ΠΡΟΣΩΠΑ - Κόνραντ Αντενάουερ: Ο άνθρωπος που είχε σώσει την Ευρώπη

Το παρόν άρθρο αποτελεί διασκευή ομιλίας που είχε εκφωνήσει ο κ. Kissinger στις 25 Απριλίου στο Ιδρυμα Κόνραντ Αντενάουερ.


Του Henry A. Kissinger 

Πρώην συμβούλου  Εθνικής Ασφαλείας και υπουργού Εξωτερικών των ΗΠΑ υπό τους προέδρους Νίξον και Φορντ. 

T​​ο χαρακτηριστικό του μεγαλείου μπορεί να αποδοθεί μόνο σε ηγέτες που κατάφεραν μετά την εποχή τους η ιστορία να γράφεται μόνο σε σχέση με τα επιτεύγματά τους. 


Ημουν παρατηρητής όταν γράφονταν σημαντικά κεφάλαια της γερμανικής Ιστορίας – ως πολίτης γερμανικής καταγωγής, ως πρόσφυγας για να ξεφύγω από τις αναταραχές, ως στρατιώτης του αμερικανικού στρατού κατοχής και ως μάρτυρας στην εκπληκτική αναβίωση της Γερμανίας. Λίγοι απ’ όσους έζησαν αυτή την εξέλιξη εξακολουθούν να ζουν.

Για πολλούς σύγχρονους Γερμανούς η περίοδος του Αντενάουερ φαντάζει ως ένα κεφάλαιο από μια εποχή που έχει περάσει προ πολλού. Συμβαίνει το αντίθετο διότι ζουν σε μια δυναμική που ανέπτυξε ο Κόνραντ Αντενάουερ, του οποίου ο βίος, από το 1876 μέχρι το 1967, κάλυψε όλα τα χρόνια, πλην πέντε, ύπαρξης του ενοποιημένου εθνικού γερμανικού κράτους που ιδρύθηκε το 1871. Κατεστραμμένη, φτωχή και διαιρεμένη, η Ομοσπονδιακή Γερμανία προέκυψε μετά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο από την ένωση της αμερικανικής, της βρετανικής και της γαλλικής ζώνης κατοχής και περιελάμβανε μόλις τα δύο τρίτα του προπολεμικού γερμανικού πληθυσμού. Η ίδρυση της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας αποτέλεσε το επιστέγασμα ενός αιώνα ταραχών. Μετά τον Μπίσμαρκ η Γερμανική Αυτοκρατορία αισθανόταν να απειλείται από τις συμμαχίες που την περικύκλωναν. Η Δημοκρατία της Βαϊμάρης αισθανόταν πως είναι το θύμα μιας ειρηνευτικής συμφωνίας που της είχε επιβληθεί μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ο Χίτλερ είχε επιδιώξει μια αταβιστική παγκόσμια κυριαρχία.

Η Ομοσπονδιακή Γερμανία προέκυψε εν μέσω παγκόσμιας δυσαρέσκειας. Το νέο γερμανικό Κοινοβούλιο είχε εκλέξει τον Αντενάουερ ως καγκελάριο, με διαφορά μόλις μίας ψήφου, στις 15 Σεπτεμβρίου του 1949. Λίγο αργότερα, στις 22 Νοεμβρίου του 1949, ο Αντενάουερ είχε υπογράψει τη Συνθήκη του Πέτερσμπουργκ με τους εκπροσώπους των τριών δυνάμεων κατοχής, κερδίζοντας την εθνική κυριαρχία της Ομοσπονδιακής Γερμανίας αλλά όχι και τη νομική ισονομία της Γερμανίας. Η περιοχή της Ρηνανίας, που ήταν το κέντρο εξόρυξης γαιάνθρακα της Γερμανίας, παρέμεινε υπό τον έλεγχο των Συμμάχων, όπως και η βιομηχανική περιοχή του Ζάαρ στα σύνορα με τη Γαλλία. Η αντιπολίτευση απέδωσε στον Αντενάουερ το παρατσούκλι «καγκελάριος των Συμμάχων» επειδή είχε αποδεχτεί αυτούς τους όρους.

Αρχή μια νέας εποχής

Στην πρώτη του επίσημη συνάντηση με τους τρεις ύπατους αρμοστές των Συμμάχων, στις 21 Σεπτεμβρίου του 1949, ο Αντενάουερ έδειξε πως θα αποδεχτεί τις διακρίσεις, αλλά όχι την υποταγή.  


Οι ύπατοι αρμοστές είχαν συγκεντρωθεί σε ένα δωμάτιο και στέκονταν επάνω σε ένα χαλί. Παραδίπλα είχε καθοριστεί το σημείο όπου έπρεπε να σταθεί ο Αντενάουερ. Ο καγκελάριος αψήφησε το πρωτόκολλο, πάτησε πάνω στο χαλί και αντιμετώπισε τους οικοδεσπότες του. Τηρώντας αυτή τη στάση, ο Αντενάουερ σήμανε την αρχή μιας νέας εποχής.

Η νέα Ομοσπονδιακή Γερμανία θα αναζητούσε, όπως είχε πει ο Αντενάουερ, «πλήρη ελευθερία» κερδίζοντας μια θέση μεταξύ των υπολοίπων εθνών, όχι μέσω πίεσης ούτε μέσω βίας. Απευθύνοντας έκκληση για την επινόηση μιας εντελώς νέας εξωτερικής πολιτικής, ο Αντενάουερ ανακήρυξε ως στόχο «μια θετική και βιώσιμη ευρωπαϊκή ομοσπονδία» προκειμένου να υπερνικηθεί «η στενά εθνικιστική επινόηση των κρατών όπως είχε επικρατήσει στον 19ο και στον 20ό αιώνα... ώστε να αποκατασταθεί η ενότητα της ζωής στην Ευρώπη σε κάθε πτυχή της» .

Η συμπεριφορά και οι τρόποι του Αντενάουερ ενίσχυαν την απόρριψη της ευρωπαϊκής ιστορίας που πρέσβευε. Ψηλός, ευθυτενής, ατάραχος, το πρόσωπό του ανέκφραστο εξαιτίας ενός αυτοκινητικού ατυχήματος που είχε στα νιάτα του, ο Αντενάουερ απέπνεε τη γαλήνη του κόσμου πριν από τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο οπότε και είχε σχηματίσει την προσωπικότητά του. Εξίσου ξεχωριστός ήταν ο αργός τρόπος που μιλούσε. Μετέφερε στον συνομιλητή του την εντύπωση της διακριτικότητας και της αποτελεσματικότητας, όχι της προτροπής ή της επιβολής, που θα αποτελούσαν τα χαρακτηριστικά της νέας Γερμανίας. Ο Ουίνστον Τσώρτσιλ είχε κάνει μια παρεμφερή πρόταση για την Ευρώπη δύο ημέρες νωρίτερα, αλλά εκείνη την εποχή ο Τσώρτσιλ δεν ήταν στην εξουσία. Κυβερνώντας εν μέσω της ήττας και του διχασμού, είχε προτείνει την επ’ αόριστον διαίρεση της χώρας του και την ενσωμάτωσή της σε μια ευρωπαϊκή δομή που ακόμη βρισκόταν σε βρεφική ηλικία. Η χώρα της οποίας ο εθνικισμός είχε προκαλέσει δύο παγκόσμιους πολέμους θα βασιζόταν στο εξής στη συνεργασία με τους πρώην εχθρούς της.

Δημοκρατική αναγέννηση

Η στροφή προς τη Δύση ήταν ζωτικής σημασίας. Ο Αντενάουερ χρειάστηκε να επιστρατεύσει όλο το κύρος και τα προσωπικά του χαρίσματα ώστε να εφαρμόσει το όραμά του. Είχε να αντιμετωπίσει την αντιπολίτευση του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος (SPD), το οποίο αν και τασσόταν υπέρ της δημοκρατίας επέμενε πως έπρεπε να υιοθετηθεί εθνική πολιτική ουδετερότητας.  


Ο Αντενάουερ αποδείχτηκε ανένδοτος. Προτεραιότητά του ήταν η δημοκρατική αναγέννηση, η οποία ήταν και προϋπόθεση για την ενσωμάτωση της Γερμανίας στην Ευρώπη. Η απόκτηση αξιοπιστίας ήταν ζωτικής σημασίας. Η πραγματοποίηση ελιγμών μεταξύ των υπερδυνάμεων θα κατέστρεφε την εμπιστοσύνη και θα οδηγούσε στην επανάληψη ιστορικών τραγωδιών.

