Από το 1989 στο 2010

Άρθρο εξαιρετικό

Tου Νικου Κωνστανταρα

Η αιφνίδια εκταφή των σορών δύο ηλικιωμένων σε νεκροταφείο του Βουκουρεστίου την περασμένη Τετάρτη ξύπνησε μνήμες του 1989 και προκάλεσε προβληματισμό για τα χρόνια που ακολούθησαν. Οι ρουμανικές Αρχές θέλουν να αποδείξουν με εξετάσεις DNA ότι οι σοροί ανήκουν στον δικτάτορα Νικολάι Τσαουσέσκου και τη γυναίκα του Ελενα, θέτοντας τέλος στα ερωτήματα μελών της οικογένειάς τους. Η κίνηση, όμως, θύμισε το χάος, τη βία και την αβεβαιότητα των ημερών που σήμαιναν το τέλος του διεθνούς συστήματος που στήθηκε μέσα στα αποκαΐδια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Η επανάσταση των Ρουμάνων τον Δεκέμβριο του 1989 ήταν η πιο αιματηρή πολλών εξεγέρσεων εκείνον τον χρόνο· η εκτέλεση του ζεύγους Τσαουσέσκου, ύστερα από μια δίκη με συνοπτικές διαδικασίες, σφράγισε το βίαιο πέρασμα στη νέα εποχή.

Λίγες εβδομάδες νωρίτερα είχε πέσει το Τείχος του Βερολίνου, παρασύροντας –πολύ γρήγορα– όλα τα καθεστώτα του πρώην ανατολικού μπλοκ. Αυτό που αργήσαμε εμείς στην Ελλάδα να καταλάβουμε ήταν ότι και η δική μας ζωή θα ανατρεπόταν. Τότε, το 1989, ήταν αδύνατο να φανταστεί κανείς ότι, 21 χρόνια μετά, η αναγεννημένη Ρουμανία και η Ελλάδα (η οποία σύντομα θα κλείσει 30 χρόνια ως μέλος της Ευρωπαϊκής Ενωσης) θα βρίσκονταν στην ίδια μοίρα: «τρόφιμοι» του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου και εξαρτημένες από τη βοήθεια των εταίρων τους στην Ε.Ε. Πώς έφθασαν στο ίδιο σημείο από τόσο διαφορετικό σημείο εκκίνησης;

Η Ρουμανία εντάχθηκε στην Ε.Ε. μόλις το 2007, μαζί με τη Βουλγαρία, ολοκληρώνοντας μια μεγαλοϊδεατική κίνηση των Ευρωπαίων να σβήσουν τα ίχνη του διαχωρισμού της Γηραιάς Ηπείρου σε Ανατολή και Δύση. Το πείραμα, έως τώρα, δεν έχει πετύχει, λόγω του τεράστιου ελλείμματος σε χρήμα, νοοτροπία και τεχνογνωσία που αντιμετώπιζαν οι νέες χώρες σε σχέση με τα παλιότερα μέλη της Ε.Ε. Η Ευρώπη γνώριζε το μέγεθος των υποχρεώσεων που ανέλαβε, αλλά μέσα στην ευφορία για τη νίκη του Δυτικού πολιτικού, οικονομικού και κοινωνικού μοντέλου, οι φόβοι απωθήθηκαν. Το 2003 (με τη διένεξη Ε.Ε. - ΗΠΑ πριν από την εισβολή στο Ιράκ) κατάλαβαν οι «παλιοί» της Ευρώπης ότι οι νέες χώρες της Ε.Ε. δεν ήταν μόνο οικονομικό βάρος, αλλά δημιουργούσαν και ένα ισχυρό μπλοκ – όταν οι περισσότερες συντάχθηκαν με τις ΗΠΑ, εναντίον των εταίρων τους στην Ε.Ε. Αυτό που αποτελούσε ενόχληση για τις ηγέτιδες δυνάμεις της Ε.Ε., όπως Γερμανία και Γαλλία, σήμαινε ριζική αλλαγή για τις μικρότερες παλιές χώρες. Για την Ελλάδα, η διεύρυνση της Ευρώπης και του ΝΑΤΟ προς την Ανατολή σήμαινε ότι δεν μπορούσε πια να βασίζεται στο πλεονέκτημα ότι ήταν η μόνη χώρα στην περιοχή που ήταν μέλος και των δύο οργανισμών, ότι οι εταίροι της θα τη στήριζαν μόνο και μόνο για τη γεωστρατηγική της θέση και την κοινή ιστορία τους.

Οι Ελληνες έπρεπε να δουν ότι η νέα Ευρώπη δεν λογάριαζε και δεν θυμόταν την ιστορία της Ελλάδας, ούτε έτρεφε κάποια ιδιαίτερη συμπάθεια για έναν λαό που είχε την τύχη να χαίρεται ελευθερία και πλούτη όταν οι λαοί του ανατολικού μπλοκ μπορούσαν μόνο να ονειρεύονται τέτοια αγαθά. Η Ελλάδα έπρεπε να βρει τον δρόμο της, να επιβεβαιώσει παλιές συμμαχίες και να δημιουργήσει νέες, να γίνει χρήσιμη (και έτσι σεβαστή) στο διπλωματικό πεδίο και να σχεδιάσει πού θα έστρεφε την οικονομία της, ώστε να εκμεταλλευτεί τις νέες αγορές της διευρυμένης Ευρώπης.

Η Ελλάδα, προσκολλημένη στην πολιτική ίντριγκα και τη φαυλότητα, έμεινε προσκολλημένη σε όλες τις κακές συνήθειες της μεταπολίτευσης: σπατάλη του εύκολου εισαγόμενου χρήματος (επιδοτήσεις, κοινοτικά κονδύλια, δάνεια κ.ά.) χωρίς τη δημιουργία ανάλογων υποδομών· ανυπαρξία της εκπαίδευσης που θα αύξανε την παραγωγικότητα· έλλειψη αξιολόγησης σε κάθε επίπεδο· απουσία πειθαρχία· αποδυνάμωση των θεσμών και καταστρατήγηση των νόμων. Δημιουργήθηκε ένα βασίλειο της διαφθοράς και της ευτέλειας, το οποίο ευνοεί κάποιους και καταδικάζει τους υπόλοιπους στην προσωπική και εθνική αποτυχία. Οπως και στη Ρουμανία.

Είκοσι χρόνια αφού έπεσε το Τείχος, η Ελλάδα απέδειξε ότι δεν μπορούσε να χαράξει δικό της δρόμο. Είχε μάθει να είναι πάντα εξαρτημένη από άλλους – και σήμερα έτσι είναι πάλι. Στην ίδια θέση με τους τελευταίους της πρώην Ανατολικής Ευρώπης. Το 1989 χάθηκε η μεγάλη ευκαιρία. Με το σημερινό αποτέλεσμα.