Η βαριά άρρωστη Ελλάδα...

Tου David Ignatius / Washington Post

Το εύπορο προάστιο της Κηφισιάς προσφέρει καλή εικόνα μιας χώρας που διολισθαίνει προς τη χρεοκοπία. Η εικόνα είναι δυσάρεστη, καθώς οι προσδοκίες ευμάρειας δίνουν τη θέση τους στον φόβο. Τα καταστήματα του συρμού στο κέντρο του δήμου έμοιαζαν άδεια αυτήν την εβδομάδα, πολλά εστιατόρια έχουν κλείσει ή ανοίγουν μόνο Σαββατοκύριακο, ενώ οι τράπεζες εδώ -όπως και παντού στην Ελλάδα- αντιμετώπισαν κύμα αναλήψεων πανικού τον τελευταίο μήνα.

Βρίσκομαι εδώ επισκεπτόμενος τον παλιό μου φίλο από τις μεταπτυχιακές σπουδές μου, πρώην υπουργό Οικονομίας Γιάννο Παπαντωνίου. Στα χρόνια της θητείας του (1994-2001), όλα έδειχναν να ευνοούν την Ελλάδα. Το έλλειμμα υποχωρούσε ραγδαία, ο πληθωρισμός μειωνόταν, τα εισοδήματα αυξάνονταν, όπως και οι επενδύσεις. Η Ελλάδα πάλευε (ίσως πιο σκληρά απ’ όσο έπρεπε) για να εισέλθει στο ευρώ. Την ένταξη της χώρας στο ευρώ το 2002 και τη γιορτή των Ολυμπιακών του 2004 διαδέχθηκε η καταστροφή, με την Ελλάδα να πρέπει να αποπληρώσει τα χρέη της.

Η περίπτωση της Ελλάδας προσφέρει χρήσιμο δίδαγμα για την ευρωπαϊκή οικονομική κρίση: η χώρα θεωρείται ότι εισήλθε καταχρηστικά στην Ευρωζώνη, αντιμετωπίζοντας το νέο νόμισμα σαν πιστωτική κάρτα, εγγυημένη από τη Γερμανία. Πολλοί λένε ότι αφού έζησαν τόσο πάνω από τις δυνατότητές τους, οι Ελληνες υφίστανται τώρα όσα τους αξίζουν. Ακόμη και αυτοί που κατηγορούν την καγκελάριο Μέρκελ για την εμμονή της να συστήνει πολιτική λιτότητας, νιώθουν ελάχιστη συμπάθεια για τους Ελληνες. Η χώρα μοιάζει σχεδόν σαν φυλακή κακοπληρωτών, με οργισμένους πιστωτές να απαιτούν τη διάλυσή της. 

Μια τέτοια «ημέρα της Κρίσεως» ίσως να είναι οικονομικά αναγκαία. Αγνοεί, όμως, το κοινωνικό κόστος της κατάρρευσης στην Ελλάδα και σε άλλες προβληματικές ευρωπαϊκές οικονομίες.

Στην Κηφισιά, οι κλοπές αυξήθηκαν δραματικά, υποχρεώνοντας πολλούς κατοίκους να ενισχύσουν τα μέτρα ασφαλείας στα σπίτια τους. Ορισμένοι αγόρασαν όπλα για να προστατεύσουν την ιδιοκτησία τους, πράγμα ιδιαίτερα σπάνιο στο κοσμοπολίτικο αυτό προάστιο. Τοπικές επιχειρήσεις συρρικνώνονται, κατασκευαστικές εταιρείες αναζητούν έργα στο εξωτερικό, απολύοντας τους εργαζομένους τους στην Ελλάδα. Η τουριστική βιομηχανία υπέστη πλήγμα φέτος το καλοκαίρι, καθώς πολλοί τουρίστες ακύρωσαν τα σχέδιά τους φοβούμενοι ταραχές σε περίπτωση αποχώρησης της Ελλάδας από την Ευρωζώνη.

Πρόκειται για κλασική κεϊνσιανή ύφεση, λέει ο κ. Παπαντωνίου: «Η αποτυχία γεννά κι άλλη αποτυχία». Οι Ελληνες αναγκάζονται να καθυστερούν την αποπληρωμή των χρεών τους ή κηρύσσουν πτώχευση. Το γεγονός ότι όλοι είναι οργισμένοι με την κυβέρνηση, ενισχύει το ήδη σημαντικό πρόβλημα της φοροαποφυγής. Ακόμη, όμως, και η «μαύρη οικονομία» αντιμετωπίζει σοβαρό πρόβλημα. Η ανεργία υποχρέωσε πολλούς μετανάστες να επιστρέψουν στις πατρίδες τους, με τα εμβάσματα όσων απέμειναν να εγκαταλείπουν αμέσως τη χώρα. Σύμφωνα με τον κ. Παπαντωνίου, οι τραπεζικές αναλήψεις κινούνται περίπου στα 500 εκατ. ευρώ την ημέρα στα τέλη Μαΐου και τις αρχές Ιουνίου, για να φθάσουν στο 1 δισ. την ημέρα αμέσως μετά τις βουλευτικές εκλογές της 17ης Ιουνίου. Παρά τη νίκη του φιλοευρωπαϊκού κόμματος, η εμπιστοσύνη των Ελλήνων στην ικανότητα της χώρας τους να γλιτώσει τη χρεοκοπία δεν αποκαταστάθηκε.

Τι πήγε στραβά; 

Ο κ. Παπαντωνίου εξηγεί σε πρόσφατη δημοσίευσή του: «Ο εγωισμός επικράτησε. Επιχειρηματικές ομάδες προσπάθησαν να κυριαρχήσουν σε συγκεκριμένες αγορές. Τα συνδικάτα του δημόσιου τομέα πολέμησαν για τη διατήρηση των προνομίων τους. Η φορολογική πειθαρχία χαλάρωσε περαιτέρω. Το κράτος πρόνοιας μετατράπηκε σε σύστημα ενδημικής σπατάλης». Καθώς η οικονομία κατέρρεε, η δημοτικότητα των δύο μεγαλύτερων πολιτικών κομμάτων υποχώρησε μαζί της.

Ανησυχητικό είναι το γεγονός ότι κάθε φορά που ακούω ανθρώπους να περιγράφουν τη σταδιακή αυτή κατάπτωση, θυμάμαι τις περιγραφές της Γερμανίας τις τελευταίες ημέρες της δημοκρατίας της Βαϊμάρης, παραμονές της ανόδου των ναζί στην εξουσία. Τα ευρωπαϊκά πολιτικά κόμματα που μοιάζουν να ευνοούνται τα μάλα από την παρούσα αναταραχή είναι εκείνα στα δεξιά ή τα αριστερά άκρα. Πρέπει, ωστόσο, να τονίσω ότι αυτό δεν αποτελεί πρόβλεψη, αλλά μία απλή παρατήρηση ενός ανήσυχου ταξιδιώτη, που αγαπά την Ελλάδα και θέλει να τη δει πάλι υγιή, χωρίς να γνωρίζει το φάρμακο. Ο ασθενής αυτός θα χειροτερέψει για λίγο καιρό ακόμη, ενώ είναι δύσκολο να γνωρίζουμε εάν βρισκόμαστε ενώπιον της όξυνσης της κρίσης πριν από την οικονομική και πολιτική ανάκαμψη.