TOYΡΚΙΑ: Μια μπανανία με «ένα δημοκρατικό έλλειμμα, κάπως σαν το έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών της» που δεν είναι σε θέση να προχωρήσει σε μια ολοκληρωτική δημοκρατία

Της Alexa van Sickle / IISS Voices

Τα γεγονότα στην Τουρκία το 2013 εξέπληξαν τόσο τους πολίτες όσο και την κυβέρνηση, σύμφωνα με τον Τούρκο ερευνητή και συγγραφέα, Ziya Meral.

 
Πριν από το καλοκαίρι του 2013, δήλωσε, υπήρξαν σαφείς προβλέψεις για το που κατευθύνονται τα πράγματα στην Τουρκία το 2014 και το 2015. Ο κύκλος των εκλογών βρισκόταν ήδη σε τροχιά, και αν και η κυβέρνηση είχε εμφανίσει μια υστέρηση στη διαδικασία μεταρρυθμίσεων και εκδημοκρατισμού μετά από τις εκλογές του 2011, δεν υπήρχε λόγος να αμφιβάλλει κανείς για τη συνέχιση της εκλογικής επιτυχίας του κυβερνώντος κόμματος Δικαιοσύνη και Ανάπτυξη (ΑΚΡ) και τον πρωθυπουργό Recep Tayyip Erdogan.

 
Σε μια συνάντηση-συζήτηση στο IISS στις 21 Φεβρουαρίου, ο Meral και η Dr Mina Toksoz, σύμβουλος αναδυόμενων αγορών και κρατικού ρίσκου και Associate Fellow στο Chatham House, διερεύνησαν τις προκλήσεις της συνέχειας και αλλαγής των τουρκικών εσωτερικών και εξωτερικών πολιτικών, και τη σχέση μεταξύ της οικονομικής ανάπτυξης και της πολιτικής αστάθειας της Τουρκίας.

 
Δύο μεγάλες εσωτερικές εξελίξεις μπορεί να έχουν αλλάξει το παιχνίδι στην Τουρκία: οι διαδηλώσεις σε πολλές πόλεις στη διάρκεια του καλοκαιριού, και το πρόσφατο σκάνδαλο διαφθοράς. 

Το Δεκέμβριο, τρεις γιοι μελών του υπουργικού συμβουλίου συνελήφθησαν καθώς φέρονται να συμμετέχουν σε απάτες διαφθοράς και δωροδοκίας, και ένα πρόσφατο ηχητικό ντοκουμέντο που διέρρευσε εμφανίζει τον Erdogan να συμβουλεύει τον γιο του να εξαφανίσει μεγάλα ποσά μετρητών στη διάρκεια μιας έρευνας που έχει προκαλέσει συζητήσεις για την ανάγκη διεξαγωγής μιας ευρύτερης εγκληματικής έρευνας.

 
Η κυβέρνηση δεν ήταν προετοιμασμένη για τις διαδηλώσεις, δήλωσε ο Meral, και υποτίμησε την επίδραση και την εξάπλωση αυτών, στη συνέχεια έδωσε μια χαοτική απάντηση, με τον Erdogan να καταφεύγει στην πολιτισμική πολιτική, υιοθετώντας το επιχείρημα της απειλής πραξικοπήματος.

 
Το σκάνδαλο διαφθοράς είναι πιθανώς πιο επικίνδυνο για το ΑΚΡ, δήλωσε. Η απάντηση μέχρι στιγμής έχει αποκαλύψει μια ρωγμή μεταξύ των συντηρητικών και των ισλαμικών παρατάξεων εντός της χώρας, η οποία μέχρι το 2011 ήταν ενωμένη στο ΑΚΡ εναντίον της κεμαλικής ελίτ. Αλλά αν και υπήρξε ένα εκπληκτικό επίπεδο ερευνών, το ΑΚΡ επιβιώνει ακόμη καθώς κατευθύνεται σε εκλογές τον Αύγουστο, ισχυριζόμενο πως είναι η μοναδική ευκαιρία της Τουρκίας για μεταρρύθμιση. Η αντιπολίτευση δεν ήταν αποτελεσματική στο να προσφέρει μια εναλλακτική λύση στους ψηφοφόρους.

 
Ωστόσο, φαίνεται ότι προς το παρόν, η επιθυμία του Erdogan για ενισχυμένο ρόλο της προεδρίας –που είναι σε μεγάλο βαθμό ένας εθιμοτυπικός ρόλος- είναι «εκτός κάδρου». Ο Erdogan έχει κάνει κινήσεις για την αλλαγή του συντάγματος για να ενισχύσει την προεδρική θέση, για την οποία θα μπορούσε να είναι υποψήφιος μετά από τη λήξη της θητείας του ως πρωθυπουργός, εδραιώνοντας την επιρροή του στη δημόσια ζωή.

 
Ο Meral δήλωσε πως η χώρα σε καμία περίπτωση δεν προωθεί μια ιδεολογική εξωτερική πολιτική: είναι μια πραγματικά «ελεύθερη Τουρκία», που επιδιώκει να κάνει κάποια γεώ-οικονομική επίδραση. Φαίνεται όμως ότι η Τουρκία επιστρέφει σε μια «ασφαλή τροχιά» αναφορικά με την εξωτερική πολιτική, κάτι που είναι πιο σοφό. Υπήρχε μια εκ νέου αναζωπύρωση των φιλοδοξιών για ένταξη στην ΕΕ, ανακινήθηκε το κυπριακό και υποστηρίχθηκαν εκ νέου οι παραδοσιακές συμμαχίες.

