Η μεσαία τάξη και η ελληνική πολυκατοικία ακολουθούν βίους παράλληλους ή όχι;
Συνδιαμορφώθηκαν ή από ένα σημείο και μετά ακολούθησαν καθένα τη δική του διαδρομή, προς την αλλαγή, την ανακαίνιση ή την επιταχυνόμενη φθορά και εγκατάλειψη;
Οι σκέψεις γεννήθηκαν, καθώς άκουγα το πολύ ενδιαφέρον podcast/συζήτηση στο «Ράδιο Κ» του συναδέλφου Μιχάλη Τσιντσίνη με τον αναπληρωτή καθηγητή Κοινωνιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών Παναγή Παναγιωτόπουλο, με αφορμή το πρόσφατο βιβλίο του «Περιπέτειες της μεσαίας τάξης» (εκδ. Επίκεντρο).
Ποια είναι τα χαρακτηριστικά αυτής της τάξης, την οποία όλο και πιο συχνά επικαλείται το πολιτικό σύστημα είτε για να την επαινέσει, είτε για να συμπαρασταθεί στα οικονομικά πάθη της (τη δεκαετία της κρίσης), είτε για να εκμεταλλευθεί το εύρος και την επιρροή της, για ψηφοθηρικούς λόγους και μόνο.
«Μικρομεσαίοι, μικροαστοί, νοικοκυραίοι; Ο 20ός αιώνας είναι κάπως τραυματικός με τη μεσαία τάξη, η οποία δεν είναι σαφής, δεν έχει καθαρότητα, δεν ξέρει πού πάει, δεν έχει πολύ έντονα κοινωνικά γνωρίσματα, δεν έχει συγκεκριμένη ταξικότητα, δεν έχει ταξική συνείδηση ούτε χαρακτηριστικά που να της δώσουν ταξική συνείδηση», σχολίασε ο Π. Παναγιωτόπουλος. Και επισημαίνει το παράδοξο: «Μέσα στην κρίση της δεκαετίας αρχίζει και μιλάει το πολιτικό προσωπικό για τη μεσαία τάξη, την κατονομάζει, σε έρευνες οι πολίτες αυτοποθετούνται στη μεσαία τάξη».
Αρχίζουμε και μιλάμε γι’ αυτούς, λοιπόν.
Στρέφω το βλέμμα μου στην πολυκατοικία στο Παγκράτι, όπου κατοικώ σχεδόν τρεις δεκαετίες. Δημόσιοι και τραπεζικοί υπάλληλοι, εκπαιδευτικοί, γιατροί, νοικοκυρές, άνθρωποι με περιορισμένα εισοδήματα και κάποια οικογενειακά περιουσιακά στοιχεία. Στην πάροδο των χρόνων ορισμένοι έγιναν συνταξιούχοι, τα παιδιά που γεννήθηκαν σπούδασαν κι έφυγαν, λίγα στο εξωτερικό, η κρίση προκάλεσε οικονομικά αδιέξοδα, η κεντρική θέρμανση έπαυσε το 2010, και πριν από λίγα χρόνια επεκτάθηκε η αυτόνομη, διαμερίσματα πωλήθηκαν σε νέους ιδιοκτήτες… Νέα ζευγάρια με παιδιά, ανάμεσά τους και ελληνόφωνοι, πλέον, μετανάστες. Η σύνθεση αλλάζει ανακυκλώνοντας επαγγέλματα, κάποιοι ανακαινίζουν τα σπίτια τους αλλά οι κοινόχρηστοι χώροι καταρρέουν αβοήθητοι, από ασυνεννοησία, αδιαφορία και έλλειψη χρημάτων, τα κοινόχρηστα –το μόνο, πλέον, πραγματικά «κοινόχρηστο»– συγκεντρώνονται με δυσκολία.
Αν με ρωτούσε κάποιος: οι ένοικοι ανήκουν στη «μεσαία τάξη»; Θα απαντούσα μάλλον καταφατικά, αν και, όπως λέει ο συγγραφέας του βιβλίου, ο ορισμός είναι αβέβαιος. «Ρευστότητα, αστάθεια, πολλαπλή σύνθεση που δεν ορίζεται από τον τρόπο με τον οποίο εργάζονται, ούτε από τα εισοδήματά τους, δεν έχουν ίδιους προσανατολισμούς».
Είναι άνθρωποι της πόλης. Τους προσδιορίζει η προσδοκία για ένα καλύτερο μέλλον για τους ίδιους και τα παιδιά τους;
Είναι/ήταν η μεσαία τάξη ένα κοινωνικό ασανσέρ που συνήθως σε ανεβάζει και σπανίως σε κατεβάζει;
Ποια είναι τα νέα μεσοστρώματα;.
Η ζωή δεν ήταν/είναι συλλογική προσπάθεια αλλά ατομικό στοίχημα. «Πάνω σε ποια βάση συνέχεται η κοινωνική συνύπαρξη; Ποιος είναι ο κεντρικός μηχανισμός της αλληλεγγύης κάθε εποχής;» αναρωτιέται ο Π. Παναγιωτόπουλος στο βιβλίο του. «Πώς λειτουργεί λοιπόν στην οικογενειακή κλίμακα –και στα τετραγωνικά της κατοικίας της, του διαμερίσματός της– η μηχανική της αλληλεγγύης;».
Στο μεσοαστικό διαμέρισμα, στην καρδιά της ελληνικής οικογένειας, μέσα στο σπίτι «λαμβάνουν χώρα και εξελίσσονται μια σειρά μικρο-συμφωνιών και ρυθμίσεων οι οποίες, καθώς η ελληνική κοινωνία ιστορικά περνάει από τη φάση της παραγωγικής μικροβιομηχανικής κοινωνίας σε εκείνη της κοινωνίας του ελεύθερου χρόνου και της αυτοπραγμάτωσης, καταλαμβάνουν κομβική σημασία για το σύνολο των κοινωνικών σχέσεων. Λειτουργούν σχεδόν σαν μινιατούρες τους» (σελ. 164).
Στην ερμηνεία αυτή ανιχνεύω τη γέφυρα ανάμεσα στον έξω και στον μέσα κόσμο. Το σημείο τομής ανάμεσα στην πολυκατοικία και στην κοινωνία.
Τα εργαστήρια ποικίλων πειραμάτων που μετατράπηκαν τα διαμερίσματα στη διάρκεια της καραντίνας, δεν αφήνουν ανεπηρέαστη τη μεγάλη εικόνα: την κοινωνία. Οι μικρομεσαίες «μινιατούρες» σμιλεύτηκαν με νέα υλικά. Η μεταπανδημική πραγματικότητα αναδιατυπώνει τα χαρακτηριστικά των στρωμάτων, ανώτερων, μεσαίων και κατώτερων.
Η μεσαία τάξη...
αναδιατάσσεται και αυτή.
Θα επεκταθεί; Και αν ναι, προς ποια κατεύθυνση;
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου