ΔΙΕΘΝΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ: Λόγια που "έγραψαν" στην Πολιτική Οικονομία - Άλλως, light classics

In 1979, my friend, mentor, and Nobelist Milton Friedman proposed a 3-STEP SOLUTION to REVIVE the US economy:

1) CUT DOWN GOVERNMENT SPENDING.
2) RESTRAIN MONETARY POLICY.
3) ELIMINATE AS MANY REGULATIONS AS POSSIBLE.

Friedman’s advice remains GOLDEN. pic.twitter.com/w8PafqXjfa

— Steve Hanke (@steve_hanke) July 22, 2024

 Του Γιώργου Ι. Κωστούλα

Mια ευκαιρία να τα θυμηθούμε και εμείς οι μεγάλοι, με αφορμή την ανακοίνωση από τον  υπουργό Παιδείας, Κυριάκο Πιερρακάκη, ότι από το σχολικό έτος 2025-26 θα προστεθεί και θα  διδάσκεται στην Α΄ Λυκείου ένα νέο μάθημα οικονομικής κατεύθυνσης. Σκοπός του, η εξοικείωση των νέων με τις βασικές οικονομικές έννοιες και τα σπουδαιότερα οικονομικά μεγέθη και εργαλεία της οικονομικής επιστήμης, της Πολιτικής Οικονομίας συμπεριλαμβανομένης. Τμήμα της τελευταίας, είμαι βέβαιος ότι θα αποτελέσουν και κάποιες από τις ευσύνοπτες και ευανάκλητες επισημάνσεις, των κλασικών, οικονομολόγων, που παρατίθενται στο κείμενό μου. Λόγια, δηλαδή, που "έγραψαν" στην Πολιτική Οικονομία.

(Μια περιήγηση  στο θέμα, που, βεβαίως, δεν ικανοποιεί κανένα κριτήριο επιστημονικής πληρότητας, ούτε καν αυτό της αντιπροσωπευτικότητας).

Η αρχή ανήκει, δικαιωματικά και όχι μόνο χρονολογικά, στον Άνταμ Σμιθ (1723-1790). Σ’ αυτόν οφείλεται η πιο διαδεδομένη  φράση της Πολιτικής Οικονομίας. Αναφέρομαι στην περίφημη "αόρατη χείρα", η οποία αποτελεί και τον πυρήνα του έργου του "O Πλούτος των Εθνών"(1776): "Δεν είναι από την αγάπη και την συμπόνια του χασάπη, του ζυθοποιού και του φούρναρη που περιμένουμε να έχουμε το γεύμα μας, αλλά από την εκ μέρους τους, αναζήτηση του ατομικού τους συμφέροντος." Κι  ακόμη: "Eίναι η επιδίωξη του ατομικού συμφέροντος, από το κάθε άτομο χωριστά που  προωθεί το γενικό συμφέρον. Η αγορά μέσω αλληλεπιδράσεων και με τη μορφή μιας ΄αόρατης χειρός΄, προωθεί το γενικό συμφέρον αποτελεσματικότερα από κάθε νομικό ή κυβερνητικό φορέα που θα είχε αναλάβει μια τέτοια αποστολή". Έτσι και ως δια μαγείας: "Η ελεύθερη αγορά  θα  λειτουργήσει, ώστε όλοι να είναι ευχαριστημένοι: Οι εταιρείες θα έχουν κέρδη, οι καταναλωτές καλύτερα προϊόντα, οι πολίτες δουλειές και οι κυβερνήσεις φόρους".

Αργότερα, ο  Σουμπέτερ, (1883-1950)  αναδομώντας, κατά κάποιο τρόπο τη θεωρία της "αόρατης χειρός" θα γράψει: "Για να μεταμορφωθεί, όμως, σε χρυσάφι  το φθηνό μέταλλο του εγωιστικού συμφέροντος, πρέπει να βοηθήσουν κάποιοι θεσμοί, όργανα και πρόσωπα: δικαστικοί, αστυνομικοί, δημόσιοι λειτουργοί, που τα κίνητρά τους δεν έχουν καμιά σχέση με τον Ηomo Economicus και την επιδίωξη τού κέρδους". Με άλλα λόγια, ο καπιταλισμός δεν λειτουργεί από μόνος του και κυρίως ανεξέλεγκτος. Για να καταλήξει: "Επειδή η κοινωνία δεν είναι εξολοκλήρου κοινωνία της αγοράς, γι’ αυτό η οικονομία μπορεί να είναι".

Βεβαίως, ο ίδιος ο Άνταμ Σμιθ έγραψε επίσης και τη "Θεωρία των Ηθικών Συναισθημάτων", όπου, όπως έχει επισημανθεί από πολλούς θεωρητικούς του καπιταλισμού, τονίζονται "οι ηθικές και αξιακές προϋποθέσεις ενός συστήματος που λειτουργεί υποκείμενο στις επιδιώξεις του ατομικού κέρδους". "H αγορά είναι αποτελεσματική, όχι παρά την ύπαρξη της Ηθικής, αλλά ακριβώς χάρη σ΄ αυτήν".

 

Επιπλέον, και παρ’ όλη τη μαχητικότητά του υπέρ της ελεύθερης οικονομίας, ο Α. Σμιθ δεν ήταν υπέρ των υπερκερδών. Μάλιστα, έλεγε, δραματοποιώντας, εμφατικά: "τα κέρδη των εταιρειών είναι πάντοτε υψηλότερα στις χώρες που πρόκειται να καταστραφούν πρώτες".

Στον 18ο αιώνα , επίσης, ο Μάντβιλ, (1670-1733), στο έργο του, "O μύθος των μελισσών", αναφερόμενος στην ανθρώπινη απληστία, θα την ονομάσει χαμαιλέοντα, που μεταλλάσσει την κακία σε αρετή. Από τον Μάντβιλ έχουμε την έξοχη φράση: "Private vices, Public benefits". Δηλαδή: "Τα ιδιωτικά ελαττώματα στην υπηρεσία του δημοσίου συμφέροντος".

Ο Kέινς (1883-1946) αντιπροσωπεύεται εδώ με έναν, μάλλον προβοκατόρικο, ορισμό του για τον  καπιταλισμό. Ο ορισμός: "Καπιταλισμός είναι το οικονομικό σύστημα, για το οποίο επικρατεί η διάχυτη πεποίθηση ότι οι ανηθικότεροι των ανθρώπων κάνουν τα ανηθικότερα των πραγμάτων προς μεγίστη ωφέλεια του συνόλου των ανθρώπων".

Νωρίτερα, ο Mαρξ (1818-1883) θα  διακηρύξει: "Από τον καθένα σύμφωνα με τις ικανότητές του, στον καθένα σύμφωνα με τις ανάγκες του". Κι ακόμα: "Ένα ίσο δικαίωμα είναι ένα άνισο δικαίωμα για άνιση εργασία". Τι ακριβώς εννοεί εδώ; ρωτάει στο περιοδικό Cogito (Νο 7) ο Νικ. Βρούσαλης: "Ενώ  μοιάζει να αναγνωρίζει σιωπηρά τα άνισα ατομικά προσόντα, δεν αναγνωρίζει την -αναπόφευκτα άνιση- παραγωγική ικανότητα ως φυσικό φαινόμενο". Ομολογουμένως ένα μεγάλο κενό που, από μόνο του, ίσως, δίνει την απάντηση για την κατάρρευση του όλου μαρξιστικού οικοδομήματος.

Πόσο αληθινή φαντάζει, εκ των υστέρων, η επισήμανση και πάλι του Ν. Βρούσαλη, ότι "είναι σχεδόν σίγουρο ότι ο Μαρξ ένιωθε ηθικού περιεχομένου αποστροφή για τον καπιταλισμό, αλλά απέτυχε σε όλο το έργο του να συνειδητοποιήσει πως η αποστροφή που ένιωθε και εξέφραζε ήταν τέτοιου περιεχομένου".

Κάπου εδώ έχει τη θέση της μια διευκρίνιση, αναφορικά με τη φράση- καραμέλα που χρησιμοποιείται από τους απανταχού σοσιαλιστές: Η φράση: "Σοσιαλισμός με ανθρώπινο πρόσωπο", δεν έχει διατυπωθεί, το πρώτον, από κάποια σοσιαλιστικά χείλη αλλά από τον καγκελάριο Λούντβιχ Έρχαρτ, (1897 - 1977), τον δημιουργό του μεταπολεμικού γερμανικού θαύματος.

Και ερχόμαστε τον Mίλτον Φρίντμαν (1912-2006), της σχολής του Σικάγου, εκπρόσωπο του νεοφιλελευθερισμού, ο οποίος έχει καταγράψει, διάσπαρτα, φράσεις όπως οι ακόλουθες: "Η αληθινή και μόνη κοινωνική ευθύνη  ενός κερδοσκοπικού οργανισμού είναι να έχει κέρδη και να υπακούει στους νόμους".

"Οι συνθήκες λειτουργίας του ελεύθερου ανταγωνισμού και της αγοράς, ως ethical engines, θα ηθικοποιήσουν από μόνες τους την επιχειρηματική συμπεριφορά." 

"Το κοινό καλό εξυπηρετείται με τον καλύτερο τρόπο, όταν ...

 

οι οργανισμοί και οι επιχειρήσεις δεν αποσκοπούν σ΄ αυτό, αλλά μόνο στην εξασφάλιση του ανταγωνιστικού τους πλεονεκτήματος, που θα τους επιτρέψει να είναι πιο αποδοτικοί."

"Κανένας δεν ξοδεύει τα χρήματα κάποιου άλλου τόσο προσεκτικά όσο τα δικά του."

Υπέρμαχος της αντίθετης άποψης, στη δεκαετία του ΄60, ο Γκαλμπρέιθ (1908 – 2006),  θα διακηρύξει  ότι οι κυβερνήσεις και η πολιτική διαδικασία θα πρέπει να πάρουν τη θέση της "αόρατης χειρός", στην εξυπηρέτηση του κοινού καλού.

Τέλος, αντανακλώντας τη Ρηγκανο-Θατσερική αφ’ υψηλού θεώρηση της οικονομικής ζωής και των αγορών, η παρακάτω φράση είναι  αντιπροσωπευτική: "Αν κάτι κινείται φορολόγησέ το. Αν επιμένει ρύθμισέ το. Αν παύει να κινείται επιδότησέ το".