Του Ανδρέα Ζαμπούκα
Καθηγητή Κλασικής Φιλολογίας
Για τον Ρουσσώ η Δημοκρατία είτε είναι άμεση, είτε δεν υπάρχει καθόλου. Επηρεασμένος από την αρχαία Αθήνα και την «αυτόνομη πόλη» του Καλβίνου, γράφει στο «Κοινωνικό Συμβόλαιο»: « Οι βουλευτές του λαού ούτε είναι ούτε μπορεί να είναι αντιπρόσωποί του. Δεν είναι παρά επίτροποί του. Τίποτα δεν μπορουν να αποφασίσουν οριστικά. Κάθε νόμος που δεν τον κύρωσε αυτοπροσώπως ο ίδιος ο λαός, είναι άκυρος».
O Ρουσσώ δυστυχώς δε φαίνεται να κατάφερε και πολλά με τις ριζοσπαστικές του θέσεις. Πεθαίνει το 1778 στη Γαλλία αφήνοντας πίσω σπουδαίες παρακαταθήκες για τις κοινωνίες του μέλλοντος. Ελάχιστες όμως, κοινότητες υιοθέτησαν από τότε τις «ανώτερες» πολιτικές του προτάσεις περί συμμετοχικής Δημοκρατίας, όπως τα καντόνια της Ελβετίας, η Παρισινή Κομμούνα του 1871, τα Ρωσικά Σοβιέτ του 1905 και βέβαια κάποιες σύγχρονες μικρές «πολιτείες» στις Σκανδιναβικές χώρες.
Τι συνέβη λοιπόν και δεν λειτούργησε η άμεση Δημοκρατία;
Γιατί ενώ οι εξελίξεις ήταν ραγδαίες σε πνευματικό και πολιτιστικό επίπεδο, οι κοινωνίες επέλεξαν πολιτεύματα αντιπροσωπευτικότητας και όχι άμεσης συμμετοχής των πολιτών;
Κατά τον 18ο αιώνα στην ευρωπαϊκή διανόηση άρχισε να επικρατεί ο φιλελευθερισμός, ένα φιλοσοφικό κίνημα το πολιτικό σκέλος του οποίου υποστήριζε μία συνταγματική μοναρχία, με τους πολίτες να αποτελούν φορείς προκαθορισμένων ατομικών δικαιωμάτων, με τη δυνατότητα παρέμβασης του κράτους στον βίο τους να είναι περιορισμένη και με ισορροπημένη διάκριση των εξουσιών μεταξύ διαφορετικών πολιτικών οργάνων.
Εν μέσω του Διαφωτισμού, πρώτα με την Αμερικανική και στη συνέχεια με τη Γαλλική Επανάσταση, τέθηκε σε φιλελεύθερο πλαίσιο το αίτημα της κατάργησης της μοναρχίας και της διακυβέρνησης από πολιτικούς αντιπροσώπους, εκλεγμένους από μία μερίδα του λαού με δικαίωμα ψήφου. Οι εν λόγω αντιπρόσωποι θα μπορούσαν να εκφράζουν ανταγωνιζόμενα συμφέροντα και αντιλήψεις στο εσωτερικό της κοινωνίας, μέσω της προσκόλλησής τους σε διαφορετικά πολιτικά κόμματα. Πλάθοντας το σύστημα αυτό, οι θεμελιωτές του κράτους των ΗΠΑ απέρριψαν ρητά την άμεση δημοκρατία ως επιλογή, πιστεύοντας ότι θα οδηγούσε στην υπερίσχυση των πολυπληθέστερων κατώτερων κοινωνικών τάξεων ή σε χαοτική αταξία, και διαμόρφωσαν την αντιπροσωπευτική ολιγαρχία ονομάζοντας το νέο πολίτευμα «ρεπουμπλικανικό» και όχι «δημοκρατικό», ώστε να παραπέμπει στο ρωμαϊκό κράτος της ελληνιστικής περιόδου. Καθώς παράλληλα εξαπλωνόταν και ο εθνικισμός, στη Γαλλική Επανάσταση η επίσης αντιπροσωπευτικού χαρακτήρα Εθνοσυνέλευση προβλήθηκε ως ενσάρκωση της βούλησης του έθνους.
