Του ΒΑΣΙΛΗ ΒΑΜΒΑΚΑ
To «ευτελές» Χόλιγουντ είχε προειδοποιήσει εγκαίρως για τον κίνδυνο που ζούμε σήμερα. Οι δυστοπικές ταινίες καταστροφής, αυτό το υποτιμημένο είδος επιστημονικής φαντασίας, έχει περιγράψει αυτό που ζει όλος ο πλανήτης το τελευταίο διάστημα. Μετά το πυρηνικό ολοκαύτωμα, τα πολύνεκρα τρομοκρατικά χτυπήματα, η ζωή έρχεται να αντιγράψει την τέχνη και για το ενδεχόμενο μιας θανατηφόρας πανδημίας.
To «ευτελές» Χόλιγουντ είχε προειδοποιήσει εγκαίρως για τον κίνδυνο που ζούμε σήμερα. Οι δυστοπικές ταινίες καταστροφής, αυτό το υποτιμημένο είδος επιστημονικής φαντασίας, έχει περιγράψει αυτό που ζει όλος ο πλανήτης το τελευταίο διάστημα. Μετά το πυρηνικό ολοκαύτωμα, τα πολύνεκρα τρομοκρατικά χτυπήματα, η ζωή έρχεται να αντιγράψει την τέχνη και για το ενδεχόμενο μιας θανατηφόρας πανδημίας.
Κατά πόσο συμβαίνουν, όμως, στην πραγματικότητα αυτά που έχουμε δει στον δημοφιλή κινηματογράφο, που πολλές φορές αποδεικνύεται όχι μόνο θεαματικός αλλά και προφητικός; Ζούμε πράγματι μια αποκαλυπτική δυστοπία εξαιτίας του κορωνοϊού;
Ας προσπαθήσουμε μια πρόχειρη κοινωνιολογική αποτύπωση της νέας πραγματικότητας που προκύπτει, παρότι οι συνθήκες είναι ακόμα πολύ ρευστές:
1. Αιτία ο απολυταρχισμός, λύση η πειθαρχία: Η αρχή του προβλήματος εντοπίζεται στο πιο προηγμένο απολυταρχικά μέρος του κόσμου, την Κίνα. Σε αυτό το υβρίδιο καπιταλισμού-κομμουνισμού ξεσπά η τρομακτική «αρρώστια», σε μεγάλο βαθμό εξαιτίας της μυστικοπάθειας που χαρακτηρίζει κάθε μορφή ολοκληρωτισμού, και εξαπλώνεται γρήγορα, προκαλώντας χιλιάδες θύματα. Εξαιτίας όμως αυτού του ίδιου αυταρχικού καθεστώτος φαίνεται ότι το νέο «τέρας» μπορεί να ελεγχθεί. Η στρατιωτική πειθαρχία, ο απόλυτος κρατικός έλεγχος, φαντάζει η μόνη θεραπεία, το μόνο κοινωνικό «αντίσωμα» στο πρόβλημα.
2. Οι κινητικοί φορείς: Ο ιός διαδίδεται σε όλο τον κόσμο και πλήττει κατά προτεραιότητα όχι όσους είναι αναγκαστικά πλούσιοι (όπως άστοχα ειπώθηκε) αλλά όσους μετακινούνται. Οι φορείς της ασθένειας είναι οι μετακινούμενοι πληθυσμοί, αυτοί που μπορούν, χάρη στη νέα ταξιδιωτική οικονομία, να βρίσκονται σε οποιοδήποτε μέρος του κόσμου, για οποιονδήποτε λόγο, από μετανάστευση, σεξουαλικό τουρισμό και επαγγελματικές υποχρεώσεις μέχρι προσκύνημα σε άγια, αλλά μολυσμένα εδάφη. Οι ταινίες καταστροφής, ανεξάρτητα από τις όποιες αστοχίες των προβλέψεών τους ως προς τη σημερινή κατάσταση, επαληθεύονται ως προς την ανθρωπιστική τους εμμονή. Οι ταινίες καταστροφής, ανεξάρτητα από τις όποιες αστοχίες των προβλέψεών τους ως προς τη σημερινή κατάσταση, επαληθεύονται ως προς την ανθρωπιστική τους εμμονή.
3. Τα δυσκίνητα θύματα: Τα θύματα του ιού δεν είναι οι φορείς του. Είναι κυρίως οι μεγάλες ηλικίες και οι ευπαθείς ομάδες. Οι νέοι είναι οι «κινούμενες βόμβες» (τα ζόμπι στον κινηματογράφο τρόμου) που μπορούν να σκοτώσουν κυρίως τους ηλικιωμένους και τους αρρώστους, ενώ οι ίδιοι θα μείνουν τελικά αλώβητοι. Η έλλειψη άμεσης διάγνωσης, πληροφόρησης και προστασίας από τους κινητικούς φορείς του ιού είναι η βασική αιτία του θανάτου των πιο δυσκίνητων θυμάτων του. Οι χώρες με γερασμένο πληθυσμό (βλ. Ιταλία, Ελλάδα) κινδυνεύουν περισσότερο με θανάτους. Αυτοί που μπορούν να εργαστούν από το σπίτι φαντάζουν οι νέοι προνομιούχοι, αν και αυτό σχετικοποιείται υπό το καθεστώς της γενικής καραντίνας που επιβάλλεται.
4. Κοινωνίες κινδύνου vs κοινωνίες ρίσκου: Σε καθεστώς πανδημίας είναι δύσκολο να ξεχωρίσει κανείς φορείς και θύματα. Όλοι βρίσκονται κάτω από την ίδια συνθήκη περιορισμού, όλοι εξαρτώνται πλήρως από την περιβόητη ατομική ευθύνη, αλλά κυρίως από την κρατική μέριμνα για την ενεργοποίηση κανόνων που δεν θα αποδώσουν σε αυτήν κάποια θεϊκή και αυτόματη λειτουργία. Λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες, όπως η δική μας, που δεν εμπιστεύονται τυφλά ούτε την ατομική υπευθυνότητα ούτε την κρατική αποδοτικότητα, φαίνεται να αντιδρούν γρηγορότερα. Αντίθετα, βορειοευρωπαϊκές χώρες (π.χ. η Μ. Βρετανία) που φέρουν μια κρυφή πίστη στην αυτόματη λειτουργία των θεσμών, της φύσης, του ατόμου και της αγοράς φαίνεται να αντιδρούν με σχετική καθυστέρηση (και ίσως με χειρότερες συνέπειες).
5. Το κράτος της ευθύνης: Υπάρχουν, βέβαια, πάντα εκείνοι που δεν αποδέχονται τον κίνδυνο και θέλουν να συνεχίσουν σαν να μην έχουν δει τις ταινίες καταστροφής, σαν να μην εμπιστεύονται τις ιατρικές νουθεσίες. Ένα σημαντικό ‒αλλά όχι το μεγαλύτερο‒ μέρος της ελληνικής κοινωνίας δεν δέχεται τον περιορισμό στο σπίτι, δεν καταλαβαίνει γιατί να κοπούν συνήθειες όπως η καφετέρια, η διασκέδαση σε δημόσιους χώρους, ο εκκλησιασμός. Δεν είναι, πάντως, κάποιοι προνομιούχοι, είναι αυτοί που απλώς πιστεύουν ότι όλο αυτό είναι μια μεγάλη θεωρία συνωμοσίας που βρίσκεται σε εξέλιξη ή ότι το κακό δεν θα βρει τους ίδιους. Κλασικά παραδείγματα εγκληματικού οχαδερφισμού, θεοκρατικής λογικής ή καχυποψίας απέναντι στην επιστημονική και δημοσιογραφική πληροφόρηση, τα οποία ευτυχώς αντιμετωπίζονται κατασταλτικά (έστω και με καθυστέρηση) από τον μεγάλο παραμελημένο παίκτη των σύγχρονων δημοκρατιών: το κράτος.
6. Τα εν δήμω εν οίκω: Το σύνθημα «μένουμε σπίτι» είναι αυτό που μπορεί να σώσει όχι όσους ασθενήσουν από τον ιό αλλά εκείνους που είναι περισσότερο ευάλωτοι στις θανατηφόρες παρενέργειές του. Η ιδιωτική σφαίρα γίνεται καταφύγιο απέναντι στον κίνδυνο ενός ανέξοδου εγωισμού διασκέδασης ή της αλόγιστης επιθυμίας να βρισκόμαστε μαζί με πρόσωπα γνωστά, αγαπημένα και μη. Αυτήν τη φορά η επιστροφή στον οίκο δεν σηματοδοτεί αυτό που κάνει ήδη από το 19ο αιώνα, την προστασία απέναντι στη σκληρότητα της δημόσιας ζωής, όπως συνήθως μετονομάζονται οι δύσκολες συνθήκες της καπιταλιστικής-παγκοσμιοποιημένης κοινωνίας στην οποία ζούμε. Αντίθετα, το σπίτι αυτήν τη φορά είναι το καταφύγιο της ίδιας της κοινωνικότητας, της ίδιας της επιβίωσης του κοινωνικού συνόλου, της ίδιας της ένδειξης ανθρωπιάς απέναντι σε αυτούς που είναι σε πραγματικό κίνδυνο. Άλλωστε, το σπίτι στον 21ο αιώνα, κυρίως χάρη στην τεχνολογία, δεν είναι ένα απομονωτήριο, δεν είναι μόνο η στέγη της οικογένειας, αλλά μεταβάλλεται εύκολα σε εστία επικοινωνίας, εργασίας, ψυχαγωγίας, εκπαίδευσης, εξ αποστάσεως οικειότητας. Εστία, τελικά, ενός ατομιστικού αλτρουισμού. Οι σκηνές των αποκλεισμένων ανθρώπων σε μπαλκόνια που τραγουδάνε συλλογικά, το ιδανικό του σάουντρακ.
Οι ταινίες καταστροφής, ανεξάρτητα από τις όποιες αστοχίες των προβλέψεών τους ως προς τη σημερινή κατάσταση, επαληθεύονται ως προς την ανθρωπιστική τους εμμονή.
Η δυστοπία που ζούμε τώρα εμπεριέχει μεγάλες απώλειες, μεγάλο πανικό και πόνο, απρόβλεπτες ακόμα συνέπειες, αλλά μπορεί να γίνει και οδηγός μιας άλλης ανάγνωσης της ζωής μας.
Οι σημερινές κοινωνίες δεν είναι αλώβητες, δεν είναι αλάνθαστες, έχουν πολύ συγκεκριμένα όρια.
Η έλλειψη υπεύθυνης ηγεσίας σήμερα κοστίζει περισσότερο από ποτέ.
Η εμπιστοσύνη στους ξεχασμένους ήρωες της επιστημονικής γνώσης, της πειθαρχίας και της πολιτικής προστασίας είναι...
η μόνη που μπορεί να μας σώσει σε έκτακτες συνθήκες. Όπως δηλαδή και στις ταινίες.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου