Ποιοι είναι αυτοί που τους λέμε ψεκασμένους;
Από πού έρχονται;
Τι ψηφίζουν;
Τι τους συγκροτεί –αν τους συγκροτεί– σε κίνημα;
Το ερώτημα επανέρχεται, πότε σοβαρά και πότε λιγότερο σοβαρά, όπως συνέβη με τη μασκοβασία της περασμένης Κυριακής στο Σύνταγμα. Η εικόνα από τον πηδηχτό εξορκισμό της γαλάζιας ημιπροσωπίδας μεταδόθηκε με ταχύτητα κόβιντ, σε δεκάδες σατιρικές μεταλλάξεις, στα κοινωνικά δίκτυα. Δεν ήξερες όμως· έπρεπε να γελάσεις ή να κλάψεις με το θέαμα;
Αν ρωτήσεις τους αριστερούς, θα σου πουν ότι οι άνθρωποι αυτοί, που φαντάζονται ότι μια παγκόσμια καμπάλα ενδιαφέρεται να τους φιμώσει, είναι ακροδεξιοί. Αν όμως το φαινόμενο έχει τη μήτρα του στην άκρα Δεξιά, τότε πώς να εξηγήσει κανείς τους αναρχικούς που κηρύσσουν ανυπακοή ενάντια στην «υγιεινιστική τρομοκρατία»;
Αν ρωτήσεις τους αριστερούς, θα σου πουν ότι οι άνθρωποι αυτοί, που φαντάζονται ότι μια παγκόσμια καμπάλα ενδιαφέρεται να τους φιμώσει, είναι ακροδεξιοί. Αν όμως το φαινόμενο έχει τη μήτρα του στην άκρα Δεξιά, τότε πώς να εξηγήσει κανείς τους αναρχικούς που κηρύσσουν ανυπακοή ενάντια στην «υγιεινιστική τρομοκρατία»;
Αν οι θεωρίες συνωμοσίας είναι μόνο δεξιές, τότε πού πρέπει να ταξινομήσει κανείς τις αριστερές αναλύσεις που ξεχείλωναν τον Φουκό για να καταγγείλουν την καραντίνα ως μηχανή «βιοπολιτικού» καταναγκασμού;
Η απάντηση δεν είναι πρωτότυπη.
Η απάντηση δεν είναι πρωτότυπη.
Τη διάγνωση την είχε κάνει ήδη από το 1962 ο Ρίτσαρντ Χοφστάντερ, στο κλασικό δοκίμιό του για το «παρανοειδές ύφος» στην αμερικανική πολιτική. Εκεί ο Χοφστάντερ εξηγούσε τη συνωμοσιολογία όχι ως ιδεολογικό μηχανισμό, αλλά «όπως ένας ιστορικός τέχνης αναλύει ένα στυλ» – έναν τρόπο θέασης του κόσμου και έναν τρόπο προσωπικής έκφρασης.
Το γεγονός ότι τους παρανοειδείς τρόπους υιοθετούν και «κανονικοί άνθρωποι» είναι που καθιστά, λέει ο Χοφστάντερ, το φαινόμενο σημαντικό. Δεν μιλάμε για δοξασίες που φύονται μόνο στο περιθώριο. Οι θεωρίες αυτές βρίσκουν έδαφος παντού. Είναι κράματα από μισές αλήθειες, επιστημονικοφανείς θεωρίες –«εισπνέουμε το διοξείδιο που εκπνέουμε»– και σαγηνευτικές φαντασιοκοπίες. Κράματα που εμφανίζονται πολύ πιο συνεκτικά από την πραγματικότητα, η οποία σημαδεύεται πάντα από ατυχήματα, σφάλματα και αμφισημίες. Η συνωμοσιολογία παρουσιάζεται έτσι μάλλον ως ψυχολογικό, παρά πολιτικό, μάγμα που κουφοβράζει στο κοινωνικό υπέδαφος, για να εκραγεί όταν το ευνοήσουν οι περιστάσεις.
Σχεδόν εξήντα χρόνια μετά τον Χοφστάντερ, οι περιστάσεις υποθάλπουν το παρανοειδές, επιτρέποντας στους φορείς του να συναντηθούν σε εικονικές κοινότητες και να αντλήσουν έτσι πολύ εύκολα «νομιμοποίηση» ο ένας από τον άλλο.
Ο Αμερικανός ιστορικός έβλεπε με συμπάθεια τους ψεκασμένους.
Το γεγονός ότι τους παρανοειδείς τρόπους υιοθετούν και «κανονικοί άνθρωποι» είναι που καθιστά, λέει ο Χοφστάντερ, το φαινόμενο σημαντικό. Δεν μιλάμε για δοξασίες που φύονται μόνο στο περιθώριο. Οι θεωρίες αυτές βρίσκουν έδαφος παντού. Είναι κράματα από μισές αλήθειες, επιστημονικοφανείς θεωρίες –«εισπνέουμε το διοξείδιο που εκπνέουμε»– και σαγηνευτικές φαντασιοκοπίες. Κράματα που εμφανίζονται πολύ πιο συνεκτικά από την πραγματικότητα, η οποία σημαδεύεται πάντα από ατυχήματα, σφάλματα και αμφισημίες. Η συνωμοσιολογία παρουσιάζεται έτσι μάλλον ως ψυχολογικό, παρά πολιτικό, μάγμα που κουφοβράζει στο κοινωνικό υπέδαφος, για να εκραγεί όταν το ευνοήσουν οι περιστάσεις.
Σχεδόν εξήντα χρόνια μετά τον Χοφστάντερ, οι περιστάσεις υποθάλπουν το παρανοειδές, επιτρέποντας στους φορείς του να συναντηθούν σε εικονικές κοινότητες και να αντλήσουν έτσι πολύ εύκολα «νομιμοποίηση» ο ένας από τον άλλο.
Ο Αμερικανός ιστορικός έβλεπε με συμπάθεια τους ψεκασμένους.
Υποφέρουν, έλεγε, διπλά.
Υποφέρουν και από την ιστορία, όπως όλοι μας, και επιπλέον από τις φαντασιώσεις τους. Δεν είχε υπολογίσει την πιθανότητα...
το παρανοειδές να γίνεται ταυτόχρονα και μολυσματικό. Κυριολεκτικά viral.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου