TOYΡΚΙΑ - Μ. ΒΡΕΤΑΝΙΑ: Τι μπορουν να κερδίσουν ακολουθώντας "διδυμες πολιτικές" στη σχέση τους με την Ε.Ε.

Της Katinka Barysch

Το Συντηρητικό Κόμμα του David Cameron θέλει να επαναδιαπραγματευτεί τη θέση της Βρετανίας στην ΕΕ, με την ελπίδα να αποκτήσει μια πιο χαλαρή και πιο ευέλικτη σχέση. Η Τουρκία μπορεί επίσης να ζητήσει σύντομα ένα νέο είδος σχέσης «συνδεδεμένου μέλους».  

Αν και είναι διαφορετικοί και βαθιά ριζωμένοι λόγοι για τον ευρωσκεπτικισμό στην κάθε μία χώρα, η Τουρκία και το Ηνωμένο Βασίλειο έχουν ορισμένα κοινά στοιχεία: ένα αυτοκρατορικό παρελθόν, μεγάλες φιλοδοξίες ισχύος και μια προσκόλληση σε παραδοσιακές έννοιες εθνικής κυριαρχίας, μερικές φορές σε αντίθεση με τις υπεράνω του εθνικισμού αξίες.  

Επίσης, τυγχάνει να έχουν απηυδήσει με την Ευρωπαϊκή Ένωση. Αλλά οι ομοιότητες σταματούν εκεί.

Η Τουρκία ξεκίνησε τις διαπραγματεύσεις ένταξης πριν από οκτώ χρόνια, αλλά η πρόοδος είναι οδυνηρά αργή . Οι διαπραγματεύσεις έχουν ξεκινήσει για μόλις 13 από τα 33 άρθρα της ευρωπαϊκής νομοθεσίας που χρειάζεται να υιοθετήσει η Τουρκία προκειμένου να γίνει μέλος. Και κανένα νέο κεφάλαιο δεν έχει ανοίξει τους τελευταίους 36 μήνες. Η Κύπρος συνεχίζει να μπλοκάρει μέρος των διαπραγματεύσεων ένταξης, όπως κάνει και η Γαλλία, ακόμη και με το νέο της πρόεδρο, Francois Hollande. Εν τω μεταξύ, η κυβέρνηση του Recep Tayyip Erdogan χάνει τη διάθεσή της για δημοκρατική αλλαγή και απελευθέρωση της οικονομίας. Σε κάποιες περιπτώσεις, όπως είναι η ελευθερία του Τύπου, κινείται προς τα πίσω. Το αδιέξοδο στις ενταξιακές διαπραγματεύσεις δημιουργεί μια δηλητηριώδη ατμόσφαιρα που καθιστά δύσκολο για την ΕΕ και την Τουρκία να συνεργαστούν σε θέματα εξωτερικής πολιτικής, μετανάστευσης, εμπορίου ή ενέργειας, όλες δηλαδή οι περιοχές όπου υπάρχουν δυνατότητες συνεργιών.

Για αυτό και ο Sinan Ulgen, αναλυτής στο Carnegie Europe, υποδηλώνει ότι η Άγκυρα και οι Βρυξέλλες αρχίζουν να ψάχνουν ένα διέξοδο. Το μοντέλο του για μια «εικονική ένταξη» της Τουρκίας δεν προορίζεται ως εναλλακτική λύση στην πλήρη ένταξη. Αντιθέτως, ελπίζει ότι οι νέες μορφές συνεργασίας θα δημιουργήσουν την ανάγκη για εμπιστοσύνη και καλή θέληση, που είναι απαραίτητες ώστε να αναζωπυρωθούν οι ενταξιακές συνομιλίες μόλις οι πολιτικές συνθήκες είναι πιο ευνοϊκές.

Η Τουρκία δεν θέλει να ενταχθεί στη μακρά λίστα των στρατηγικών εταίρων της Ένωσης, που περιλαμβάνει τη Ρωσία, την Κίνα, την Ινδονησία και τη Νότια Αφρική. Οι στρατηγικοί εταίροι δεν ευθυγραμμίζουν τις πολιτικές τους με την ΕΕ. Αλλά η Τουρκία έχει ήδη μια τελωνειακή ένωση με την ΕΕ και έχει μετακινηθεί προς τα ευρωπαϊκά πρότυπα σε τομείς που ποικίλουν από την πολιτική ανταγωνισμού μέχρι και τη διαχείριση των φυλακών. Ούτε η Τουρκία θέλει μα μιμηθεί τη Νορβηγία και τα άλλα μέλη του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου. Καθώς της έχουν υποσχεθεί πλήρη ένταξη, η Τουρκία σωστά θα αρνούνταν οποιοδήποτε μοντέλο που απαιτεί από την ίδια να υιοθετήσει μονομερώς το κοινοτικό κεκτημένο χωρίς να παίρνει ως αντάλλαγμα την ένταξη. Αυτό αφήνει μόνο το «ελβετικό μοντέλο με διμερείς συμφωνίες διαπραγμάτευσης σε επιλεγμένους τομείς. Η Άγκυρα θα κληθεί να γνωμοδοτεί με βάση τους κανόνες της ΕΕ στο εμπόριο και στις μεταφορές λόγου χάρη, αλλά δεν θα είχε δικαίωμα ψήφου στα αρμόδια όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ο Ulgen θεωρεί ότι οι Τούρκοι θα ήταν ευτυχείς εάν είχαν ελάχιστη επιρροή στις Βρυξέλλες αλλά ταυτόχρονα τους δινόταν το δικαίωμα να αποφασίζουν σε ποιους τομείς θέλουν να ακολουθούν τους κανόνες της ΕΕ.

