ΠΟΛΕΜΟΣ και ΚΟΙΝΩΝΙΑ: H φρίκη του πολέμου ως θέαμα πραγματικού χρόνου

Του DAVID CARR / INTERNATIONAL NEW YORK TIMES

Η ροή ειδήσεων στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχει πάρει μία αιματηρή τροπή τις τελευταίες εβδομάδες και όχι μόνο για εμένα. Οι αναρτήσεις στο Twitter και τα σχόλια σχετικά με τραγικά γεγονότα συνοδεύονται από εικόνες πτωμάτων σκορπισμένων σε λιβάδια και νοσοκομεία της Ουκρανίας και της Γάζας. Εχω διαβάσει αναρτήσεις από δημοσιογράφους που αισθάνονται απειλή, τρόμο και αποστροφή.
 

Η γεωπολιτική και η πανταχού παρουσία των μέσων κοινωνικής δικτύωσης έχει μετατρέψει τον κόσμο σε ένα μικρότερο και πιο φρικιαστικό μέρος. Στα τηλέφωνά μας, οι ειδοποιήσεις μας γεμίζουν με αριθμούς νεκρών, το Facebook κατακλύζεται από εκκλήσεις για βοήθεια ή δράση υπέρ των θυμάτων, ενώ το Twitter βράζει από τα ρεπορτάζ που ανανεώνονται ανά δευτερόλεπτο, παρουσιάζοντας σκηνές χάους και καταστροφής.
 

Το μεγαλύτερο κομμάτι της ιστορίας το έχουμε παρατηρήσει από εσωτερικό καθρέφτη. Χρειάστηκαν εβδομάδες και ορισμένες φορές μήνες ώστε οι εικόνες των επιπτώσεων του αμερικανικού εμφυλίου να φτάσουν στο κοινό. Αν και η εφεύρεση του τηλέγραφου συνέβαλε στην ενημέρωση σχετικά με το ποια πλευρά νικούσε, οι εικόνες ήταν απόμακρες. Στη συνέχεια, ήρθαν οι ραδιοφωνικές μεταδόσεις του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου με ήχους από βομβαρδισμούς στο φόντο τους, μειώνοντας την απόσταση με εκείνους που πολεμούσαν. Το Βιετνάμ αποτέλεσε τον πρώτο πόλεμο που «διέρρευσε» στα σαλόνια των Αμερικανών, συνοδευόμενος από τους περιορισμούς που επέβαλλε η τεχνολογία της τηλεόρασης εκείνη την εποχή. Το CNN εισήγαγε όλους τους θεατές στον πόλεμο με την ζωντανή μετάδοση από τον πρώτο πόλεμο του Κόλπου το 1991.

 
Στο σύγχρονο ειδησεογραφικό οικοσύστημα ωστόσο δεν χρειάζεται να περιμένουμε. Καθώς ορισμένες παραδοσιακές πηγές ενημέρωσης οπισθοχωρούν, νέοι παίκτες, όπως το Vice και το BuzzFeed, αποκτούν μεγάλη επιρροή. Οι μαρτυρίες των ίδιων των πολιτών από τη σκηνή του γεγονότος γρήγορα μεγεθύνονται από τους δημοσιογράφους, οι οποίοι αρχίζουν να γράφουν επιτόπου, συχνά μέσω του Twitter, δίχως να επικοινωνήσουν με τα κεντρικά και να επεξεργαστούν το νόημα των συμβάντων.
 

Η μαρτυρία αποτελεί το παλαιότερο και σημαντικότερο εργαλείο στο οπλοστάσιο των δημοσιογράφων, αλλά πλέον έχει μετατραπεί σε κάτι διαφορετικό στον κόσμο του πραγματικού χρόνου, όπου δεν υπάρχει η παύση για περισυλλογή. Μεταδίδεται ανεπεξέργαστη, άμεσα και παγκόσμια και λαμβάνει απάντηση κατευθείαν από τα άτομα που κάποτε αποτελούσαν το ακροατήριο. Πρόκειται για μία πιο συναισθηματική προσέγγιση του ρεπορτάζ. Οι ανταποκριτές που φτάνουν στο πεδίο της μάχης παρέχουν τις πηγαίες ηθικές και φυσικές αντιδράσεις τους με τρόπο διαφορετικό από το παρελθόν. Το συναισθηματικό περιεχόμενο μίας ανταπόκρισης, το οποίο ήταν τόσο ξεχωριστό στην ανταπόκριση του Αντερσον Κούπερ από το χτύπημα του τυφώνα Κατρίνα το 2005, πλέον αποτελεί ρουτίνα, τμήμα των εικόνων που διαμοιράζονται σε πραγματικό χρόνο σε όλο το Διαδίκτυο.
 

Η απουσία της συμβατικής «γραφειοκρατίας» της δημοσιογραφίας -ανταποκριτές που αποστέλλουν κείμενα, τα οποία στη συνέχεια διορθώνονται με στόχο την καλή αισθητική και την ακρίβεια- έχει προκαλέσει προβλήματα σε πολλούς δημοσιογράφους, οι οποίοι δρουν με βάση τη στιγμή και μεταφέρουν αυτό που είδαν μπροστά τους. 

Η Νταϊάνα Μάγκνεϊ του CNN επανατοποθετήθηκε στη Μόσχα, αφού διαμαρτυρήθηκε στο Twitter ότι δεχόταν απειλές από Ισραηλινούς που παρακολουθούσαν τους βομβαρδισμούς της Γάζας από λόφους στο Ισραήλ, επειδή τους είχε αποκαλέσει «αποβράσματα».

 
Η κοινή γνώμη έχει αναπτύξει την προσδοκία ότι θα γνωρίζει αυτό που γνωρίζει και ο ρεπόρτερ το ίδιο δευτερόλεπτο, με αποτέλεσμα οι ανταποκριτές να παρακινούνται από τους εργοδότες τους να κάνουν χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης για να μοιραστούν τις ιστορίες τους. 

Η Ανν Μπάρναρντ των New York Times, ανταποκρίτρια για την ισραηλινο-παλαιστινιακή σύγκρουση, δέχθηκε προσωπική επίθεση στο Twitter επειδή δεν είχε κάνει καμία σχετική ανάρτηση. «Πιστεύω ότι γενικά προκαλεί περισσότερα οφέλη παρά προβλήματα, αλλά πρέπει να θυμόμαστε ότι η πρωταρχική μας δουλειά είναι η ανταπόκριση από το πεδίο της μάχης και όχι να αναρτούμε στο Twitter όλη την ώρα», σχολίασε η ίδια σε συνέντευξή της στο NPR.
 

Τώρα που ο πόλεμος καταφθάνει στη ζωή μας σε πραγματικό χρόνο, αισθανόμαστε πιο ισχυροί ή πιο αβοήθητοι;  

Νοιαζόμαστε περισσότερο ή γινόμαστε πιο εξοικειωμένοι, με αποτέλεσμα η απώλεια και ο ανθρώπινος πόνος να μετατρέπονται σε ένα ακόμη βίντεο που εμφανίζεται πάνω από κάποιο άλλο με την ανιψιά μας να χορεύει?