ΔΙΕΘΝΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗ: Νέος "πόλεμος δι΄ αντιπροσώπων" στον αραβικό κόσμο

Του Κώστα Ράπτη

Την εμπλοκή της χώρας του, με 50.000 στρατιώτες, μαχητικά αεροσκάφη Mig, ακόμη και χημικά όπλα, στον εμφύλιο πόλεμο (1962-1970) που ακολούθησε την ανατροπή του Ιμάμη Badr της τότε Βόρειας Υεμένης, o Gamal Abdel Nasser την αποκαλούσε “το δικό μου Βιετνάμ”. Όμως η πικρά πείρα των Αιγυπτίων δεν αποθαρρύνει στις μέρες μας τη Σαουδική Αραβία και τις λοιπές μοναρχίες του Περσικού Κόλπου, που δελεάζονται από την άμεση εμπλοκή τους στο υμενικό χάος, προκειμένου έτσι να ξεκαθαρίσουν τους λογαριασμούς τους με τον μεγάλο περιφερειακό ανταγωνιστή τους, το Ιράν.

Το όνομά της στα αραβικά παραπέμπει στην ευτυχία, καθώς αποτελεί το μόνο εύφορο τμήμα της Αραβικής Χερσονήσου. Όμως η Ευδαίμων Αραβία (Felix Arabia) των αρχαίων, κάθε άλλο παρά αποτελεί στις μέρες μας σταθερή και ευημερούσα χώρα.

Με ετήσιο κατά κεφαλήν εισόδημα μόλις 2.500 δολάρια, σύμφωνα με το CIA Factbook και με ποσοστό ανεργίας της τάξης του 29% το 2011, η Υεμένη υπολείπεται κατά πολύ των εύπορων γειτόνων της. Πόσω μάλλον που η δημογραφική της εξέλιξη είναι εκρητική, με τον πληθυσμό να προορίζεται να φθάσει από τα 25 εκατομμύρια σήμερα τα 60 εκατομμύρια το 2050 και το 46% των κατοίκων να έχει ηλικία κάτω των 15 ετών.

Η κοινωνία παραμένει οργανωμένη σε φυλές, γεγονός που εξηγεί σε μεγάλο βαθμό τις τωρινές της δοκιμασίες, εφόσον η σύγχρονη πραγματικότητα αποδιαρθρώνει ή διαστρέφει την προηγούμενη κοινωνική τάξη πραγμάτων.

Η πρόσφατη πολιτική ιστορία της χώρας σημαδεύεται από την προσάρτηση της Νότιας Υεμένης (άλλοτε βρετανικού προτεκτοράτου και μετά το 1967 μοναδικού καθεστώτος σοβιετικής έμπνευσης στον αραβικό κόσμο) στην Βόρεια Υεμένη το 1990, καθώς από τη μακρά κυριαρχία του προέδρου Ali Abdullah Saleh από το 1978 (στον Βορρά) μέχρι το 2011.

Τα αδιέξοδα της Υεμένης ήρθαν στην επιφάνεια με το ξέσπασμα της “Αραβικής Άνοιξης”, που πήρε βίαιη τροπή, οδηγώντας στην παραίτηση του Saleh, μετά τον τραυματισμό του σε επίθεση εναντίον του προεδρικού μεγάρου και τη νοσηλεία του στην Σαουδική Αραβία. Ωστόσο, η επανάσταση έμεινε ανολοκλήρωτη, στον βαθμό που και με την μεσολάβηση του διεθνούς παράγοντα εξασφαλίσθηκε ότι κατά τα λοιπά το καθεστώς έμεινε στη θέση του.

Παρ΄ όλα αυτά, παλαιές και νέες συγκρούσεις συνέχισαν να οδηγούν την Υεμένη στον κατακερματισμό. Το αποσχιστικό κίνημα του Νότου είχε αναβιώσει ήδη από το 1994. Στις ερήμους του ανατολικού τμήματος της χώρας δρά η “Αλ Κάιντα της Αραβικής Χερσονήσου” (στην οποία μάλιστα δήλωσαν ότι υπάκουαν οι δράστες των επιθέσεων του Ιανουαρίου στο Charlie Hebdo του Παρισιού). Οι περιοχές της αποτελούν από ετών τον χώρο στον οποίο οι ΗΠΑ εξαπολύουν αλλεπάλληλες επιθέσεις με μη επανδρωμένα αεροσκάφη που έχουν προκαλέσει περίπου 1.000 θανάτους. Στις δε βόρειες επαρχίες, από το 2004 ενισχύει τον έλεγχό του το αντάρτικο των Houthi Η χώρα πρακτικά διαιρείται, μαζί με τα εδάφη που ελέγχει η κυβέρνηση, σε τέσσερις διαφορετικές “δικαιοδοσίες”.

Το δεδομένο που ανέτρεψε το τελευταίο διάστημα τον συσχετισμό είναι η προέλαση των Houthi, οι οποίοι τον Σεπτέμβριο κατέλαβαν τα κυβερνητικά κτήρια της πρωτεύουσας Σανάα, έθεσαν σε κατ΄ οίκον περιορισμό τον πρωθυπουργό, υποχρέωσαν τον πρόεδρο Abd Rabbuh Mansur Hadi (άλλοτε αντιπρόεδρο του Saleh) να καταφύγει στο Άντεν και συγκρότησαν τον Φεβρουάριο Επαναστατικό Συμβούλιο που ανέλαβε καθήκοντα μεταβατικής κυβέρνησης. Η ανολοκλήρωτη εξέγερση του 2011 προσφέρει το έδαφος για την κατάλυση της προηγούμενης πολιτικής πραγματικότητας.

