Το κλισέ θέλει την περιοχή που γνωρίζουμε σήμερα ως Αφγανιστάν, να έχει αντισταθεί μ’ επιτυχία σε κάθε προσπάθεια κατάκτησης, από την εποχή του Μεγάλου Αλεξάνδρου έως σήμερα.
Πρόκειται για μία από τις ελάχιστες φορές, που ο μύθος αντιπροσωπεύει την πραγματικότητα, σχεδόν πλήρως. Το προσωνύμιο του "Νεκροταφείου Αυτοκρατοριών", που ο θρύλος έχει αποδώσει στο Αφγανιστάν, του ταιριάζει γάντι.
Από την εποχή του μεγάλου Μακεδόνα βασιλιά και στρατηλάτη μέχρι σήμερα και τη μοναδική υπερδύναμη των ΗΠΑ, όποιος προσπάθησε να κυριαρχήσει στρατιωτικά στην περιοχή, έφαγε τα μούτρα του. Μοναδική εξαίρεση οι Μογγόλοι Χαν που, με πρώτο τον περίφημο Τζένγκις Χαν κατέκτησαν και κατόρθωσαν να ελέγξουν το μεγαλύτερο μέρος της περιοχής για μερικές δεκαετίες, στις αρχές του 13ου αιώνα.
Έλληνες, Πέρσες, Ινδοί, Βρετανοί, Σοβιετικοί και Αμερικανοί, για ν’ αναφέρουμε τις πλέον ισχυρές των δυνάμεων που δοκίμασαν να "δαμάσουν" ή και να "εκπολιτίσουν" τη χώρα, έφαγαν τα μούτρα τους μεγαλοπρεπώς.
Το φαινόμενο είναι εξόχως παρατεταμένο, για να είναι τυχαίο.
Είναι προφανές ότι υπάρχουν συγκεκριμένοι λόγοι, για αυτήν τη μαζική αποτυχία.
Για ποιον ή ποιους λόγους λοιπόν, όλοι οι, πραγματικά πανίσχυροι, στρατοί της εκάστοτε εποχής που εισέβαλλαν στην περιοχή, απέτυχαν παταγωδώς να διατηρήσουν τον έλεγχό της, για περισσότερο από μερικά χρόνια;
Το ερώτημα είναι σαφώς πιο περίπλοκο, απ’ όσο μοιάζει σε πρώτη ανάγνωση.
Οι λόγοι είναι άρα πολλοί και διαφορών κατηγοριών, ανάλογα την εποχή και την περίπτωση.
Όμως οι κυριότεροι, αυτοί που ισχύουν σε κάθε εποχή ανά τους αιώνες, είναι τρεις:
Α. Η διαμόρφωση του εδάφους, που κυμαίνεται από απροσπέλαστους σε μη ειδικά εκπαιδευμένες δυνάμεις τακτικού στρατού ορεινούς όγκους μέχρι την τεράστια άνυδρη έρημο του Registan. Πρόκειται δηλαδή για μία χώρα, η κατάκτηση της οποίας απαιτεί τεράστιους πόρους και δυνάμεις. Τόσο τεράστιους, που καμία κυβέρνηση, καμίας χώρας με το μυαλό στην θέση, δεν θα αποφάσιζε ποτέ να διαθέσει.
Β. Ο τεράστιος βαθμός διαίρεσης και τοπικού κατακερματισμού των κατοίκων, όχι απλά σε επίπεδο φυλής αλλά ακόμη και σε επίπεδο χωριού, ακόμη και ανάμεσα σε μέλη της ίδιας φυλής. Εξαιτίας των αναρίθμητων πολεμάρχων και φυλάρχων που κυριαρχούν στις κοινωνικές δομές (ο Θεός να τις κάνει) της περιοχής συνολικά και του αποδοτικότατου εμπορίου ναρκωτικών (ακατέργαστο όπιο και φυτείες παπαρούνας, κυρίως). Σε απλά ελληνικά, το Αφγανιστάν είναι μία χώρα που δεν είχε ποτέ επί της ουσίας, πραγματική κεντρική διοίκηση με συγκεκριμένη και εφαρμόσιμη εξουσία. Μια χώρα την οποία οι διάφοροι τοπικοί νταήδες διαφέντευαν και διαφεντεύουν, αποκλειστικά με γνώμονα τα προσωπικά τους συμφέροντα.
