25η ΜΑΡΤΙΟΥ: "...Και μίαν σημαίαν από λευκό πανίον επάνω εις ένα κάλαμον!"

Του ΑΓΓΕΛΟΥ ΣΥΡΙΓΟΥ

Αφιερωμένο στη μνήμη του Δασκάλου
Σαράντου Καργάκου (1937-2019)

Σε μία ημιορεινή περιοχή της Πελοποννήσου έξω από την Κυπαρισσία βρίσκει στις 23 Μαρτίου 1821 ο πρωτοσύγκελος Αμβρόσιος Φραντζής, τους μυημένους στη Φιλική Εταιρεία οπλαρχηγούς με 750 οπλοφόρους. Επαναστάτησαν κατά των Τούρκων και για σημαία τους έδεσαν ένα άσπρο σεντόνι σε ένα καλάμι. Έβλεπε ο πρωτοσύγκελος ότι οι επαναστάτες είχαν ελάχιστα όπλα και πολεμοφόδια και «έδακνε (κατά την κοινήν παροιμίαν) την γλώσσαν του, αλλά τί εδύνατο να κάμη; Καθότι είχεν ανεωχθή η σκηνή πλέον και ώφειλε να δείξει καρτερίαν ακόμη και με τα ψεύδη συνηνωμένην». Κάπως έτσι ξεκίνησε ο αγώνας.

1. Η επανάσταση έγινε μόνον από τους Έλληνες. Για αιώνες το σκλαβωμένο γένος περίμενε να ελευθερωθεί από τους ξένους. Οι ελπίδες επικεντρώνονταν κυρίως στους Ρώσους: «ώσπου να ‘ρθει ο Μόσκοβος να φέρει το σεφέρι [πόλεμο]», έλεγε το δημοτικό τραγούδι. Για το «ξανθό γένος» μιλούσαν οι προφητείες του Αγαθάγγελου. Κεφαλαιώδους σημασίας υπήρξαν επί του θέματος τα Ορλωφικά. Το 1770 εμφανίσθηκε έξω απ’ τις πελοποννησιακές ακτές το ξανθό γένος υπό τη μορφή ενός ρωσικού στολίσκου υπό τους αδελφούς Θεόδωρο και Αλέξιο Ορλώφ, που είχε στείλει η Μεγάλη Αικατερίνη.
Πάρα τον αρχικό δισταγμό οι Έλληνες ξεσηκώθηκαν. Όταν νικήθηκαν από τους Τούρκους στην Τριπολιτσά, οι αδελφοί Ορλώφ εγκατέλειψαν την Πελοπόννησο. Άλλη βοήθεια από τη Ρωσία δεν εστάλη. Ακολούθησε μια δεκαετία όπου οι Τουρκαλβανοί, που είχε μεταφέρει στην Πελοπόννησο η οθωμανική αυτοκρατορία, προέβησαν σε τρομερές σφαγές αμάχων και λεηλασίες. Τα Ορλωφικά μας βοήθησαν να καταλάβουμε ότι έπρεπε να βασιστούμε στις δικές μας δυνάμεις. Παρά τις φήμες που διακινούσε συστηματικά η Φιλική Εταιρεία, η επανάσταση του 1821 ξεκίνησε βασιζόμενη αποκλειστικώς στις ελληνικές δυνάμεις. Την πραγματικότητα αυτή περιγράφει ο Διονύσιος Σολωμός:
Με τα ρούχα αιματωμένα
ξέρω ότι έβγαινες κρυφά
να γυρεύεις εις τα ξένα
άλλα χέρια δυνατά.

Μοναχή το δρόμο επήρες,
εξανάλθες μοναχή•
δεν είν’ εύκολες οι θύρες
εάν η χρεία τες κουρταλεί.
‘Αλλος σου έκλαψε εις τα στήθια,
αλλ’ ανάσαση καμμιά•
άλλος σου έταξε βοήθεια
και σε γέλασε φρικτά.
Ναι, αλλά τώρα αντιπαλεύει
κάθε τέκνο σου με ορμή,
πού ακατάπαυστα γυρεύει
ή τη νίκη ή τη θανή.
 

 

2. Η επανάσταση χρηματοδοτήθηκε κυρίως από τους  από τους Έλληνες: Η συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή, 1774, και η εμπορική συνθήκη του Ιουνίου 1873 μεταξύ της Ρωσίας και της Τουρκίας έδωσε στους Έλληνες το δικαίωμα υψώσεως της ρωσικής σημαίας στα πλοία τους. Ουσιαστικά απολαμβάναμε καθεστώς ανάλογο με αυτό των υπηκόων των ευρωπαϊκών δυνάμεων που βασίζονταν στις διομολογήσεις. Η ελληνική εμπορική ναυτιλία εκτινάχθηκε. Οι αγγλο-γαλλικοί, βενετο-τουρκικοί και ρωσο-τουρκικοί πόλεμοι δημιούργησαν τις κατάλληλες συγκυρίες για να εδραιωθούν οι Έλληνες ναυτικοί σε όλο το χώρο της ανατολικής Μεσογείου και της Μαύρης Θάλασσας. Τα χρήματα που έφερε στους ελληνικούς τόπους το εμπόριο, βοήθησαν στη χρηματοδότηση του αγώνα της ανεξαρτησίας.