Η εξωτερική πολιτική του Αντενάουερ στηριζόταν στην...

 ηθική επιταγή της δημοκρατίας. Οραματιζόταν αδιάκοπη πρόοδο προς τον διπλό στόχο της αμυντικής συνεργασίας με τις ΗΠΑ και της πολιτικής ενσωμάτωσης στην Ευρώπη. Μετά τη Συνθήκη του Πέτερσμπουργκ, το 1949, ακολούθησε το Πρωτόκολλο των Παρισίων το 1954, μέσω του οποίου τερματίστηκε η κατοχή της Δυτικής Γερμανίας, επαναβεβαιώθηκε η εθνική κυριαρχία της και άνοιξε ο δρόμος για τη συμμετοχή της στο ΝΑΤΟ. Το αποκορύφωμα ήταν η επίσκεψη Αντενάουερ στην Ουάσιγκτον το 1955, με τον ίδιο να περιγράφει τη στιγμή της ανάκρουσης του γερμανικού εθνικού ύμνου μπροστά στο μνημείο του Αγνωστου Στρατιώτη ως την πλέον συγκινητική στιγμή της ζωής του.

Η ευρωπαϊκή ενσωμάτωση ακολούθησε μια συγκρίσιμη, και, αναδρομικά, αναπότρεπτη πορεία. Από τη συμφωνία του 1951 μεταξύ Γαλλίας και Γερμανίας για την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Ανθρακα και Χάλυβα μέχρι τη Συνθήκη της Ρώμης το 1957 ο Αντενάουερ, συνεργαζόμενος με σοφούς Γάλλους ηγέτες, κατάφερε να θέσει τέλος σε μια από τις μεγάλες εθνικές έχθρες της παγκόσμιας ιστορίας. 


Εντός έξι ετών ο Αντενάουερ είχε μετατρέψει τη Γερμανία από παρία σε ισότιμο μέλος του πολιτικού και αμυντικού μηχανισμού της Ευρώπης, κάτι που ήταν δίχως προηγούμενο. 


Το επίτευγμα κατέστη δυνατό χάρη στο αμερικανικό πνεύμα δημιουργικότητας, που με το Σχέδιο Μάρσαλ και την ίδρυση του ΝΑΤΟ άφηνε πίσω του τον προπολεμικό απομονωτισμό. Οι ΗΠΑ έγιναν ο βασικός αμυντικός σύνδεσμος της Γερμανίας μέσω του ΝΑΤΟ και της οικονομικής αναγέννησης μέσω του Σχεδίου Μάρσαλ. Η Γαλλία διαδραμάτισε παρεμφερή ρόλο ως ο σύνδεσμος της Γερμανίας με την Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα.

Ο Αντενάουερ θεωρούσε καθήκον του να αναδομήσει τις χριστιανικές και δημοκρατικές αξίες μέσου του ανασχεδιασμού παραδοσιακών γερμανικών και ευρωπαϊκών θεσμικών οργανισμών. Για τον Αντενάουερ η αναδόμηση της Ευρώπης ήταν η εκ νέου ανακάλυψη των παλιών αξιών της. Για να επιτύχει ο Αντενάουερ ήταν αναγκαίο να σταθεροποιήσει την ψυχή της Γερμανίας, ενώ για τις ΗΠΑ ήταν αναγκαία η κινητοποίηση του υπάρχοντος ιδεαλισμού. Η σχέση μεταξύ Βόννης και Ουάσιγκτον μεταμόρφωσε τον διαλυμένο κόσμο που είχε κληρονομήσει ο Αντενάουερ και συνέβαλε στην ύπαρξη ειρήνης μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων επί πενήντα χρόνια.  


Σήμερα αυτό το σύστημα δέχεται πίεση από την ταυτόχρονη εκδήλωση αναταραχής σε αρκετές ηπείρους. 


 Μπορεί, άραγε, να ενώσει έναν κατακερματισμένο κόσμο, ανακαλύπτοντας εκ νέου την αποφασιστικότητα και τη δημιουργικότητα πάνω στις οποίες είχε οικοδομηθεί;