Πολλοί Βρετανοί Συντηρητικοί βρίσκουν την ιδέα μιας σχέσης με την ΕΕ τύπου «διαλέγουμε και παίρνουμε», εξίσου ελκυστική. Ωστόσο πολλοί Βρετανοί ελπίζουν ότι το Ηνωμένο Βασίλειο θα διατηρήσει την ισχυρή επιρροή του στην ΕΕ, και δεν θα ήταν ευχαριστημένοι με την τελωνειακή ένωση που έχει η Τουρκία με την Ευρωπαϊκή Ένωση. Αυτή η ένωση δεν περιλαμβάνει υπηρεσίες, που είναι ιδιαίτερα σημαντικό για το City και τη βρετανική οικονομία, και δημιουργεί μειονέκτημα στην Τουρκία κάθε φορά που η ΕΕ συνάπτει εμπορικές συμφωνίες με τρίτες χώρες (αυτές οι χώρες αποκτούν στη συνέχεια πρόσβαση στην τουρκική αγορά ενώ η χώρα που εξετάζει δεν μειώνει αυτομάτως τους δασμούς για τα τουρκικά αγαθά). Ο Cameron θέλει η Βρετανία να επωφεληθεί πλήρως από την ενιαία αγορά της ΕΕ και να παραμείνει μέλος της ΕΕ, με την προϋπόθεση ότι μπορεί να απαλλαγεί από συγκεκριμένους τομείς, όπως η κοινωνική νομοθεσία.

Αλλά η μεγαλύτερη διαφορά μεταξύ του Ηνωμένου Βασιλείου και της Τουρκίας δεν έγκειται στο επίπεδο φιλοδοξίας τους για μια νέα συμφωνία με την ΕΕ, αλλά στη θέση από την οποία ξεκίνησαν . 

Η Τουρκία είναι μια ανερχόμενη χώρα που αιτείται δικαιώματος ένταξης επιδιώκοντας μια λειτουργική σχέση με την Ευρωπαϊκή Ένωση. Η ιδέα μιας σχέσης «συγγενούς μέλους» παραμένει εξαιρετικά αμφιλεγόμενη στην Τουρκία. Αλλά εντός της ΕΕ, η αμφιθυμία του μοντέλου σύνδεσης θα μπορούσε να φανεί ελκυστικό τόσο στους σκεπτικιστές για την Τουρκία (όπως η Γαλλία, η Αυστρία ή η Γερμανία) – που ελπίζουν να εκτρέψουν την Τουρκία από την τροχιά ένταξης- και τους τουρκόφιλους (όπως το Ηνωμένο Βασίλειο, τη Σουηδία ή την Ισπανία) οι οποίες θα επιδιώξουν να αποτρέψουν τη ρήξη στις σχέσεις ΕΕ-Τουρκίας, που θα μπορούσαν να προκύψουν από τα συνεχή αδιέξοδα στις ενταξιακές διαπραγματεύσεις.

Αντιθέτως, το Ηνωμένο Βασίλειο είναι παλαιό μέλος του club. Και ως τέτοιο, έχει πολύ περισσότερη μόχλευση στην ΕΕ. Αλλά αναμένεται ακόμη να σέβεται τους κανόνες και την εθιμοτυπία του club, οι οποίες περιλαμβάνουν την αρχή ότι ένα κράτος-μέλος δεν θα πρέπει να επιχειρήσει να εκβιάσει τα υπόλοιπα. Η στρατηγική που ανέκυψε υπό τον Cameron, που συνδυάζει το αίτημα για διαπραγμάτευση με την απειλή ενός βρετανικού δημοψηφίσματος –και τελικώς την έξοδο από την ΕΕ- δημιουργεί κακό προηγούμενο στην ήπειρο. Η Τουρκία, ως ένα αουτσάιντερ που ζητά στενότερους δεσμούς, δεν έχει τέτοια προβλήματα. Είναι πιο εύκολο να διαπραγματευτεί ένα προγαμιαίο συμφωνητικό από μια τακτοποίηση διαζυγίου.

Σε τελική ανάλυση, η ΕΕ ίσως να μην προσφέρει μια συμφωνία «διαλέξτε και πάρτε» για την Τουρκία ή τη Βρετανία . Η Κομισιόν θεωρεί ότι το ελβετικό μοντέλο είναι σύνθετο, βραδυκίνητο και μάλλον απογοητευτικό. Όντας πολύ ευαίσθητοι στις αυξανόμενες ευρωπαϊκές εντάσεις, οι Τούρκοι θα είναι πολύ προσεκτικοί ώστε να μην συνδέσουν τους εαυτούς τους με τη βρετανική στρατηγική. Αλλά πολλοί Τούρκοι ίσως ενδόμυχα ελπίζουν ότι το Ηνωμένο Βασίλειο θα πετύχει στο να δημιουργήσει περισσότερο ευέλικτα μοντέλα ένταξης/μέλους που θα είναι επίσης πιο εύπεπτα για την Τουρκία. Εάν ωστόσο οι Βρετανοί καταλήξουν να ψηφίσουν υπέρ της αποχώρησης, η Τουρκία θα χάσει έναν από τους ισχυρότερους συμμάχους της εντός της ΕΕ.