3. Η επανάσταση του 1821 ήταν πανελλήνιο κίνημα και όχι τοπική εξέγερση: Η επανάσταση του 1821 είχε ως χαρακτηριστικό ότι απλώθηκε σε πάρα πολλούς ελληνικούς τόπους από τη Μακεδονία έως την Κρήτη και την Κύπρο. Ήταν το πιο εκτεταμένο επαναστατικό κίνημα Ελλήνων κατά της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Έως τότε τα κινήματα και οι επαναστάσεις είχαν κυρίως τοπικό χαρακτήρα. Η έκταση της επαναστάσεως ωφείλετο στην προεργασία που έγινε από την Φιλική Εταιρεία.

4. Ο εθνικός χαρακτήρας της επαναστάσεως και η δημιουργία πολιτικών σωμάτων: Οι επαναστάτες πρόγονοί μας διεκδικούσαν να αποτινάξουν τον οθωμανικό ζυγό και να αποκτήσουν την ελευθερία τους. Όπως παρατηρεί ο Σαράντος Καργάκος: «παντού όπου επικράτησαν οι μέχρι χθες υπόδουλοι Έλληνες, προσπάθησαν να οργανωθούν πολίτικα. Δημιούργησαν τα πρώτα πολιτικά σώματα με σκοπό όχι απλώς την καλύτερη οργάνωση του αγώνα αλλά και την επιβολή του νόμου».
Έτσι έχουμε την Πελοποννησιακή Γερουσία, τον Άρειο Πάγο της Ανατολικής Χέρσου Ελλάδος και τον Οργανισμό της Δυτικής Χέρσου Ελλάδος έως την Α΄ Εθνική Συνέλευση της Επιδαύρου. Τα πράγματα δεν ήταν πάντα φωτεινά στην επανάσταση. Πολλοί τοπικοί οπλαρχηγοί θέλησαν να γίνουν σε σύντομο χρονικό διάστημα Αλή-πασάδες. Με όποιον δάσκαλο θα κάτσεις, τέτοια γράμματα θα μάθεις. Αυτό δεν αναιρεί όμως τη μεγάλη εικόνα: οι Έλληνες διεκδίκησαν μέσα από αυτά τα πολιτικά σώματα ελευθερία και εθνική ανεξαρτησία.
 

5. Η πολιτική διαχείριση της επαναστάσεως υπήρξε επιτυχής. Συνήθως επικεντρωνόμαστε στα μεγάλα στρατιωτικά γεγονότα που σημάδεψαν την επανάσταση. Αντιθέτως υποτιμάμε τα πολιτικά γεγονότα. Όπως επισημαίνει ο Καργάκος:
«Ο τρόπος που αντιμετώπισε η ιστοριογραφική μας παράδοση το 1821 μας οδήγησε να θαυμάζουμε (κάτι που είναι σωστό) και να υπερεκτιμάμε (κάτι που δεν είναι σωστό επιστημονικά) τα στρατιωτικά ενώ αντιθέτως να υποτιμάμε τα πολιτικά γεγονότα. Έτσι κατέχουν υψηλότερη θέση στην εκτίμησή μας οι στρατιωτικοί και τοποθετούνται στην έσχατη βαθμίδα, συχνά σε επίπεδο προδότη, οι τότε πολιτικοί. Η περιφρόνηση προς τους πολιτικούς έγινε μέρος της παιδείας μας, της πολιτικής αγωγής μας. Ποιος ποιητής μας διανοήθηκε να υμνήσει ή ζωγράφος να εικονίσει την πρώτη των Ελλήνων εθνοσυνέλευση;»
Κι όμως! Από τα επαναστατικά κινήματα της εποχής, η μόνη επανάσταση που έχει απτό αποτέλεσμα είναι αυτή των Ελλήνων του 1821. Ο λόγος της επιτυχίας είναι η σωστή πολιτική διαχείριση των επαναστατικών γεγονότων.

6. Από μια σημαία δεμένη πάνω σε ένα καλάμι, στο πιο επιτυχημένο κράτος που βγήκε από την οθωμανική αυτοκρατορία: Η επανάσταση που ξεκίνησε από βοσκούς, αγρότες, ναυτικούς και λίγους μικρέμπορους με ένα πανί για σημαία δεμένο πάνω σε ένα καλάμι, οδήγησε στο σύγχρονο ελληνικό κράτος. Η περιοχή που ιδρύθηκε το πρώτο τμήμα του κράτους μας ήταν ένα απ’ τα φτωχότερα τμήματα της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Δεν είχε λιμάνια, δεν είχε μεγάλους κάμπους, δεν είχε νερό.
Παρά τα σοβαρά προβλήματα και τις αντιφάσεις μας, καταστάσεις που εξακολουθούμε να βιώνουμε σε διαφορετικές μορφές μέχρι και σήμερα, κατορθώσαμε...

 

 

 να είμαστε το πιο επιτυχημένο και το πιο πλούσιο κράτος από αυτά που ξεπήδησαν από τα ερείπια της οθωμανικής αυτοκρατορίας. 

 

Οι τύχες μας είναι πρωτίστως στα χέρια μας, από το 1821 μέχρι και σήμερα.

---

-Τα αποσπάσματα από την περίοδο της επαναστάσεως είναι από το βιβλίο του Αμβροσίου Φραντζή, Επιτομή της ιστορίας της αναγεννηθείσης Ελλάδος, εκ της τυπογραφίας η Βιτωρία του Κωνστ. Καστόρχη και Συντροφίας, εν Αθήναις, 1839, Τόμος Πρώτος, σελ. 368 και 370.
-Τα παραθέματα από τον Σαράντο Καργάκο είναι από το τρίτομο έργο του: Η ελληνική επανάσταση του 1821, εκδοτικός οίκος Περί τεχνών –Καρτέρης με την ευγενική χορηγία της οικογένειας Ηλία Δούκα.