ΔΙΕΘΝΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗ - ΕΘΝΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ: Προς μία νέα συνθήκη του Βουκουρεστίου;

Γράφει ο Άγγελος Μ. Συρίγος 

Αναπληρωτής καθηγητής Διεθνούς Δικαίου και Εξωτερικής Πολιτικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο Αθηνών.

Ο όρος Βαλκάνια στις διεθνείς σχέσεις είναι συνώνυμος της αστάθειας και των εθνοτικών συγκρούσεων. Αυτή η αντίληψη αδικεί μία περιοχή που βίωσε μία αξιοθαύμαστη σταθερότητα από τη συνθήκη του Βουκουρεστίου το 1913 έως σχεδόν το τέλος του 20ού αιώνα. Τα ίδια κράτη και τα ίδια σύνορα άντεξαν δύο παγκοσμίους πολέμους, την περίφημη συμφωνία των ποσοστών μεταξύ Στάλιν και Τσώρτσιλ κατά τη διάσκεψη της Μόσχας το 1944, και τον Ψυχρό Πόλεμο. Την ίδια αυτή περίοδο στην υπόλοιπη Ευρώπη αυτοκρατορίες διαλύονταν, νέα κράτη εμφανίζονταν στον χάρτη και τα σύνορα μετακινούνταν με ευκολία.

Η συνθήκη του Βουκουρεστίου βασίσθηκε στην ισορροπία μεταξύ τεσσάρων ευμεγέθων κρατών εκ των οποίων δύο ήσαν τα γεωπολιτικώς ισχυρά. Η απελευθέρωση και ενσωμάτωση της Μακεδονίας, της Ηπείρου και των νησιών του Αιγαίου προσέδωσε ξεχωριστή σημασία στην έως τότε μάλλον αμελητέα Ελλάδα, τα σύνορα της οποίας άρχιζαν από τον Θεσσαλικό Κάμπο. Η χώρα μας ήλεγχε πλέον καθ’ ολοκληρίαν τη θαλάσσια απόληξη της χερσονήσου του Αίμου. Το άλλο ισχυρό κράτος ήταν το βασίλειο των Σέρβων, Κροατών και Σλοβένων, η μετέπειτα Γιουγκοσλαβία, που κυριαρχούσε στην ηπειρωτική ραχοκοκαλιά των Βαλκανίων.

Η κατάσταση άλλαξε το 1990. Παρά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ενώσεως και την εκτεταμένη διαφθορά στη Ρωσία επί προεδρίας Μπόρις Γέλτσιν, οι ΗΠΑ εξακολούθησαν να θεωρούν τη συγκεκριμένη χώρα τον κύριο αντίπαλό τους στην Ευρασία. Η ήδη ετοιμόρροπη Γιουγκοσλαβία θεωρήθηκε, λόγω κυρίως του Μιλόσεβιτς, ως χώρα που δεν εγγυάται τον προσανατολισμό της προς τη Δύση αλλά ερωτοτροπεί με τη Ρωσία. Η χώρα άρχισε να διαλύεται το 1991 έπειτα από δυτικές παρεμβάσεις.

Στην πρώτη φάση ήταν η σύγκρουση μεταξύ των σλαβόφωνων πληθυσμών. Στη δεύτερη φάση συγκρούσθηκαν ο σερβικός με τον αλβανικό εθνικισμό. Τον Μάρτιο του 1999 είχαμε το σπάσιμο της νοητής γραμμής του ΝΑΤΟ προς Ανατολάς με την ένταξη στη συμμαχία τριών χωρών σημαντικών μέχρι προ δεκαετίας, για το Σύμφωνο της Βαρσοβίας, της Πολωνίας, Ουγγαρίας και Τσεχίας. Ακολούθησε η επέμβαση του ΝΑΤΟ στο Κοσσυφοπέδιο. Οι Αλβανοί με καθυστέρηση σχεδόν 90 ετών βρέθηκαν να θριαμβεύουν επί των Σέρβων.

Εκτοτε τα Βαλκάνια χαρακτηρίζονται από μία εγγενή αστάθεια που οφείλεται στην αντιπαλότητα Αλβανών-Σέρβων. Από τη μία πλευρά έχουμε τον θριαμβεύοντα αλβανικό εθνικισμό και από την άλλη τον ταπεινωμένο σερβικό εθνικισμό. 

Οι Αλβανοί πατάνε στις «δύομισι Αλβανίες» (Αλβανία, Κοσσυφοπέδιο, ΠΓΔΜ) για να οραματισθούν μία μεγάλη, ενιαία Αλβανία.  

Οι Σέρβοι βρίσκονται διασκορπισμένοι σε διάφορα κράτη της περιοχής. Οταν μιλούν για ένωσή τους σε ένα κράτος, η διεθνής κοινότητα θυμάται ότι πρέπει να διαφυλάξει το απαραβίαστο των συνόρων.

Τα τελευταία χρόνια οι ΗΠΑ στρέφονται όλο και περισσότερο προς το τρίγωνο Ινδίας-Κίνας-Ινδονησίας, όπου ζει το 40% του πληθυσμού του πλανήτη. Τα Βαλκάνια δεν αποτελούν οικονομική τους προτεραιότητα, δεν βοηθούν στον έλεγχο της Ευρασίας και ούτε σχετίζονται με ενεργειακούς άξονες. 

Οι ΗΠΑ, όμως, θέλουν να διατηρήσουν μία αφ’ υψηλού εποπτεία της περιοχής. Πρωτίστως ενδιαφέρονται να διασφαλίσουν ότι τα Βαλκάνια θα μείνουν εκτός της ρωσικής επιρροής. Για αυτόν τον λόγο ασκήθηκαν πιέσεις σε Ελλάδα και ΠΓΔΜ για επίλυση της διαφοράς τους που οδήγησε στη συμφωνία των Πρεσπών.  

Σε αυτό το πλαίσιο εντάσσονται και οι προτάσεις για ανταλλαγές εδαφών ή πληθυσμών μεταξύ Σέρβων και Αλβανών στην ευρύτερη περιοχή του Κοσσυφοπεδίου.  

Στόχος είναι...

 μία νέα συνθήκη του Βουκουρεστίου. 

Αυτή πρέπει να βασισθεί στην ισορροπία μεταξύ του σερβικού και του αλβανικού στοιχείου. 

Η ταπείνωση των Σέρβων δεν πρέπει να συνεχισθεί. Οι ταπεινωμένοι Γερμανοί οδηγήθηκαν στον Χίτλερ και στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ούτε και ο θρίαμβος των Αλβανών είναι καλός οδηγός. Οδηγεί σε αμετροέπεια και μέθη που συχνά τη διαπιστώνουμε στις ελληνοαλβανικές σχέσεις.

Η Ελλάδα έχει κάθε λόγο να βρεθεί λύση που θα δημιουργεί σταθερότητα. Είμαστε η μόνη ισχυρή χώρα της περιοχής. Στον περίγυρό μας βρίσκονται κυρίως κράτη μειωμένης κυριαρχίας και sui generis οντότητες. Δεν μπορούμε να συνάψουμε ουσιαστικές περιφερειακές συμμαχίες στον χώρο των δυτικών Βαλκανίων. Θα ήταν χρήσιμο η Ελλάδα να προτείνει όπως, οι όποιες συμφωνίες μεταξύ Σέρβων και Αλβανών, συνοδεύονται και από μία συνθήκη αναγνωρίσεως των υφισταμένων συνόρων, αντίστοιχη της τελικής πράξεως του Ελσίνκι του 1975, που θα υπογράψουν όλα τα βαλκανικά κράτη.