Χρειάζεται αλλαγή νοοτροπίας στην παιδεία

Του Αγγελου Σταγκου

Την περασμένη Κυριακή, η κυβέρνηση ανακοίνωσε από τους Δελφούς ένα πλαίσιο μεταρρυθμίσεων στη δομή και τη λειτουργία των πανεπιστημίων και των ΤΕΙ. Πριν όμως ολοκληρώσουν τις τελευταίες φράσεις τους, ο πρωθυπουργός και η υπουργός Παιδείας άκουσαν τα βροντερά «όχι» από αριστερά.

Το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδος και ο Συνασπισμός κατάφεραν να σπάσουν και τα δικά τους ακτύπητα ρεκόρ και να εκδηλώσουν την αντίθεσή τους στην κυβερνητική πρόταση. Αντέδρασαν με ταχύτητα φωτός, προκειμένου να στηρίξουν με πάθος την απαράδεκτη και πανάθλια κατάσταση που επικρατεί στην ανώτατη παιδεία, αλλά και γενικότερα στο εκπαιδευτικό σύστημα της χώρας. Φρόντισαν δηλαδή να δώσουν γραμμή στα κατεστημένα –τους φοιτητές και τους συνδικαλιστές που ελέγχουν τα ΑΕΙ και τα ΤΕΙ– και όπου να ’ναι θα ακούσουμε και τα δικά τους «όχι».

Το πλαίσιο που παρουσίασε ως άποψή της η κυβέρνηση είναι εμπνευσμένο από αμερικανικά πρότυπα κυρίως, ενσωματώνει κάποιες εμπειρίες από ξένα πανεπιστήμια και πιθανώς παίρνει μερικά στοιχεία από τη μεταρρύθμιση της Πορτογαλίας. Αγνωστο αν μπορεί να εφαρμοστεί αυτούσιο στην Ελλάδα, αλλά αποτελεί μια βάση συζήτησης για καλόπιστους ανθρώπους, αν υπάρχουν τέτοιοι σήμερα.

Ας πούμε, πού θα βρεθούν οι άνθρωποι που θα στελεχώσουν τα συμβούλια διοίκησης (τα αντίστοιχα προφανώς των Boards of Trustees των αμερικανικών πανεπιστημίων) και θα αντιλαμβάνονται επαρκώς τα καθήκοντα και τις υποχρεώσεις τους; Ή πώς θα γίνει ο διαχωρισμός των εξουσιών μεταξύ managers και πρυτάνεων; Και γιατί είναι απαραίτητοι όλοι αυτοί οι ξένοι σοφοί της παιδείας, Ελληνες δεν υπάρχουν;

Από κάπου όμως πρέπει να γίνει μια αρχή και δεν είναι απορριπτέα αυτή που επιλέχθηκε από την κυβέρνηση. Το βασικό πρόβλημα είναι η απερίγραπτη νοοτροπία που έχει εμπεδωθεί απ’ άκρου εις άκρον της χώρας. Αυτή τη στιγμή έχουμε να επιλέξουμε μεταξύ της αλλαγής και της διατήρησης ενός καθεστώτος που αδιαφορεί για την παιδεία και ευνοεί σκανδαλωδώς την παραπαιδεία, στηρίζεται στο βόλεμα και τη συναλλαγή, επιτρέπει τη διαφθορά, θάβει την αξιοκρατία, προωθεί την ανευθυνότητα ως τρόπο σκέψης, αναδεικνύει την (ελληνική) δημοσιοϋπαλληλική νοοτροπία, αποτρέπει την εγκεφαλική λειτουργία και αναζήτηση, δεν επιτρέπει όνειρα, κακοποιεί τα παιδιά και τα «καίει», δεν μεταφέρει τη γνώση και σχεδιάστηκε για την ενίσχυση τοπικών μικροσυμφερόντων, όπως σουβλατζίδικων, καφετεριών και ιδιοκτητών δωματίων. Γιατί τα ΑΕΙ, τα ΤΕΙ και τα τμήματά τους διασκορπίστηκαν σε όλη τη χώρα, αποκλειστικά και μόνο με τη λογική των στρατοπέδων εκπαίδευσης, για να βοηθήσουν δηλαδή τις οικονομίες πόλεων και κωμοπόλεων.

Με λίγα λόγια, το ένδοξο ελληνικό κράτος και η αλλοτριωμένη ελληνική κοινωνία φρόντισαν με κάθε τρόπο να εντάξουν πλήρως την ελληνική παιδεία, από τα νηπιαγωγεία ώς τα πανεπιστήμια, στο φοβερό πλέγμα των μικροσυμφερόντων που σκεπάζει τη χώρα και τη στραγγαλίζει σταδιακά, με την ασυνείδητη συναίνεση των πολιτών της. Περί αυτού πρόκειται.

Το αδιέξοδο στην παιδεία και εκπαίδευση έχει πολλές διαστάσεις, επηρεάζει όλες τις βαθμίδες, αλλά φαίνεται πιο καθαρά στο ανώτατο επίπεδό της. Εκεί, στο επίπεδο της ανώτατης παιδείας, η εικόνα είναι εντελώς μαύρη. Πιο λαϊκά, επικρατεί το απόλυτο μπάχαλο, τα πανεπιστήμια δεν έχουν καμία απολύτως σχέση με χώρους όπου προάγεται και μεταδίδεται η γνώση και ο τρόπος της σκέψης αποκτά μια μεθοδικότητα. Αυτό μπορούν να το επιβεβαιώσουν όσοι είχαν την τύχη να σπουδάσουν σε ξένα πανεπιστήμια, οπουδήποτε στον κόσμο.

Μερικοί ίσως τολμήσουν να υποστηρίξουν ότι τα ελληνικά ΑΕΙ είναι καλύτερα από αυτό που νομίζουμε, αφού κάποια από αυτά συγκαταλέγονται μεταξύ των 400 ή 500 καλύτερων στον κόσμο, ή γιατί βγαίνουν και αστέρια από αυτά, τα οποία μετά ευδοκιμούν στο εξωτερικό.  

Κουραφέξαλα. Τα πανεπιστήμιά μας δεν είναι καλά. Η ποιότητα των πανεπιστημίων κρίνεται από τα ερευνητικά τους προγράμματα και από τον υψηλό μέσο όρο της ποιότητας των φοιτητών και όχι από τους πέντε ή δέκα άριστους. Αφήστε την πλήρη έλλειψη ακαδημαϊκής ατμόσφαιρας, τις ακατάληπτες σχέσεις μεταξύ διδασκόντων και διδασκομένων, την ελληνική πατέντα του «ακαδημαϊκού ασύλου», την ανυπαρξία υποχρέωσης διδασκομένων και διδασκόντων να είναι παρόντες, την ασυναρτησία των περιόδων και των μαθημάτων που χρωστούν οι φοιτητές, τους αιώνιους φοιτητές και άλλα πολλά.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η ελληνική παιδεία πρέπει να βγει από τον βάλτο στον οποίο είναι εδώ και χρόνια χωμένη. Το καθεστώς χρειάζεται αλλαγή επειγόντως, αλλά το ζήτημα είναι αν αρκεί να αλλάξει το σύστημα, χωρίς ταυτόχρονα να αλλάξει και η νοοτροπία... Ωστόσο, το τελευταίο είναι εξαιρετικά δύσκολο.