ΚΟΡΩΝΟΪΟΣ και ΚΟΙΝΩΝΙΑ: Παλιά ερωτήματα πίσω από τη σχισμένη αυλαία

Της ΤΑΣΟΥΛΑΣ ΚΑΡΑΪΣΚΑΚΗ
 
Οι καταστροφές κάνουν τους ανθρώπους σοφότερους, παρέχουν τη γνώση για την επανόρθωση λαθών, την εγκατάλειψη συνηθειών και πρακτικών που έκαναν τις κοινωνίες ευάλωτες, λένε επιστήμονες και φιλόσοφοι.  

Από τις αρχές του ’90 ο τότε πρόεδρος της Παγκόσμιας Κτηνιατρικής Εταιρείας Απόστολος Ράντσιος έλεγε, όπως και πολλοί άλλοι ειδικοί, ιδίως μετά και τις μεγάλες διατροφικές κρίσεις –νόσος των τρελών αγελάδων, διοξίνες, υπερκατανάλωση αντιβιοτικών (άνω του 50% της παγκόσμιας παραγωγής σκευασμάτων τελευταίας γενιάς) από ζώα, μελαμίνες– και τις συνεχείς υπερβάσεις των περιβαλλοντικών ορίων, ότι οι εξελίξεις τρέχουν πριν από τη δυνατότητα του ανθρώπου να αντιμετωπίζει τα «ατυχήματα», οι πανδημίες ελλοχεύουν και σε μια ορισμένη στιγμή ξεσπούν. Είναι μια εμπειρία που η ανθρωπότητα αποκτά μετά κάθε μεγάλη κρίση, καταστρώνει σχέδια –στο πιο ανεπτυγμένο κομμάτι της- και μετά... τα ξεχνάει. Η ζωή στην κόψη συνεχίζεται, οι κίνδυνοι γίνονται θολοί και το επόμενο κακό αιφνιδιάζει, σαν ποτέ να μην είχε προβλεφθεί. Ρέπουμε στο να αναμένουμε την κατακτημένη κανονικότητα, όχι την απροσδόκητη συμφορά.

Με τι υλικά θα χτιστεί το νέο;  

Με το καταστάλαγμα της πικρής γνώσης ή με τη λάβα νέων επεκτατικών ορέξεων, που εύκολα ικανοποιούνται σε στιγμές χάους;  

Οι πανδημίες επηρεάζουν όχι μόνο την υγεία – μετράμε καθημερινά τις απώλειες σε δεκάδες χιλιάδες θύματα και σε εκατομμύρια κρούσματα παγκοσμίως. Οχι μόνο την οικονομία – θα επακολουθήσει, είπε η γενική διευθύντρια του ΔΝΤ Κρισταλίνα Γκεοργκίεβα, μια κρίση ισχυρότερη της Μεγάλης Υφεσης· η μείωση του παγκόσμιου ΑΕΠ υπολογίζεται στα 5 τρισ. δολάρια· ήδη 10 εκατ. Αμερικανοί έμειναν άνεργοι μέσα σε λίγες εβδομάδες όταν ο αντίστοιχος αριθμός ήταν 8,8 εκατ. από το 2008 έως το 2010 στις ΗΠΑ. Οι πανδημίες επηρεάζουν και τους στόχους μας, τους εξυγιαίνουν ή τους καταβαραθρώνουν –ίσως όχι για πολύ, αλλά για τόσο χρόνο ώστε να χαθεί η ευκαιρία– σε καιροσκοπικές, ατομικιστικές, ή στενά εθνικιστικές βάσεις. (Επαναλαμβάνεται συχνά από επίσημα χείλη ότι η Ευρώπη, ο κόσμος, πρέπει να δράσουν συλλογικά· ο «σώζων εαυτόν σωθήτω», οι αυταρχισμοί Τραμπ, Πούτιν, Μπολσονάρο δεν αποδίδουν καθώς όλοι βρισκόμαστε στην ίδια βάρκα.) Τέλος, οι πανδημίες επηρεάζουν και τις ιδέες μας για τον δισδιάστατο κόσμο μας, τον συσκευασμένο σε κουτάκια αλλά ευπόρθητο σε παγκόσμια δεινά, για το ευεπίφορο σε φανατισμούς, αντιφατικό, άνισο πλανητικό χωριό μας.  

