ΕΠΟΣ ΤΟΥ '40: Το πολεμικό άγγελμα της ποίησης

Ο Οδυσσέας Ελύτης (κέντρο) στο Αλβανικό μέτωπο

Οι ακλόνητοι νομοθέτες του έθνους μας είναι οι αξέχαστοι νεκροί μας,  οι ήρωες που δεν μπορούν να ηττηθούν

Του ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΛΙΑΚΟΥ

Εζυγίσανε τη χαρά μου και τη βρήκανε, λέει, μικρή
και την πατήσανε χάμου σαν έντομο.
 

Τη χαρά μου χάμου πατήσανε και στην πέτρα μέσα την κλείσανε
και στερνά την πέτρα μου αφήσανε,
τρομερή ζωγραφιά μου.
 

Με πελέκι βαρύ τη χτυπούν, με σκαρπέλο σκληρό την τρυπούν,
με καλέμι πικρό τη χαράζουν, την πέτρα μου.
 

Κι όσο τρώει την ύλη ο καιρός, τόσo βγαίνει πιο καθαρός
ο χρησμός απ' την όψη μου:
ΤΗΝ ΟΡΓΗ ΤΩΝ ΝEKPΩN ΝΑ ΦΟΒΑΣΤΕ
ΚΑΙ ΤΩN ΒΡAXΩΝ Τ' ΑΓΑΛΜΑΤΑ!

Οδυσσέας Ελύτης, «Ποίηση», «Το Αξιον Εστί», κεφ. «Η Πορεία προς το Μέτωπο», σελ. 140, εκδόσεις Ικαρος

Το βασικό μήνυμα που μπορεί να κομίσει κάθε ποιητής από τις σφαίρες στις οποίες προσεγγίζει το λογιστικό μέρος της ψυχής του είναι μία λέξη: Πόλεμος. Εναντίον όλων. Του εσωτερικού εχθρού. Του εξωτερικού. Της παρακμής. Του εφησυχασμού. Της παράδοσης στον αργό θάνατο της νωθρότητας. Της προδοσίας της πατρίδας. Της διαφθοράς των λέξεων. 

 Ο πόλεμος είναι πατέρας όλων και παιδί της ποίησης. Το μέτρο, μακρό, βραχύ, παύση και επανάληψη, όταν κατεβαίνει από την ποδιά της μητέρας Μούσας και παραπατά στο γήινο πεδίο, μετασχηματίζεται σε παιάνα πολεμικό και ρυθμό τυμπάνων που αφιονίζουν τους πολεμιστές. Οι στίχοι αποτελούν οχήματα που τα καβάλησαν η αντάρα και η ταραχή.  

Ο,τι δεν έχει γραφτεί με αίμα δεν αξίζει τον κόπο - και το αίμα δεν είναι πάντα κατ' ανάγκην αυτό που ταΐζει το σώμα και περνά τακτικά από την καρδιά και τις φλέβες. Αίμα είναι ο πόνος, η οξύτητα μιας ουλής ψυχικής που θέλει πρώτα να εκδηλωθεί κι έπειτα να καταλαγιάσει σε ησυχία. Και η ησυχία έπειτα θα γίνει ένα με τη θεία αρμονία. Ομως, ως την αθανασία της εκθέωσης υπάρχει μόνο η μια μάχη μετά την άλλη. Ανάμεσά τους παρεμβάλλεται ο έρωτας, που κι αυτός με αίμα και πόνο τρέφεται και στα δάκρυα φυτρώνει. Οπότε είναι μονόδρομος η αναμέτρηση και δεν μπορεί να αναβάλλεται επ' αόριστον.  

Οποιος αποφεύγει τον πόλεμο με βλάσφημη δειλία απλά προετοιμάζει την ολοσχερή ήττα του. 

Οποιος ρίχνεται συνειδητά στη φωτιά του μπορεί και να κερδίσει.

 
Ο Οδυσσέας Ελύτης βαφτίστηκε Ελληνας στην κολυμβήθρα του πολέμου - τακτικού και πνευματικού. Το 1940, αν δεν είχε συμμετοχή στην ύψιστη δοκιμασία του έθνους και καθόταν σαν σκιαγμένο σκυλί σε μια γωνιά με άθλιες προφάσεις για ασπίδα του, δεν θα είχε την καρδιά και το ανάστημα να σκαρφαλώσει ως τα ολύμπια δώματα της έμπνευσης για να σκαρώσει αριστουργήματα όπως το «Αξιον Εστί». Ούτε θα τον εκτιμούσε κανείς στ' αληθινά. Μόνο όσοι πολιτεύονται ή πλουτίζουν αποσιωπούν διά της δυνάμεως την αισχύνη της δειλίας τους. Οι άλλοι πρέπει να αποδεικνύουν θάρρος.

Τα έργα του Ελύτη είναι σχεδόν όλα συμβολικά και παραβολικά ημερολόγια μαχών. Η ψυχική και σωματική αιμορραγία του ήταν έντονη, γενναιόδωρη σε πόνο και υπέρβαση. Ο πόλεμος του 1940 στον οποίο συμμετείχε ως έφεδρος ανθυπολοχαγός ήταν Τιτανομαχία, και όσοι τα κατάφεραν κι επέζησαν σωματικά και ψυχολογικά από τη δοκιμασία της φωτιάς σηκώθηκαν ψηλά και έτρεξαν πιο γρήγορα από τη φθορά.

 

Οι στίχοι που έχουν γραφτεί με κεφαλαία γράμματα είναι και ο «καθαρός χρησμός» του, όπως αναφέρει ο ίδιος, αλλά και μια ευθεία απειλή-προειδοποίηση για τη λυτρωτική εκδίκηση που θα έρθει να πάρει με το σπαθί της η κανονική, ελληνική τάξη των πραγμάτων από τις διάφορες παράταιρες στρεβλώσεις της. Βοηθάει στο ξεκαθάρισμα του ορίζοντα κι ο «καιρός που τρώει την ύλη». Πόσο μεγάλη φράση για τη ματαιότητα της συγκέντρωσης κακόγουστων... φο μπιζού από το σαράφικο του επίγειου πλούτου. Οι νεκροί, όμως, δεν υπάγονται πια στην ύλη και γι' αυτό δεν μπορούν να ηττηθούν. Οσα έπραξαν, είπαν, δημιούργησαν πέρασαν από τη δική μας υπαρκτική σφαίρα στην αιωνιότητα και παρέμειναν αμόλυντα από τους φόβους των καιρών μας. Οι ακλόνητοι νομοθέτες του έθνους μας είναι οι αξέχαστοι νεκροί μας, οι ήρωες. Και των βράχων τ' αγάλματα πρέπει να προκαλούν δέος. Κι ο ελληνικός τόπος, το σημείο, το στίγμα θα επιβάλλει το δίκαιό του. Θα έπρεπε όντως να τα φοβούνται όσοι καταγίνονται με τα εφήμερα, φθαρτά κέρδη εκποιώντας τις αείζωες αξίες.

 

Ολα δείχνουν ότι...

 η ώρα της αναμέτρησης είναι κοντά και η παγερή ανάσα της εκδίκησης παγώνει τους τραχήλους όσων πρέπει να φοβούνται.