Mε λίγα λόγια η μετάβαση από τον ολοκληρωτισμό της μοναρχίας σε ένα άλλο πολίτευμα φιλελεύθερου χαρακτήρα έπρεπε να γίνει έτσι ώστε να μη χαθεί το «μαγικό ραβδί» των αποφάσεων από την ελίτ της παλιάς εξουσίας αλλά και να ικανοποιηθεί το ολοένα και πιο πολιτικοποιημένο εργατικό δυναμικό. Ήταν σχεδόν αδύνατο να συνεχίσουν να υφίστανται κοινωνίες βιομηχανοποιημένες, αστικού τύπου με κανόνες δουλοπαροικίας και απόρριψης του εργαζόμενου ως μη πολιτικού όντος. Ο δούλος έγινε δουλοπάροικος και μετά εργαζόμενος με σύμβαση υπογεγραμμένη και με ανθρώπινα δικαιώματα. Ο κοινοβουλευτισμός ήταν ένα σατανικά «ευφυές κόλπο» για να δοθεί στον προλετάριο και αργότερα εξειδικευμένο υπήκοο η ψευδαίσθηση της αντιπροσωπευτικότητας και των ειδικών προσωπικών κατακτήσεων στην εργασία, στον πολιτισμό και στην ίδια του τη ζωή.
Από τις αρχές του 20ου αιώνα ως σήμερα, δε φαίνεται να άλλαξε η πολιτική φιλοσοφία, τουλάχιστον σε ό,τι αφορά τις προθέσεις των εξουσιών για μία σοβαρή μετάπλαση του πολιτεύματος σε συμμετοχικό. Σημαντικοί πολιτικοί διανοητές όπως ο Καστοριάδης αλλά και σύγχρονοι επιστήμονες όπως ο Τζοζάια Όμπερ δηλώνουν απερίφραστα ότι αυτό που βιώνουμε σε όλο τον δυτικό κόσμο δεν είναι Δημοκρατία. Πρόκειται ουσιαστικά για μια μεγάλη απάτη που τρέφει την ανευθυνότητα του απροστάτευτου μέλους μιας κοινότητας και συγκαλύπτει πάντα, τις ανεξέλεγκτες ή και εγκληματικές διαθέσεις μιας θρασύτατης πολιτικής ελίτ.
Επεξηγηματικά ο «κατά
φαντασίαν» πολίτης είναι κομμάτι μιας μάζας που ο αντιπρόσωπός της
συνδέεται μαζί της κάθε τέσσερα χρόνια μόνο για να συνομιλήσει σ΄ ένα
ασαφές και καταναγκαστικό επίπεδο επικοινωνίας και αόριστης
υποσχεσιολογίας. Με την ψήφο «εκβιασμού», ο «αντιπρόσωπος» παίρνει την
εντολή να δράσει όπως εκείνος επιθυμεί και ερμηνεύοντας αυθαίρετα
θεσμούς και νόμους, σύμφωνα με το δικό του πολιτικό και «υπαρξιακό»
συμφέρον. Το αποτέλεσμα είναι να διοικεί το 15% και το υπόλοιπο 85% να
ακολουθεί χωρίς καμία δυνατότητα υπεύθυνης συμμετοχής σε αποφάσεις που
το αφορούν!
Εντωμεταξύ, αναπτύσσονται παράλληλα, σε όλο τον βιόκοσμο του συστήματος, μηχανισμοί στήριξης της «αντιπροσωπευτικότητας» για να εξυπηρετήσουν όλο το δίκτυο άσκησης της εξουσίας. Κυρίαρχα εργαλεία είναι ο μεσσιανισμός και ο λαϊκισμός.
Οι χώροι διαπαιδαγώγησης του «αμέτοχου» αλλά «αντιπροσωπευόμενου» ατόμου είναι το σχολείο, όπου ακολουθεί τη μαζική εκπαίδευση, αντιγράφοντας και όχι δημιουργώντας, η μαζική επικοινωνία όπου εμπιστεύεται την ενημέρωση στη συνείδηση του συνήθως «στρατευμένου» δημοσιογράφου, το καταναλωτικό σύστημα που επιλέγει για χάρη του τον τρόπο ζωής, τη μόδα και την ψυχαγωγία.