Διασκορπίζουν τον χρόνο και τη διαδοχή, εισκομίζουν αβεβαιότητες, ενταφιάζουν βλέψεις, παρουσιάζουν μια φύση αχαρτογράφητη, σαν να σκίζεται η αυλαία της πραγματικότητας και να μην μπορούμε ακόμη να δούμε τίποτα από την άλλη πλευρά.

Τα παραπάνω, μαζί με τον φόβο της αρρώστιας, του θανάτου, την απώλεια οικείων, τη θρυμματισμένη κανονικότητα, την αίσθηση της κοινής ανθρώπινης μοίρας απέναντι στη λαίλαπα, επαναφέρουν τα βαθύτερα υπαρξιακά ερωτήματα που απασχολούσαν πάντα τον άνθρωπο σε μεγάλες κρίσεις. 

Το ζήτημα της αρχής και το ζήτημα του τέλους, το νόημα και την αξία της ύπαρξης. Δηλαδή, τα ερωτήματα που βασάνιζαν κάποιον όταν ο κόσμος ήταν πεπερασμένος και αμετάβολος, όταν δεν υπήρχε το κράτος ως μηχανισμός πειθαρχίας και προφύλαξης και στους λοιμούς ευδιάκριτα χαρασσόταν η γεωγραφία της κόλασης, μας βασανίζουν απαράλλακτα και τώρα, στους καιρούς των συστημάτων υγείας, του διευρυμένου σε διαστάσεις απείρου, επιστημονικού, τεχνολογικού, κοσμικού σύμπαντος, της εμπιστοσύνης στους ειδικούς, της λατρείας των επιστημόνων, των νέων ημίθεων, με τον αλτρουιστικό ηρωισμό του Προμηθέα και την τόλμη του Ικαρου.

Ερωτήματα που δεν αλλοιώνονται από τις νέες μορφές επικοινωνίας, διάδρασης, κοινωνικότητας, συνύπαρξης σε έναν χώρο άυλο, ψηφιακό, από τη μεταφορά των επαφών μεταξύ οικείων, των σχέσεων μεταξύ πολιτικής και βιολογικής ζωής στο cloud, από τη μετάλλαξη του απτού κόσμου σε ασώματο.

Μόνο οι απαντήσεις διαφέρουν. 

Κάθε εποχή, από την αρχή της Ιστορίας, από τότε που οι άνθρωποι εγκατέλειψαν τους νεολιθικούς οικισμούς και άρχισαν να ζουν σε πόλεις, επιχειρεί να ανασυστήσει μια νέα σκέψη.  

Ποια θα ήταν αυτή σήμερα; 

Ας υποθέσουμε: 

Να ενισχύσουμε, όχι να καταστρέψουμε –αυτό είδαμε πως είναι αδύνατο– τον αόρατο ιστό που συνδέει τις ζωές μας· εμπεριέχουμε τους άλλους. Η ζωή μας θα βελτιωθεί αν πρώτα βελτιωθούμε εμείς. Ολων υπερέχει ο κοινός σκοπός· δεν υπάρχουν μεμονωμένες απαντήσεις, αλλά συλλογικές λύσεις.  

Παλιά διδάγματα, ανασκευασμένα στους σημερινούς ζοφερούς καιρούς.  

Γιατί, πάνω απ’ όλα: «Δεν έχει αξία να κρατάς τα καλά χαρτιά, αλλά να παίζεις καλά ένα άσχημο φύλλο».