 
Η Toksoz έδωσε μια αξιολόγηση της τουρκικής οικονομίας, προβλέποντας ότι «τα επόμενα δέκα χρόνια θα είναι πιο δύσκολα για την Τουρκία από ό,τι ήταν τα τελευταία δέκα».

 
Σύμφωνα με την αμερικανική Federal Reserve, η Τουρκία βρίσκεται στη χειρότερη θέση μεταξύ των αποκαλούμενων «εύθραυστων πέντε» αναδυόμενων αγορών –οι οποίες περιλαμβάνουν επίσης τη Βραζιλία, τη Νότια Αφρική, την Ινδία και την Ινδονησία- διότι έχει το μεγαλύτερο έλλειμμα ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών, στα 65 δις. δολάρια. Με τις εγχώριες αποταμιεύσεις να παραμένουν σε χαμηλό επίπεδο, η Τουρκία δεν μπορεί να αναπτυχθεί περισσότερο από 3% εάν θέλει να αποφύγει την επικίνδυνη διεύρυνση του ελλείμματος.

 
Αυτό δεν έγινε εν μία νυκτί. «Υπήρξε μια κοσμική επιδείνωση του ελλείμματος τρεχουσών συναλλαγών για περίπου 10 χρόνια», εξήγησε. Αυτό αποδίδεται εν μέρει στην επιδείνωση των εμπορικών συνθηκών για την Τουρκία, στην άνοδο των τιμών των εμπορευμάτων, και στην εξάρτηση από την εισαγόμενη ενέργεια.

Υπάρχουν θεσμοί στην Τουρκία που λειτουργούν πολύ καλά, επισημαίνει η ίδια, αλλά ανησυχεί για ορισμένες παρανοήσεις στην κυβέρνηση σχετικά με τη σημασία του ελλείμματος του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών, «τυφλά σημεία» σε ό,τι αφορά τον προϋπολογισμό και συνεχή διάσπαση της προσοχής με τις εκλογές και τα δημοψηφίσματα.

 
«Υπάρχει ένας ατελείωτος εκλογικός θόρυβος που επηρεάζει την πολιτική», δήλωσε. «Άλλο ένα θέμα που με απασχολεί ότι οι έρευνες για τη διαφθορά, που θα ταρακουνήσει κάποιους από αυτούς τους καλά λειτουργικούς θεσμούς».

 
«Τα βραχυπρόθεσμα θετικά» περιλαμβάνουν το γεγονός πως αν και το εξωτερικό χρέος της Τουρκίας διαμορφώνεται στο 50% του ΑΕΠ, είναι κυρίως μακροπρόθεσμο, δεν υπάρχει βραχυπρόθεσμο ρίσκο μετακύλισης. Και ο τραπεζικός κλάδος είναι ως επί το πλείστον καλά οργανωμένος και ισχυρός. Η ανάπτυξη του ΑΕΠ, που παραμένει στο 3%-4%, είναι επίσης θετικό. Αλλά ο συνδυασμός των εσωτερικών πιέσεων και το δύσκολο παγκόσμιο περιβάλλον σημαίνει ότι υπάρχουν τεράστια ρίσκα εν όψει για τις αναδυόμενες οικονομίες, προειδοποίησε.

Στη διάρκεια των ερωταπαντήσεων συζητήθηκε και το θέμα της Συρίας. Μόλις προσφάτως υπήρξαν κάποιες ενδείξεις της προμήθειας από την πλευρά της Τουρκίας ορισμένων ομάδων της αντιπολίτευσης με όπλα, αλλά δεν είναι ξεκάθαρο που κατέληξαν τα όπλα αυτά, εξήγησε ο Meral. Επισήμανε ότι η Τουρκία έχει αρχίσει να είναι πολύ περισσότερο επιθετική σε ό,τι αφορά τον έλεγχο των συνόρων της –όπου υπάρχει αυξανόμενη διάχυση της σύγκρουσης και ανησυχία για τους τζιχαντιστές που μπορεί να τα διασχίζουν- αλλά αυτό έχει περισσότερο να κάνει με το χάος της ίδιας της εμφύλιας σύγκρουσης. Ανέφερε ένα πρόσφατο περιστατικό στο οποίο λαθρέμποροι πετρελαίου με 150 άλογα, προσπάθησαν να διασχίσουν τα σύνορα στην Τουρκία, με τουρκικά τανκς να προσπαθούν να τους απωθήσουν.

 

Ερωτηθείς εάν τα δέκα χρόνια εξουσίας του ΑΚΡ έχουν αλλάξει τη χώρα ανεπιστρεπτί, ο Meral απάντησε ότι «η Τουρκία έχει αλλάξει πολύ –το ΑΚΡ είναι ένα προϊόν αυτής της αλλαγής, και έδειξε το δρόμο και οδήγησε (τη χώρα) προς τα εκεί, επισπεύδοντάς το».

 

Η Τουρκία δεν θα πάει ποτέ πίσω εκεί που ήταν, δήλωσε, αλλά έχει «ένα δημοκρατικό έλλειμμα, κάπως σαν το έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών της». Η Τουρκία δεν είναι σε θέση να προχωρήσει σε μια ολοκληρωτική δημοκρατία. Όποιος έρθει στην εξουσία θα απολαμβάνει ακόμη την παράδοση του «ισχυρού κράτους» και του να είναι ο άρχοντας της γης.