Καλλιεργείται σταδιακά, μια ατροφική διάθεση για συμμετοχικότητα σε οτιδήποτε. Όλοι ξέρουμε ότι κάποιος άλλος, «μεσσίας», θα τραβάει μπροστά κι εμείς θα ακολουθούμε. Γέμισε όλη η Ελλάδα προέδρους συλλόγων, συμβουλίων, συνεδρίων, δεκαπενταμελών, “καφενείων”, σωματείων , κομμάτων! Έχουμε πια τόσους πολλούς αντιπροσώπους που χρειάζονται και οι ίδιοι αντιπρόσωπο να βάλει σε τάξη την έπαρση, το ναρκισσισμό και πολλές φορές την εγκληματικότητά τους! Ο δάσκαλος, ο δημοσιογράφος, ο παπάς, ο μεσίτης, ο μουσικός παραγωγός, ο συνδικαλιστής, ο πολιτικός είναι ο αντιπρόσωπος της ζωής μας κι εμείς αμέριμνοι «καταναλωτές» ενός ανεύθυνου χρόνου τρέχουμε πίσω τους, πιστοποιώντας την ύπαρξη και την ταυτότητά μας! «Έχω αντιπρόσωπο, άρα υπάρχω»!
Η αντιπροσωπευτικότητα τρέφει την ψευδαίσθηση της ασφάλειας. Το άτομο αισθάνεται έναν εφησυχασμό και, με τον καιρό, αποβάλλει το ένστικτο της ευθύνης και την εσωτερική διέγερση της δράσης. Αδιαφορεί πια για συμμετοχή γιατί πιστεύει ότι άλλος το ανέλαβε ή ότι δεν υπάρχει καμία δυνατότητα παρέμβασης σε αποφάσεις. Πολλαπλασιάζονται έτσι οι κοινότητες των ανεύθυνων μελών που γίνονται πλέον, εύκολη βορά του πελατειακού συστήματος των «διακεκριμένων» αντιπροσώπων τους. Το αποτέλεσμα είναι να βιώνουμε έναν αστικό πολιτισμό με φεουδαρχικούς μηχανισμούς ελέγχου και καθοδήγησης της κοινωνίας.
Αν θέλουμε να πιστεύουμε στην αξία του «πολιτικού» ανθρώπου, έστω σε μια εξελίξιμη μορφή του, θα πρέπει να μας προβληματίσει έντονα, πώς είναι δυνατόν να εκχωρούμε το δικαίωμα της πολιτικής μας ταυτότητας στην οποιαδήποτε κατασκευασμένη περσόνα που ξεπετάχθηκε «φτιασιδωμένη» από τα studios κάποιας τηλεόρασης.
Είναι καιρός πια να ξυπνήσουμε από τον λήθαργο. Κοιμόμαστε κανονικά και κυνηγάμε μάγισσες χωρίς λόγο. Όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και στον υπόλοιπο δυτικό κόσμο. Βλέπουμε εικόνες από τη Συρία, τη Μέση Ανατολή και χαιρόμαστε που εμείς έχουμε γραβατωμένους βουλευτές, πολυτελή κοινοβούλια, θεσμούς και συντάγματα, πολυεθνικές και δεκάδες χιλιάδες «πεφωτισμένους αντιπροσώπους», έτοιμους να μας σώσουν από «τα τέρατα» που οι ίδιοι συνεχώς δημιουργούν στις αυλές τους!
Το 1813 ο Kόμης Capo d΄Istria (Καποδίστριας), ένας από τους σπουδαιότερους ευρωπαίους της παγκόσμιας διπλωματίας, δημιούργησε το συμμετοχικό ελβετικό κράτος ως πρότυπο αποκεντρωμένης διοίκησης και άμεσης δημοκρατίας. Στον τόπο καταγωγής του όμως, δολοφονήθηκε από κάποιους «προστάτες αντιπροσώπους» που διέκριναν τον κίνδυνο να χάσουν το δικαίωμα της «αντιπροσωπείας»! Αργότερα, στον ιταλικό βορά (Τορίνο) και σε κρατίδια της Γερμανίας αναπτύχθηκαν κοινωνίες άμεσης παρέμβασης στα κοινά. Τα τελευταία χρόνια σε Δανία, Σουηδία, Φινλανδία και Νορβηγία εξελίσσονται, θεσμικά, μηχανισμοί πρόσβασης των πολιτών στις αποφάσεις της εξουσίας με άμεσο τρόπο.
