ΜΕΣΗ ΑΝΑΤΟΛΗ - ΣΥΡΙΑ: Μετά την ανατροπή καθεστώτων, η διάλυση αραβικών χωρών;

Του ΝΙΚΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΑΡΑ

Η θύελλα που χτύπησε τις αραβικές χώρες τα τελευταία δύο χρόνια δεν ανατρέπει μόνο καθεστώτα, αλλά υπονομεύει και την εδαφική ακεραιότητα πολλών κρατών. 

Από τη Λιβύη έως τη Συρία και το Ιράκ, γίνεται όλο και πιο πιθανό ότι ο μόνος τρόπος για να επιτευχθεί κάποια μορφή ειρήνης στο εγγύς μέλλον είναι να αλλάξει ο χάρτης της Μέσης Ανατολής – ο χάρτης που σχεδιάστηκε από τις νικήτριες δυνάμεις μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο πάνω στα ερείπια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. 

Ισως αυτό που συμβαίνει σήμερα θα είναι μια διόρθωση, μια νέα αναδιανομή λαών και συνόρων, που θα βασίζεται πάνω στην εθνική τους οντότητα και όχι στις γραμμές που χάραξαν Ευρωπαίοι πριν από έναν αιώνα. 

Ισως, επίσης, να είναι η αρχή μιας μακράς διαδικασίας, όπου κάθε λαός, κάθε εθνική και θρησκευτική ομάδα θα προσπαθεί να επιβληθεί στις άλλες. 

Σε κάθε περίπτωση, αλλαγές συνόρων θα δημιουργήσουν νέες εντάσεις και απρόβλεπτες εξελίξεις για μεγάλο διάστημα, πριν επιτευχθεί κάποια ισορροπία στην περιοχή.

Οι θηριωδίες απ’ όλες τις πλευρές της Συρίας, όπου περισσότεροι από 80.000 άνθρωποι έχουν σκοτωθεί και πάνω από 1,5 εκατ. έχουν ξεσπιτωθεί, οδηγούν στο συμπέρασμα ότι η σημαντική αυτή χώρα δεν θα μπορέσει να επιστρέψει εύκολα στην ομαλότητα. Ετσι, ύστερα από δύο χρόνια εντεινόμενων συγκρούσεων, η Συρία φαίνεται να διαμελίζεται: 

Ενα κομμάτι ελέγχεται από τις κυβερνητικές δυνάμεις του καθεστώτος του Μπασάρ Ασαντ, το οποίο στηρίζεται από το Ιράν και τους αντάρτες της Χεζμπολάχ του Λιβάνου· άλλο ελέγχεται από σουνίτες, που είναι η πλειονότητα στη χώρα, όπου ακραίοι ισλαμιστές ασκούν όλο και περισσότερη επιρροή· οι Κούρδοι του Βορρά κυριαρχούν στη δική τους περιοχή και έχουν επαφές με Κούρδους της Τουρκίας και του Ιράκ.

Η Τουρκία, το Κατάρ και η Σαουδική Αραβία διαδραματίζουν κυρίαρχο ρόλο στη στήριξη των αντικαθεστωτικών, ενώ το Ιράν (και οι σύμμαχοί του στον Λίβανο), καθώς και η Ρωσία, στηρίζουν τον Ασαντ και τους αλεβίτες που ελέγχουν το καθεστώς. Αυτό σημαίνει ότι και οι δύο αντιμαχόμενες πλευρές έχουν αρκετά εφόδια να συνεχίσουν τη μάχη για μεγάλο διάστημα. Οσο η μία πλευρά επιχειρεί να «καθαρίσει» τα εδάφη της από αντιπάλους, τόσο θα εντείνεται η φρίκη. Η κτηνωδία του πολέμαρχου που έβγαλε τα σωθικά καθεστωτικού στρατιώτη και έκανε πως τα έτρωγε είναι ενδεικτική: το έκανε για να σπείρει τον τρόμο στους εχθρούς, για να τραπούν σε φυγή. Τέτοιες τακτικές βλέπουμε σε κάθε πόλεμο – από τον Τρωικό έως τη Γιουγκοσλαβία, πριν από 20 χρόνια, έως σήμερα.

Το αποτέλεσμα είναι ότι, ενώ η Συρία ήταν μια ενιαία χώρα με ισχυρή κρατική οντότητα για πολλά χρόνια, η δύσκολη αλλά αναπόφευκτη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας μάς διδάσκει ότι είναι εξαιρετικά απίθανο να πετύχουν οι διάφορες ομάδες της Συρίας να συνυπάρξουν πάλι. «Η μόνη πραγματική έκβαση που βλέπω για τα επόμενα πέντε με δέκα χρόνια είναι μια σειρά καντονίων που θα συνάπτουν τακτικές εκεχειρίες, επειδή έχουν κουραστεί από την αιματοχυσία», σχολίασε στους New York Times ο Τζόσεφ Χολοουέι, αναλυτής του Ινστιτούτου για τη Μελέτη του Πολέμου στην Ουάσιγκτον. «Η πορεία είναι καθορισμένη, με ή χωρίς τον Ασαντ». Εάν, όμως, αρχίσει η διάλυση στη Συρία, είναι άγνωστο πού θα τελειώσει, επειδή κάθε εθνική και θρησκευτική ομάδα στην περιοχή θα θέλει να εξασφαλίσει μια περιοχή όπου θα αισθάνεται ασφαλής από τους εχθρούς της. 

Αυτή η φυγόκεντρη δύναμη θα δημιουργήσει αλλεπάλληλες αποσχίσεις σε μια περιοχή όπου, όπως σχολιάστηκε στο παρελθόν, οι συνοριακές γραμμές χαράχτηκαν για να εξασφαλίσουν αέναες διενέξεις, για χάρη ευρωπαϊκών συμφερόντων. Ο Λίβανος, η Ιορδανία, το Ιράκ, η Σαουδική Αραβία έως και οι μη αραβικές χώρες Τουρκία, Ιράν και Ισραήλ κινδυνεύουν να βρεθούν με νέα πολιτικά μορφώματα στα σύνορά τους. Αυτά θα ασκούν μεγάλη επιρροή στις διαφορετικές θρησκευτικές και εθνικές οντότητες σε κάθε μία από αυτές τις χώρες. Για παράδειγμα, πώς θα διαχειριστεί η Τουρκία άλλη μία κουρδική οντότητα στα σύνορά της, εκτός από αυτήν στο Ιράκ;

Ηταν καιρός –έναν αιώνα μετά το τέλος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας– να καθορίσουν το μέλλον τους οι Αραβες χωρίς τα σύνορα που επέβαλαν ξένες δυνάμεις. Αλλά όσο εξελίσσεται η βίαιη αναδιανομή εδαφών, πόρων και επιρροής μεταξύ των αντίπαλων χωρών και των ομάδων που στηρίζουν, τόσο πιο πολύ φαίνεται ότι η διαδικασία θα είναι μακρόχρονη, οδυνηρή και απρόβλεπτη.