Γ. Την υπεροψία και τη ματαιοδοξία των εκάστοτε επίδοξων κατακτητών, που προσπαθούσαν πάντα να ασκήσουν έλεγχο με βάση τα δικά τους πρότυπα, χωρίς να λαμβάνουν υπόψη τους τις ανάγκες της τοπικής κοινωνίας, ούτε στο ελάχιστο. Με αποτέλεσμα να υπάρχει συνεχής και μόνιμη ένοπλη αντίσταση, πολύ καλά οργανωμένη.
Με απλά λόγια, όλες οι μεγάλες δυνάμεις που είχαν την ευκαιρία να παραμείνουν στο έδαφος του Αφγανιστάν με, έστω υποτυπώδεις, συνθήκες ειρήνης, προσπάθησαν να το πράξουν, χωρίς να φροντίσουν προηγουμένως να εξασφαλίσουν υποστήριξη από ένα σημαντικό μέρος της Αφγανικής κοινωνίας. Ή έστω, να επιλέξουν και να προωθήσουν ως ηγέτες της χώρας πρόσωπα, με αξιόλογο λαϊκό έρεισμα.
Για να υπάρχει μια αίσθηση του μέτρου, ο δραπετεύσας πρόεδρος Ashraf Ghani, ένας πρώην καθηγητής του Berkeley και του Johns Hopkins, εξελέγη το 2014 με λιγότερες από ένα εκατομμύριο ψήφους! Σε μια χώρα όπου το σύνολο του πληθυσμού υπολογίζεται (Απογραφή; Τι είναι αυτό; Τρώγεται ή πίνεται;) στα 35 εκατομμύρια. Για να μην αναρωτηθούμε τι σχέση μπορεί να έχει ένας τέτοιος άνθρωπος, με προφανείς ρίζες στα ανώτατα κοινωνικά στρώματα, με την πλειοψηφία των Αφγανών που αντιμετωπίζουν πραγματικά προβλήματα επιβίωσης, της μορφής "θα έχει η οικογένειά μου πόσιμο νερό αύριο;"…
Το ζητούμενο βέβαια τώρα είναι, η ανίχνευση των εξελίξεων για τους επόμενους μήνες. Η οποία ανίχνευση δείχνει μάλλον απλή στον προσδιορισμό της.
Ο εσωτερικός σπαραγμός, μοιάζει αναπόφευκτος.
Μπορεί οι Ταλιμπάν να κατέλαβαν τη χώρα σε διάστημα μερικών εικοσιτετραώρων, αλλά πολύ δύσκολα θα διατηρήσουν τον έλεγχο. Ήδη η Βόρεια Συμμαχία, η ομάδα εκείνη των πολεμάρχων και φυλάρχων που τους εξεδίωξε από την εξουσία το 2001, ανασυστάθηκε (αν πιστέψουμε ότι είχε ποτέ διαλυθεί) και, με την "συνδρομή" των οπαδών του από το 2020 αντιπροέδρου Σαλέχ, ξεκίνησαν τις ένοπλες συγκρούσεις, σε περιοχές που δεν έχουν καταλάβει ήδη, οι "Σπουδαστές" (η λέξη "Ταλιμπάν" σημαίνει σπουδαστής).
Ο χρόνος τερματισμού της διαμάχης είναι άγνωστος! Εάν δε λάβει κανείς υπόψη του σαν κριτήριο το παρελθόν, βρισκόμαστε πολύ μακριά από αυτό το τέλος. Αν υποθέσουμε ότι θα έρθει ποτέ, μακροχρόνια. Ακόμη κι εάν υποθέσουμε πως θα έρθει κάποτε, δύσκολα θα αποφευχθεί κάποιας μορφής διαμελισμός του σημερινού Αφγανιστάν. Κάτι που θα δημιουργήσει πολύ περισσότερα προβλήματα απ’ όσα θα λύσει, στην περιοχή.
Μέχρι την τελική έκβαση πάντως, η μοναδική βεβαιότητα που μπορεί να υπάρξει, αφορά...
τους ποταμούς αίματος που θα χυθούν από όλες τις πλευρές, στην απέλπιδα και ματαιόδοξη προσπάθεια επικράτησης και ελέγχου της εξουσίας...
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου