ΑΝΘΡΩΠΟΣ και ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ: Η ιδιωτικότητα είναι κλοπή (?)

Του ΗΛΙΑ ΜΑΓΚΛΙΝΗ

Ο τίτλος του σημερινού σημειώματος προέρχεται από ένα δυστοπικό μυθιστόρημα που τιτλοφορείται «Ο κύκλος» (The Circle). Κυκλοφόρησε πολύ πρόσφατα στις ΗΠΑ από τον εκδοτικό οίκο McSweeney’s. Το υπογράφει ο 43χρονος Αμερικανός συγγραφέας και δημοσιογράφος Ντέιβ Εγκερς (Dave Eggers), ο οποίος φαντάζεται μια πανίσχυρη εταιρεία –κάτι ανάμεσα σε Google, Facebook κ.λπ.– που ελέγχει σε ακραίο βαθμό το τι κάνει ο καθένας μας ακόμη. Η εταιρεία αυτή (ο Κύκλος του τίτλου) ελέγχει και παρακολουθεί όχι μόνον τους απλούς πολίτες, αλλά και κυβερνητικούς αξιωματούχους βάσει της αρχής της «διαφάνειας». 

Δεν έχω διαβάσει το βιβλίο. Ανακάλυψα την ύπαρξή του μέσω αυτού που ο Εγκερς στο μυθιστόρημα μοιάζει να βλέπει περίπου ως «όργανο του σατανά»: το Διαδίκτυο. Για την ακρίβεια, χάρη στις τακτικές ενημερώσεις του Amazon, πληροφορήθηκα ότι μόλις κυκλοφόρησε και το θέμα του μου κίνησε την περιέργεια. (Τον Εγκερς τον γνώριζα μόνο από τα κείμενά του στο salon.com και στο New Yorker.) Το βιβλίο όμως έχει διαβάσει ο Joe Nocera, αρθρογράφος των International New York Times (πρώην Herald Tribune). Ο Nocera βλέπει τον «Κύκλο» ως ένα προφητικό βιβλίο που συνεχίζει, τρόπον τινά, την παράδοση του οργουελικού «1984» (ακόμη θυμάμαι με πόσο μένος καταδίκασε ο Μίλαν Κούντερα το κλασικό «1984». Εκρινε ότι ήταν απλοϊκό ως προς το πώς αποδίδεται ο ολοκληρωτισμός. Ο Κούντερα είναι Τσέχος, γεννημένος το 1929. Λίγα χρόνια μετά τη σοβιετική εισβολή του ’68, έφυγε σαν κυνηγημένος από την πρώην Τσεχοσλοβακία. Ξέρει καλά, λοιπόν, τι θα πει ολοκληρωτισμός).  

Ο Nocera, ο οποίος δεν χρησιμοποιεί ούτε Facebook ούτε Twitter, βλέπει παντού την ιδιωτική μας ζωή να κινδυνεύει. Παραθέτει μάλιστα και μία ατάκα του Ερικ Σμιντ, του εκτελεστικού προέδρου της Google: «Εάν κρύβεις κάτι που δεν θέλεις κανένας να ξέρει, τότε δεν θα έπρεπε να το έχεις κάνει αρχής εξαρχής», για να καταλήξει στο συμπέρασμα: Αν ο Σμιντ λέει τέτοια πράγματα, τότε, ο «“Κύκλος” είναι μία προειδοποίηση».

 

Λέτε να είναι; 

Δεν ξέρω. Δεν είμαι σίγουρος αν ο συγγραφέας επιθυμεί να προβλέψει ένα ζοφερό μέλλον στο οποίο η ανελευθερία θα είναι πραγματικά ολοκληρωτική. Οπωσδήποτε το ίδιο το Διαδίκτυο είναι μια πρώτης τάξης ύλη για μυθοπλασία, μοιάζει να είναι η πιο συναρπαστική, η πιο ανεξάντλητη μυθοπλασία που επινοήθηκε ποτέ. Βεβαίως, οι πρόσφατες αποκαλύψεις (το πρότζεκτ Prism, η Εθνική Υπηρεσία Ασφαλείας και το «κελάηδημα» του Εντουαρντ Σνόουντεν) έδειξαν ότι οι κίνδυνοι για την ιδιωτική μας ζωή μόνον αβάσιμοι δεν είναι.

 

Θα πρέπει πάντως να πούμε ότι ο ανθρώπινος νους τρελαίνεται να οραματίζεται δυστοπίες: μετα-αποκαλυπτικούς κόσμους, κοινωνίες σε κατάρρευση, πολιτικές εξουσίες που προσλαμβάνουν τα χαρακτηριστικά ενός παντεπόπτη θεού, το μάτι του οποίου παρακολουθεί τους πάντες.  

 

Από την άλλη, το Διαδίκτυο, με τα κοινωνικά δίκτυα, τα μπλογκ κ.ο.κ., έχει δώσει τροφή στον ναρκισσισμό όλων μας. Ανθρώπινο είναι. Δεν πρόκειται μονάχα για τις φωτογραφίες μας στο Facebook ή ότι πρέπει να δηλώνουμε ψυχαναγκαστικά σε ποιο μπαρ τα τσουγκρίζουμε με φίλους μας, είναι και αυτή η ενδόμυχη ανάγκη μας να νιώθουμε διαρκώς ότι κάποιος μας σκέφτεται, μας παρακολουθεί – τόσο σημαντικοί είμαστε στο σύμπαν. 

 

Ο συνδυασμός αυτός, καταστροφολογίας και ναρκισσισμού, μοιάζει ιδανικός: το Διαδίκτυο είναι η απάντηση σε όλα όσα ευχόμαστε. Και όπως λέει η γνωστή παροιμία, καλύτερα να προσέχεις τι εύχεσαι.  

 

Δεν ξέρω. Τα πυρηνικά όπλα είχαν βέβαια ένα Τσερνόμπιλ και μια Φουκουσίμα, αλλά δεν έφεραν τη συντέλεια που όλοι φοβόμασταν. Βρισκόμαστε ακόμη εδώ. Και στη μεγάλη εικόνα, προχωράμε μπροστά. Πάντοτε αυτό συνέβαινε. Με όλα τα συν και τα πλην