Οι Houthi, που επισήμως ονομάζονται Ansar Allah αλλά είναι συνήθως αποκαλούνται με το όνομα του χαρισματικού ιδρυτή τους, εκπροσωπούν το ζαϊδιτικό στοιχείο που αντιστοιχεί στο 30% του πληθυσμού. Πρόκειται για έναν κλάδο του σιιτικού Ισλάμ (διαφορετικό από τον Δωδεκαδικό που επικρατεί στο Ιράν και περισσότερο κοντινό στη σουνιτική παράδοση), ο οποίος επί μία χιλιετία δια των ζαϊδιτών Ιμάμηδων κυβερνούσε το βόρειο τμήμα της χώρας.

Το κίνημα των Houthi παραβάλλεται από πολλούς με την Hezbollah του Λιβάνου και έχει επιδείξει μεγάλη επιδεξιότητα επιχειρησιακή, διοικητική και πολιτική (λ.χ στη συγκρότηση συμμαχιών). Το 2009 οι Houthi απέκρουσαν με επιτυχία τον κυβερνητικό στρατό ο οποίος είχε ενισχυθεί από την πολεμική αεροπορία της Σαουδικής Αραβίας, ενώ σήμερα φέρονται να έχουν τη στήριξη και του εξόριστου Saleh.

Ωστόσο, οι σουνιτικές φυλές αντισυσπειρώνονται και συγκροτούν, με τη χρηματοδότηση επιχειρηματιών και την ενθάρρυνση της Σαουδικής Αραβίας, αντίπαλες πολιτοφυλακές, σε αναπλήρωση της διάλυσης του κυβερνητικού στρατού. Και το χειρότερο: 

Oι εξελίξεις αυτές λειτουργούν προς όφελος της Αλ Κάιντα στην Αραβική Χερσόνησο ή άλλων, περισσότερο ακραίων και προσανατολισμένων στο Ισλαμικό Κράτος στοιχείων, που θέλουν να δώσουν στην αντιπαράθεση μιαν πρωτόγνωρη για την Υεμένη θρησκευτική χροιά. Και μόνο η τριπλή επίθεση αυτοκτονίας με 142 νεκρούς της περασμένης Παρασκευής σε τεμένη της Σανάα, όπου προσεύχονται οι Houthi λέει πολλά.

Για το Ριάντ, οι Houthi αποτελούν και μόνο λόγω της θρησκευτικής ιδιαιτερότητάς τους “ενεργούμενα της Τεχεράνης” και οπωσδήποτε ένα κακό πρότυπο για την καταπιεζόμενη σιιτική μειονότητα της ίδιας της Σαουδικής Αραβίας. Εξ ού και οι εξελίξεις των τελευταίων 24ώρων έθεσαν τις αραβικές μοναρχίες σε συναγερμό.

Μετά την κατάληψη από τους Houthi το Σαββατοκύριακο της Τάεζ, τρίτης μεγαλύτερης πόλης της χώρας, ο νέος υπουργός Εξωτερικών της κυβέρνησης στο Άντεν Riyadh Yaseen ζήτησε την “λήψη όλων των απαραίτητων μέτρων” από το Συμβούλιο Συνεργασίας του Κόλπου και την επιβολή ζώνης απαγόρευσης πτήσεων. “Δεν μπορούμε να τους βλέπουμε” πρόσθεσε “να καταλαμβάνουν τις πόλεις και τα αεροδρόμιά μας και να καταστρέφουν τις υποδομές της χώρας. Δεν μπορούμε να μείνουμε απαθείς μπροστά στην κατάκτηση από το Ιράν”.

Από την πλευρά του ο Σαουδάραβας υπουργός Εξωτερικών πρίγκηπας Saud al-Faisal έκανε επίσης λόγο για επιθετική ενέργεια του Ιράν και τόνισε ότι εάν δεν υπάρξει ανταπόκριση των Houthi στις προσπάθειες ειρηνικής επίλυσης της κρίσης ή αν εξωθηθεί σε παραίτηση ο πρόεδρος Hadi “θα υπάρξει απάντηση”. Σε μια συγκυρία κατά την οποία οι ΗΠΑ δεν κρύβουν την πρόθεσή τους να βρουν ένα νέο modus vivendi με το Ιράν, οι Σαούντ εμφανίζονται έτοιμοι για έναν “πόλεμο δι΄ αντιπροσώπου” με την Τεχεράνη.

Το Συμβούλιο Συνεργασίας του Κόλπου έχει βέβαια συγκροτήσει μια κοινή στρατιωτική δύναμη 40.000 ανδρών. Όμως η Υεμένη είναι πολύ πιο δύσκολη υπόθεση από το Μπαχρέιν, όπου οι στρατοί των μοναρχών κατέπνιξαν την εκεί “Αραβική Άνοιξη” το 2011.

Ο ΟΗΕ, πάλι, προειδοποιεί ότι η Υεμένη κινδυνεύει να γίνει μια νέα Συρία ή Λιβύη και καλεί δια του ειδικού απεσταλμένου του Jamal Benomar σε συνομιλίες των υεμενικών παρατάξεων στη Ντόχα του Κατάρ. Την ίδια ώρα, σύμφωνα με τη Washington Post, το αμερικανικό Πεντάγωνο διαπιστώνει ότι δεν γνωρίζει πλέον πού βρίσκεται οπλισμός αξίας 500 εκατ. που έχει δοθεί ως στρατιωτική βοήθεια στην Υεμένη...