EΛΛΗΝΙΚΗ ΜΠΑΝΑΝΙΑ: Από την κούνια μέχρι τον τάφο με την επετηρίδα;

Του Διομηδη Σπινελλη

Kαθηγητή στο Τμήμα Διοικητικής Επιστήμης και Τεχνολογίας του Οικονομικού Πανεπιστήμιου Αθηνών.

Το «Α΄ αστέρι» είναι η πρώτη διάκριση που λαμβάνει ένα λυκόπουλο (μικρός πρόσκοπος, 7-11 ετών). Στις ΗΠΑ για να την αποκτήσει πρέπει να ικανοποιήσει 90 απαιτήσεις, στην Αυστρία 29 και στην Κύπρο 70. Αυτές οι απαιτήσεις καλύπτουν τομείς όπως γνώσεις, ικανότητες, τη φροντίδα της ψυχής και του σώματος, καθώς και προσφορά στην κοινωνία, την οικογένεια και τη φύση. Στην Ελλάδα το Σώμα Ελλήνων Προσκόπων ορίζει μόνο μία απαίτηση: να έχει πάει στις εβδομαδιαίες συγκεντρώσεις της ομάδας του επί τρεις μήνες!

Αντίστοιχη έλλειψη ουσιαστικής αξιολόγησης και (ηθικής έστω) ανταμοιβής όσων διακρίνονται με τη δουλειά τους βλέπουμε δυστυχώς στις περισσότερες πτυχές της κοινωνίας μας. 

Στο Δημόσιο σχεδόν όλοι οι υπάλληλοι λαμβάνουν τους ανώτατους βαθμούς αξιολόγησης, ενώ οι αμοιβές δεν εξαρτώνται από την απόδοση αλλά, κυρίως, από τα χρόνια στην υπηρεσία. Οι «εξετάσεις» που έδωσα για να γίνω μέλος ως μηχανικός του Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδος ήταν απλώς μια χαλαρή κουβέντα με τον εξεταστή. Μου μεταφέρουν ότι οι δικηγόροι προάγονται σε «παρ’ Εφέταις» και «παρ’ Αρείω Πάγω» σε πέντε και δέκα χρόνια αντίστοιχα, χωρίς ουσιαστικά να χρειαστεί να επιδείξουν κάποιο έργο. Και φυσικά, δεν μπορεί να μην αναφέρω, τον ανεκδιήγητο θεσμό του «δημοκρατικού 5» που φαίνεται ότι εφαρμόζεται σε κάποια τμήματα των ΑΕΙ.

Η αξιοθρήνητη αυτή κατάσταση δεν σημαίνει ότι σε όλους τους χώρους που αναφέρθηκα δεν υπάρχουν και πολλοί άξιοι άνθρωποι που με το έργο τους τιμούν τη δουλειά τους. Ομως η προς τα κάτω ισοπέδωση δεν τους αφήνει να ξεχωρίσουν όπως θα έπρεπε. Αντίθετα, οι λίγοι που δεν αξίζουν κρύβονται πίσω από την ουσιαστική έλλειψη αξιολόγησης.

Ευτυχώς, κάποια πράγματα έχουν αρχίσει να βελτιώνονται. Θεσπίστηκαν ξανά εξετάσεις για εισαγωγή στα πειραματικά σχολεία. Νόμοι που ψηφίστηκαν στο πλαίσιο του προγράμματος στήριξης της χώρας επιβάλλουν οι αξιολογήσεις στο Δημόσιο να κατανέμουν αναλογικά τους βαθμούς και επιτρέπουν την πρόσθετη αμοιβή με βάση την εκπλήρωση συγκεκριμένων στόχων. Μακάρι αυτές οι αλλαγές να μη μείνουν στα χαρτιά. Επίσης, με βάση διατάξεις που περισώθηκαν από τον νέο νόμο για την ανώτατη εκπαίδευση τα τμήματα των ΑΕΙ αξιολογούνται σήμερα από καθηγητές του εξωτερικού.

Χρειάζεται όμως να γίνουν πολλά περισσότερα. Για παράδειγμα, στον χώρο της εκπαίδευσης, που καθορίζει το μέλλον της χώρας μας, το υπουργείο Παιδείας πρέπει επιτέλους να εγκαταλείψει το αποτυχημένο μοντέλο ασφυκτικού καθορισμού κάθε λεπτομέρειας. Αυτό έχει φέρει τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση (ακόμα και αυτή που παρέχουν τα ιδιωτικά σχολεία) να αξιολογείται στις τελευταίες θέσεις της κατάταξης PISA στην Ευρωπαϊκή Ενωση και τα καλά πανεπιστήμια να δυσκολεύονται υπέρμετρα να ανταγωνιστούν στο διεθνές περιβάλλον. Αντ’ αυτού θα πρέπει: 

α) να αφήσει την ελευθερία στα σχολεία να καινοτομήσουν στο πρόγραμμα και στις μεθόδους διδασκαλίας, 

β) να δώσει σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης τη δυνατότητα να επιλέγουν την κατανομή των διδασκόντων και να διαχειρίζονται τον προϋπολογισμό τους και 

γ) να παράσχει στους γονείς και τους φοιτητές στοιχεία για την απόδοση κάθε σχολείου και τμήματος ΑΕΙ/ΑΤΕΙ.

Αντίστοιχες δράσεις αξιολόγησης ατόμων, οργανικών μονάδων και φορέων, διαφάνειας ως προς τα αποτελέσματα της αξιολόγησης και προώθησης της αξιοκρατίας και της αριστείας πρέπει να ακολουθηθούν σε όλους τους τομείς όπου το κράτος μας υστερεί: στην υγεία, τη δικαιοσύνη, τη δημόσια τάξη και τον πολιτισμό.

Ακόμα σημαντικότερο είναι να έχουμε στον νου μας ότι ο αυστηρότερος κριτής όλων είναι η αγορά όταν λειτουργεί σε ένα σωστά ρυθμισμένο πλαίσιο. Ο συνειδητοποιημένος πελάτης θα κρίνει τις υπάρχουσες προσφορές και θα επιλέξει την καλύτερη. Για τον λόγο αυτό είναι χρέος της κυβέρνησης να επιτρέψει στην αγορά να δουλέψει αποτελεσματικά. Το υπουργείο Ανάπτυξης θα πρέπει άμεσα να καταργήσει τις εκατοντάδες ανόητες αναχρονιστικές διατάξεις που προστατεύουν χαϊδεμένα καρτέλ και κακομαθημένες συντεχνίες. Παράλληλα, πρέπει να ενεργοποιηθεί η Επιτροπή Ανταγωνισμού για να επιβάλει τη διαφάνεια ως μέσο της αξιολόγησης στις τιμές. Είναι για παράδειγμα σκανδαλώδες οι αναγνώστες συγκεκριμένης εφημερίδας να απολαμβάνουν 20% έκπτωση στο σούπερ μάρκετ ή να επιβαρύνονται όλοι οι καταναλωτές με το κόστος των «άτοκων δόσεων» και των επιστροφών που προσφέρουν πολλές πιστωτικές κάρτες. Τέλος, θα πρέπει το κράτος να σταματήσει να επιδοτεί τις αναποτελεσματικές επιχειρήσεις είτε έμμεσα, κάνοντας π.χ. τα στραβά μάτια στη φοροδιαφυγή και τη μαύρη εργασία, είτε άμεσα με προγράμματα σαν αυτά του «κοινωνικού τουρισμού» που απλώς διασφαλίζουν πελατεία σε υποδομές που αδυνατούν να προσελκύσουν ξένους τουρίστες. Μόνον έτσι οι υγιείς επιχειρήσεις θα μπορέσουν να βρουν τους πόρους για να τραβήξουν την οικονομία μας μπροστά.

Συμπερασματικά, η ουσιαστική αξιολόγηση σε όλους τους τομείς καθώς και η αναγνώριση και η ανταμοιβή της αριστείας είναι τα απαιτούμενα μέσα για να δώσουμε όλοι στη χώρα μας την ενέργεια που χρειάζεται για να ορθοποδήσει.