Η συμμετοχική δημοκρατία δεν είναι ο όχλος (όπως εξελίχθηκε) της πλατείας Συντάγματος, δεν είναι οι «αγανακτισμένοι» που ζητούν «άμεση πρόσβαση» στην πολιτική χωρίς να γνωρίζουν την αναλογική άσκηση δικαιώματος και υποχρέωσης. Πρόκειται για ένα σύστημα οργανωμένης πολιτικής κοινότητας, όπου το δικαίωμα της συμμετοχής δίνεται σε όλους, παρακινώντας τους να το ασκήσουν ελεύθερα, αφού πρώτα ενεργοποιήσουν τις δυνατότητές τους. Προϋποθέσεις είναι η γνώση, η ενημέρωση και ασφαλώς η διάθεση για συμμετοχή σε αποφάσεις με άμεσο, ασφαλές και έγκυρο τρόπο. Η τεχνολογία, η ψηφιακή μηχανοργάνωση των δεδομένων, η υπεύθυνη πολιτικοποίηση των νέων και τα σύγχρονα πρότυπα συμμετοχικής διακυβέρνησης μας επιτρέπουν να ελπίζουμε στην οργάνωση μιας ολοκληρωμένης κοινότητας υπεύθυνων πολιτών.
Και στην Ελλάδα και σε όλο τον πλανήτη υπάρχουν πλέον χιλιάδες άνθρωποι, επιστήμονες, τεχνοκράτες και φιλόσοφοι που ξέρουν καλά τι και πως πρέπει να γίνει. Κάθε μέρα «χτίζονται» ψηφιακές πλατφόρμες για δημοψηφίσματα και άμεσες υπεύθυνες ψηφοφορίες. Λίγο πολύ, όλοι βλέπουν την ανάγκη της μεγάλης στροφής στο αυτονόητο αλλά ελάχιστοι το συζητούν. Την παρακαταθήκη την έχουμε. Γιατί δεν την προχωράμε συντεταγμένα;
Δεν μπορώ να δεχτώ ότι οι κοινωνίες δεν είναι τόσο ώριμες να το μελετήσουν. Τόσο δύσκολο είναι να οραματιστούμε μια «αντιστάρ» κοινωνία φυσιολογικών ανθρώπων που οι μόνοι τους αντιπρόσωποι θα είναι οι ειδικοί και όχι οι πολιτικοί;
Παντού βλέπουμε πως οι διοικήσεις λειτουργούν καλύτερα όταν ασκούνται από ειδικούς τεχνοκράτες και όχι από ανεύθυνους πολιτικάντηδες. Ας διορίσουμε μια κυβέρνηση από μη πολιτικά πρόσωπα κι ας ενισχύσουμε θεσμούς και νόμους εμείς οι ίδιοι, με την άμεση και υπεύθυνη συμμετοχή μας στα κοινά. Ας μελετήσουμε λίγο περισσότερο το σύστημα της Ελβετίας που εδώ και δύο αιώνες την έκανε το πιο σταθερό κράτος στον κόσμο. Ας ξεκινήσουμε μια μεγάλη συζήτηση κάποτε κι ας διαρκέσει χρόνια.
Να, λοιπόν η μεγάλη πρόκληση για νέους επίδοξους, πολιτικούς φορείς. Να, το μεγάλο ουσιαστικό στοίχημα για το μεγάλο πολιτικό και κυρίως πολιτισμικό άλμα της κοινωνίας μας: η στράτευση στην άρση της ανούσιας αντιπροσωπευτικότητας και η έμπνευση ενός οράματος συμμετοχικότητας.
Αυτό θα άρει το μεσσιανισμό και θα στείλει στο περιθώριο την οποιαδήποτε ανεύθυνη κίνηση που σπεύδει κατά καιρούς να «πουλήσει» άριστες υπηρεσίες «μεσιτείας» στον ελληνικό λαό. Δεν έχει πια νόημα να φαντασιωνόμαστε σωτήρες που παίζουν με τους παλιούς όρους του φθαρμένου πολιτικού συστήματος. Είναι δύσκολο να πετύχουν ανατροπές. Η επόμενη πολιτική πρόταση ας φωνάξει στον Έλληνα ότι μόνο οι θεσμοί και οι νόμοι είναι ανώτεροι απ΄ αυτόν, ότι κανένας «ατσαλάκωτος πολιτικός μασκοφόρος» δεν μπορεί να τον εκπροσωπεί πουθενά αν πρώτα δεν τον ρωτάει και ότι οι «μεσσίες» ανασταίνονται όχι σαν «αιώνιοι βασιλείς» αλλά σαν βουλιμικά «ζόμπι»!
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου