Είναι η Αμερική καταδικασμένη να εισέλθει σε μία «Παγίδα του Θουκυδίδη» με την Κίνα;
Μετά τα σημάδια οικονομικής αποσύνδεσης μεταξύ των δύο υπερδυνάμεων και τις ρωγμές στην παγκοσμιοποιημένη οικονομία, σε ποιο «παράδειγμα» ανήκει το μέλλον;
Η πολυεπίπεδη σύγκριση μεταξύ των δύο φαίνεται αναπόφευκτη.
Ο τομέας των Συγκριτικών οικονομικών αρχικά αφορούσε τη μελέτη των διαφορών μεταξύ του σοβιετικού σοσιαλιστικού και του αμερικανικού καπιταλιστικού συστήματος. Με το τέλος της ΕΣΣΔ επήλθε μετατόπιση του ενδιαφέροντος προς τη σύγκριση των θεσμών και της κουλτούρας (ατομικισμός και κολεκτιβισμός). Σε κάθε περίπτωση, η ετυμηγορία της Ιστορίας ήταν ξεκάθαρη: ο Τζον Λοκ είχε υπερισχύσει του Καρλ Μαρξ.
Η πρωτοφανής άνοδος της Κίνας, συνεπώς, αποτέλεσε ένα παράδοξο. Παρουσιάζει απουσία θεσμικής δομής βασισμένης στο κράτος δικαίου, με το αυταρχικό κυβερνών κόμμα να συνδυάζει μια καπιταλιστική οικονομία με κομμουνιστικό καθεστώς. Πώς όμως κατέληξε σε αυτό το θεσμικό κοκτέιλ;
Για να κατανοήσουμε αυτό το αίνιγμα θα πρέπει να ανατρέξουμε στην κινεζική ιστορία. Ο αυταρχικός πατερναλισμός του Σι Τζινπίνγκ παρουσιάζει εντυπωσιακή ομοιότητα με το αυτοκρατορικό παρελθόν της Κίνας: το σύνολο της γης ανήκε στον αυτοκράτορα, με μειωμένα δικαιώματα ιδιωτικής περιουσίας.
Συγκρίνοντας την ιστορία της Κίνας με αυτήν άλλων χωρών, μπορούμε να διαχωρίσουμε δύο θεσμικά συστήματα κατά την αρχαιότητα:
Τα συγκεντρωτικά συστήματα επιδείκνυαν έλλειψη ιδιωτικής κατοχής γης και σκλάβων, τα οποία ήλεγχε η κεντρική εξουσία. Τα νομικά τους συστήματα, προβάλλοντας την κυριαρχία μέσω του νόμου (rule by law) αντί της κυριαρχίας του νόμου (rule of law), προέβλεπαν περιορισμούς στη συμπεριφορά των πολιτών και σκληρές ποινές, με αποτέλεσμα μια οικονομία που προσομοίαζε σε κεντρικό σχεδιασμό. Τέτοια παραδείγματα ήταν η αρχαία Αίγυπτος και η Κίνα.
Αντίθετα, τα συστήματα της αγοράς χαρακτηρίζονταν από ατομική ιδιοκτησία και ισχυρή κοινωνική διαστρωμάτωση. Το αποτέλεσμα, ορατό σε μορφώματα όπως της αρχαίας Ελλάδας και της Ρώμης, ήταν μια οικονομία προσανατολισμένη σε δραστηριότητες της αγοράς.
Χώρες με παρελθόν συγκεντρωτικών συστημάτων έτειναν να αναπτύσσουν περισσότερο κολεκτιβιστικές κουλτούρες. Οι κουλτούρες αυτές θεωρούν το άτομο ενσωματωμένο σε κοινότητες και δίνουν έμφαση στον κομφορμισμό, στην κοινωνική προσαρμογή και αρμονία.
Τα συστήματα της αγοράς, αντίθετα, ευνόησαν ατομικιστικά χαρακτηριστικά. Η ατομικιστική κουλτούρα τοποθετεί το άτομο στο επίκεντρο, τονίζοντας τα ατομικά δικαιώματα και ελευθερίες, την άμιλλα και τη διάκριση: το άτομο δεν είναι εύπλαστο και διαθέτει εγγενή χαρακτηριστικά.
Θεσμοί και κουλτούρα σφυρηλατήθηκαν μαζί κατά την αρχαιότητα και έχουν επηρεάσει σημαντικά τον χαρακτήρα των σημερινών οικονομιών. Η «μία ζώνη ένας δρόμος» της Κίνας και το «αμερικάνικο όνειρο» είναι αποτελέσματα αυτών των μακρινών διεργασιών.
Ο νεοσυσταθής κλάδος της Συγκριτικής Οικονομικής Ιστορίας μπορεί...
να ρίξει φως στα ερωτήματα του παρόντος και τις παραμέτρους του μέλλοντος.
Οι λέξεις του Ουίνστον Τσώρτσιλ, «όσο πιο μακριά κοιτάζεις στο παρελθόν, τόσο πιο μακριά μπορείς να δεις στο μέλλον», προβάλλουν πιο επίκαιρες από ποτέ.
* Ο κ. Gerard Roland είναι E. Morris Cox Professor of Economics and Professor of Political Science, University of California, Berkeley.
** Ο κ. Νικόλας Νέος είναι οικονομολόγος.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου