INTERNET και ΚΟΙΝΩΝΙΑ: Εδώ το καλό ψευδοπωλείο

Του Γιώργου Ι. Κωστούλα
Τέως γενικού διευθυντή εταιρειών του ευρύτερου  χρηματοπιστωτικού τομέα gcostoulas@gmail.com

 

Ένα κατασκεύασμα: Η αλήθεια.  


"Την αλήθεια τη φτιάχνει κανείς όπως το ψέμα”. Αυτός ο στίχος του Οδυσσέα Ελύτη, τείνει να γίνει το σήμα των καιρών μας. Κάτι που δεν είναι δύσκολο να το καταφέρουν, τα διάφορα καθαρόαιμα της πολιτικής, του μάνατζμεντ, του μάρκετινγκ και της επικοινωνίας, εκπαιδευμένα καθώς είναι στα σχετικά συντεχνιακά σεμινάρια επικοινωνιακών και διαχειριστικών, διάβαζε χειραγωγικών, δεξιοτήτων. Εκεί όπου έχουν μάθει πολύ καλά, ότι για να λύσεις ένα πρόβλημα, αρκεί να το έχεις θέσει καλά.  Ή αλλιώς, να επιλέγουν το έγκλημα, ανάλογα με τη θέση που θέλουνε να υπερασπιστούν. 

Όμως εδώ δεν πρόκειται περί αυτού. Tα πάσης φύσεως ψευδοπωλεία που μας κατακλύζουν δεν αποσκοπούν (μόνο) σε πολιτικά ή εμπορικά οφέλη, όπως παλιά. Αποσκοπούν, κυρίως και βλακωδώς, σε έναν αχρείαστο εντυπωσιασμό. Ηδονίζονται, θα έλεγε κανείς, απ’ αυτόν. 

Πρωτίστως, σαρώνει η αρνητική εικόνα για τον τάδε ή δείνα επώνυμο, επιτυχημένο ή αποτυχημένο, αλλά και για τον απλώς γνωστό, συνάδελφο ή ακόμα και  "φίλο”, σε κουβέντες δημόσιες ή ιδιωτικές. Κύριο χαρακτηριστικό της, η μηδενική ανοχή στην επιτυχία του άλλου. Ο,τι και να καταφέρει κάποιος είναι κάλπικο, ύποπτο, στημένο.  Με την πρώτη διατύπωση μιας καλής κουβέντας για κάποιον, ενεργοποιούνται, από την πλειονότητα των υπολοίπων, όλα τα καιροφυλακτούντα επιθετικά ανακλαστικά.

Το Facebook, το Twitter κ.λπ. σέρνουν τον χορό του φθόνου και της μνησικακίας. Μέσα από τις ηλεκτρονικές αναρτήσεις και "συνομιλίες” γιγαντώνεται και πολλαπλασιάζεται η αποστροφή που φωλιάζει στον καθένα για τον καθένα. 

Υπάρχει όμως και κάτι ακόμα χειρότερο. Η πιο αποτρόπαιη έκφανση της εσωστρέφειας. Ο ασφαλής τρόπος για να κάνεις το κακό, χωρίς να  διακινδυνέψεις και πολλά, είναι η συκοφαντία.  

Γι’ αυτό και είναι τόσο διαδεδομένη. Η "έργω βλάβη” εντοπίζεται και τιμωρείται αυστηρά, ενώ η κακογλωσσιά, όταν μάλιστα συνοδεύεται και από την έντεχνη εκφορά της, κάνει εξίσου καλή δουλειά, και χωρίς να αφήνει ίχνη.

Η εδραίωση αυτής της εμπόλεμης συνθήκης προδίδει πολλά για την κοινωνία μας. Στην ψυχαναλυτική επιστήμη προστίθεται άλλο ένα  στοιχείο αυτογνωσίας: "Πες μου ποιον (και πώς τον) κυνηγάς-ανταγωνίζεσαι για να σου πω ποιος είσαι”. Κι αυτό γιατί, "Εκείνο που ενοχλεί κάποιον περισσότερο στις αποτυχίες του, είναι το πόσο εύκολα κάποιος άλλος θα τις είχε αποφύγει”.

Πως φτάσαμε ως εδώ; 


Η απάντησή μου σε τρεις λέξεις: μέσω της Ανάρτησης. 

Στην ταινία "The post” ακούγονται δυο φράσεις, άκρως αντιπροσωπευτικές της αποστολής και της σπουδαιότητας του Τύπου: "το δικαίωμα για δημοσίευση μόνο με δημοσίευση προστατεύεται”, η μια. Και η άλλη: "Η είδηση ως προσχέδιο Ιστορίας”.

Η Μ. Κατσουνάκη αναρωτιέται σχετικά: "Η ανάρτηση είναι ισοδύναμη με τη δημοσίευση; Ποια από τις δύο εκδοχές επιδρά περισσότερο σε βάθος και σε διάρκεια χρόνου; Η μνήμη είναι σύμμαχος της πρώτης ή της δεύτερης; Τι εν-τυπώνεται πιο δραστικά, που σημαίνει και τι επεξεργαζόμαστε με μεγαλύτερη προσοχή, τι μας ακολουθεί και μας συνέχει; Τι, δηλαδή, συνθέτει ταυτότητα, κοινότητα (αισθητική και αισθημάτων, δεν είναι αμελητέο), πώς διαμορφωνόμαστε, τι καλλιεργεί κριτήριο, τι μοιραζόμαστε ως εμπειρία”;

Η απάντηση δεν είναι δύσκολη:  



Σε αντίθεση με την, άλλων εποχών, Δημοσίευση (κύριο συστατικό της οποίας ήταν η αλήθεια), κύριο συστατικό της Ανάρτησης είναι η (ακόμα και ψευδής) εντυπωσιακή είδηση και η συνακόλουθη προθυμία των εκατοντάδων ακολούθων  να την αναπαραγάγουν. Η αλήθεια χρειάζεται χρόνο, το ψέμα μπορεί να κάνει τη δουλειά του και μέσα σε 15 δευτερόλεπτα.

Ο δρόμος για την επικράτηση της ανάρτησης ήταν, βεβαίως, στρωμένος με ροδοπέταλα.

Γράφει, εν προκειμένω ο Π. Μπουκάλας: "Φαίνεται πως είναι διεθνές, διαφυλετικό και διαταξικό το χούι να πιστεύουμε στο ακραίο, ακόμα κι αν η ακρότητά του είναι καταφανής, στα όρια του γελοίου. Επίσης οικουμενική φαίνεται πως είναι η προτίμηση στους άγγελους κακών ειδήσεων, όχι στους κομιστές ελπιδοφόρων νέων. 

Τρελαινόμαστε για καταστροφές, συντέλειες, "αποκαλύψεις” τερατωδών σκευωριών. Τρελαινόμαστε να επιβεβαιώνεται –έστω και με κραυγαλέες αναλήθειες– η σιγουριά μας ότι "εκεί έξω”, έξω από τον εαυτό μας δηλαδή, όλοι είναι άθλιοι. Όσο πιο χοντροκομμένο είναι ένα ψέμα τόσο ευκολότερα καταπίνεται”. 

Μασημένη τροφή για τα μονίμου εφημερίας άπειρα ψευδοπωλεία , που καραδοκούν έτοιμα και πρόθυμα να την διαθέσουν στη βουλιμία της  απανταχού πελατείας των ομοιών τους.  Νομίζοντας έτσι ότι θα δείξουν πόσο ενημερωμένοι και μέσα στα πράγματα είναι!

Από την άλλη: "Όταν δημιουργείς ένα βίντεο σήμερα πρέπει να έχεις υπόψη σου τους ανθρώπους που έχουν μικρό εύρος προσοχής. Ένας θεατής αν δεν εντυπωσιαστεί δεν προχωράει. Σε 10 - 15 δευτερόλεπτα, το πολύ, πρέπει να δημιουργήσουμε κάτι τόσο δυνατό, που οι θεατές θα θέλουν να το κοινοποιήσουν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και να γίνει βάιραλ.”

Αυτά ακούγονται, ως άποψη δυο νεαρών επικοινωνιολόγων, στην ταινία "Το τετράγωνο”, που προβλήθηκε πρόσφατα. Σε επιβεβαίωση των λεγομένων τους και σε αναζήτηση του πολύτιμου εντυπωσιασμού: επιλέγεται ένα μικρό ξανθό κοριτσάκι, που το ντύνουν ζητιανάκι, το οδηγούν στο κέντρο του τετραγώνου και το ανατινάσσουν. 

Είναι σαν οι επικοινωνιολόγοι να  αυξάνουν συνεχώς τη δόση κυνισμού και τερατολογίας προς τους αποδέκτες τους, τείνοντας και οι ίδιοι προς τα όρια τους. 

Στα χέρια τους το συναίσθημα, που βεβαίως επιστρατεύεται με στόχο να καυτηριάσει τον κυνισμό, καταλήγει να τον αποθεώνει. Η δραματοποίηση κορυφώνεται με τη μορφή της "απόγνωσής” τους, η οποία  συνοψίζεται στην εκ μέρους τους παρανοϊκή αναρώτηση: "Επιτέλους, πόση απανθρωπιά χρειάζεται για να προσεγγίσουμε την ανθρωπιά σας;”.

 
Υ.Γ.: Το πρώτο fake news, από τον Πάπα Φραγκίσκο: Κατακεραύνωσε τις ψευδείς ειδήσεις ως σατανικές καθώς τις συνέκρινε με την παραπλανητική πληροφορία που έδωσε ο σατανάς στην Εύα, σύμφωνα με την οποία το μήλο θα έκανε τη ίδια και τον Αδάμ πάνσοφους σαν το  Θεό.

Αναφορές:
Μ. Κατσουνάκη, "Κοινωνίες σε σύγχυση, έννοιες σε αποσύνθεση”, Καθημερινή
Π. Μπουκάλας, "Την αλήθεια την ‘φτιάχνει’ κανείς”, Καθημερινή