιά;

Φανταστείτε μια χούφτα τεχνικών να παίρνουν τη θέση των ταξιτζήδων και των φορτηγατζήδων, μια μικρή ομάδα μηχανικών να συντηρούν μια πλήρη εργατική δύναμη από ρομπότ ή έναν αναλυτή δεδομένων και το ηλεκτρονικό του πρόγραμμα να αντικαθιστούν έναν στρατό ερευνητών. 

Σε μια τέτοια οικονομία, δεν παράγει πλέον αξία η μισθωτή εργασία. Βλέπουμε ήδη ψήγματα αυτού του μέλλοντος. Το twitter, αυτός ο γίγαντας των κοινωνικών δικτύων, αποτιμάται σε 9 δισ. δολάρια, αλλά απασχολεί μόλις 400 άτομα σε όλο τον κόσμο - όσους και ένα μεσαίο εργοστάσιο χαλιών στο Κίντερμινστερ.

Δεν είναι αλήθεια ότι ο αυτοματισμός έχει προκαλέσει άνοδο ανεργίας από το 2008. Αυτό που είναι όμως αξιοσημείωτο είναι ότι η διαρθρωτική ανεργία - η ανεργία που παραμένει ακόμη και μετά την ανάκαμψη των οικονομιών - ακολουθεί τα τελευταία 25 χρόνια μια ανοδική τάση. Διαπιστώνουμε ότι είναι όλο και πιο δύσκολο να διατηρηθεί η ανεργία σε χαμηλά επίπεδα.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι ισχυρισμοί πως τα ρομπότ θα αντικαταστήσουν την ανθρώπινη εργασία θα αποδειχθούν υπερβολικοί. Δύσκολα όμως θα αποφύγει κανείς το συμπέρασμα ότι η «τεχνολογική ανεργία», όπως την αποκάλεσε ο Κέινς, θα συνεχίσει να αυξάνεται, καθώς όλο και περισσότεροι άνθρωποι θα καθίστανται άχρηστοι.

Σήμερα, βλέπουμε στις φτωχές χώρες μια εκτεταμένη κατανομή εργασίας. Πρόκειται για ένα αποδεκτό μέσο να αξιοποιείται μια περιορισμένη ποσότητα διαθέσιμης εργασίας. Οι οικονομολόγοι το αποκαλούν «συγκαλυμμένη ανεργία». Αν στόχος είναι η καταπολέμηση της φτώχειας, η συγκαλυμμένη ανεργία είναι κακό πράγμα. Αν όμως οι μηχανές έχουν ήδη αναλάβει την απαλλαγή από τη φτώχεια, τότε η κατανομή εργασίας είναι ένας λογικός τρόπος να «επεκταθεί η εργασία» που μπορεί ακόμη να κάνει ο άνθρωπος.

Αν μια μηχανή μπορεί να περιορίσει την αναγκαία ανθρώπινη εργασία στο μισό, γιατί να μείνει χωρίς δουλειά η μισή εργατική δύναμη και να μην απασχολείται ο ίδιος αριθμός εργαζομένων για τον μισό χρόνο;

Γιατί να μην αξιοποιηθεί ο αυτοματισμός ώστε να μειωθεί η μέση εργάσιμη εβδομάδα από 40 ώρες σε 30, κι ύστερα σε 20, κι ύστερα σε 10, με κάθε μειούμενο μέρος του χρόνου εργασίας να υπολογίζεται ως θέση πλήρους απασχόλησης; 

Αυτό θα ήταν δυνατό αν τα κέρδη από τον αυτοματισμό δεν αποκομίζονταν από τους πλουσίους και τους ισχυρούς, αλλά κατανέμονταν ισότιμα.

Αντί να προσπαθήσουμε να αποκρούσουμε την προέλαση των μηχανών, όπως θα έκαναν οι Λουδίτες, θα έπρεπε...

 να προετοιμαστούμε για ένα μέλλον με περισσότερο ελεύθερο χρόνο, κάτι που ο αυτοματισμός επιτρέπει. Για να συμβεί αυτό, όμως, πρέπει πρώτα να γίνει μια επανάσταση στην κοινωνική σκέψη.