ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΜΠΑΝΑΝΙΑ: Το κράτος που θα έπρεπε να έχουμε

Γράφει ο Γιώργος Σιακαντάρης 

Επιστημονικός διευθυντής του ΙΣΤΑΜΕ, αρθρογράφος, συγγραφέας. 

(Πρόσφατο βιβλίο του το «Ζαν-Ζακ Ρουσσώ, ο φιλόσοφος της πεφωτισμένης δημοκρατίας» από τις εκδόσεις «Πόλις»)

Το ελληνικό πολιτικό σύστημα αντιμετώπισε την οικονομική κρίση ως κεραυνό εν αιθρία. Γι' αυτό και άργησε να καταλάβει όχι μόνο το βάθος της, αλλά και βρέθηκε χωρίς τα κατάλληλα ερμηνευτικά εργαλεία. Αυτή η απουσία ερμηνευτικών εργαλείων είναι ιδιαίτερα εμφανής στη σημερινή αντιμετώπιση των προβλημάτων του ελληνικού δημόσιου χώρου. 

Ο δημόσιος τομέας δεν αντιμετωπίστηκε ως ο χώρος που ενεργεί και λειτουργεί ως διαμεσολαβητής μεταξύ της κοινωνίας των πολιτών και της ελεύθερης αγοράς, ως ο χώρος που με ορθολογικό τρόπο καλείται με την προσφορά υπηρεσιών του να αναδιανέμει τον παραγόμενο στην κοινωνία πλούτο και να μειώσει τις ανισότητες.

Αντιθέτως, αντί να είναι ο αναδιανομέας του παραγόμενου πλούτου, λειτούργησε ως ο κύριος παραγωγός πλούτου. Φθάσαμε έτσι να θεωρούμε πως Δημόσιο είναι να παράγει το κράτος φως, νερό και τηλέφωνα και όχι εκείνος ο χώρος που αφενός καλείται να ελέγχει τους εξωτερικούς όρους παραγωγής και αφετέρου να παρέχει δωρεάν ποιοτικές υπηρεσίες, σε όσους το επιθυμούν, κυρίως στους τομείς υγείας, παιδείας, συγκοινωνιών και ατομικής ασφάλειας.

Το Δημόσιο αντιμετωπίστηκε ως πολιτικό λάφυρο για το εκάστοτε κυβερνών κόμμα. Αυτό όμως το λάφυρο ήταν ένας «γυμνός βασιλιάς». Κανείς δεν τολμούσε να αναγνωρίσει τη γύμνια αυτού του βασιλιά, ο οποίος παρουσίαζε ως δημόσιο συμφέρον το συντεχνιακό πνεύμα και τη μετατροπή του κράτους σε βιομήχανο.

Η λογική του κράτους-λάφυρου και του Δημόσιου ως καταφυγίου συντεχνιών είχε συνέπειες και όσον αφορά τη συμπεριφορά των λειτουργών του Δημοσίου προς τους πολίτες.

Ανιση και αγενής μεταχείριση, καθυστερήσεις στην προσφορά υπηρεσιών, αδικίες, αυθαίρετες αποφάσεις, σκόπιμες γραφειοκρατικές απαιτήσεις οι οποίες έκαναν αναγκαία (γρηγορόσημο, φορολογικές διευθετήσεις) τη διαπροσωπική συναλλαγή είναι μερικά από τα χαρακτηριστικά της ελληνικής δημόσιας διοίκησης.

Ολα αυτά συνέτειναν στο να μη συζητούμε σήμερα για το πώς θα ντύσουμε τον βασιλιά, αλλά για το πώς θα τον «κοντύνουμε». Ολο και πληθαίνουν οι ρηχές φωνές που ζητούν την κατάργηση όχι του Δημοσίου που είχαμε αλλά του Δημοσίου που θα έπρεπε να έχουμε.

Αποκορύφωμα αυτής της ρηχής προσέγγισης είναι και οι προτάσεις για κατάργηση των δημόσιων μέσων ενημέρωσης. Βεβαίως στην απαξίωση των δημόσιων ΜΜΕ έχει βάλει το χέρι της και η συνδικαλιστική ηγεσία των δημοσιογραφικών ενώσεων.

Είναι η αξιολόγηση μια κάποια λύση; 

  

Ναι, υπ' όρους. Αν δηλαδή υπάρχουν συγκεκριμένα καθήκοντα και υπηρεσίες που καλούνται να προσφέρουν οι δημόσιοι λειτουργοί. Αυτό είναι το ένα. Το άλλο είναι να μετατρέψουμε τη λειτουργία του κράτους υπηρεσιών πρόνοιας σε αναπτυξιακό μοντέλο. Γιατί φυσικά η λειτουργία του δημόσιου χώρου, όπως εδώ την περιγράφω, μπορεί να λειτουργήσει ως πρόταση ανάπτυξης.

Εχουμε το χειροπιαστό παράδειγμα των βόρειων σκανδιναβικών χωρών, όπου ο μέσος όρος απασχόλησης στον δημόσιο τομέα αγγίζει το 35%. Εκεί όμως δεν τίθεται πρόβλημα μεγάλου ή μικρού κράτους, γιατί εκεί το Δημόσιο αποτελεί αναπτυξιακό μοχλό.

Το πρόβλημα επομένως δεν είναι περισσότερο ή λιγότερο Δημόσιο, αλλά η αντικατάσταση του κράτους-λάφυρου από το Δημόσιο της παροχής ποιοτικών υπηρεσιών.