Του ΗΛΙΑ ΜΑΓΚΛΙΝΗ
Για ποιο πράγμα μιλάμε όταν μιλάμε για
εμφύλιο πόλεμο;
Θέτω αυτή την ερώτηση κάθε τόσο στον εαυτό μου. Οχι μόνον για λόγους προσωπικού ενδιαφέροντος και έρευνας, αλλά και επειδή ο ελληνικός εμφύλιος επανέρχεται κάθε τόσο στη δημόσια συζήτηση – είτε με νέες ιστορικές μελέτες (αυτή είναι η θετική πλευρά) είτε με επαναλαμβανόμενες ρητορικές μίσους απ’ όλες τις πλευρές. Η διερώτηση αυτή μου ήρθε ξανά στο μυαλό μετά τα εγκαίνια του Μουσείου Μπελογιάννη και όσα ακολούθησαν αυτού.
Πέρα από τις επαγγελματικές απόπειρες ιστορικής προσέγγισης επί του θέματος, θα έλεγα πως επικρατούν πλέον δύο τάσεις στο ευρύ κοινό:
Εχουμε εκείνους που επιστρέφουν στο σκοτεινό αυτό παρελθόν με ένα άγονο, αντιπαραγωγικό πείσμα, ξύνοντας παλιές πληγές, ηρωοποιώντας ή/και δαιμονοποιώντας.
Υπάρχει και η άλλη πλευρά: νέοι άνθρωποι συνήθως που θεωρούν την όλη συζήτηση παρωχημένη. Αρκετά με τα φαντάσματα του παρελθόντος, λένε. Εχουν δίκιο· τι γίνεται όμως όταν θεωρείς ότι έχεις ξοφλήσει με το παρελθόν αλλά το παρελθόν δεν έχει ξοφλήσει με σένα;
Παραδοσιακά, οι εμφύλιοι θεωρούνται οι πιο αιματηροί πόλεμοι, γεμάτοι μίσος. Η ερμηνεία, χονδρικά, είναι πως αυτό συμβαίνει διότι ένας «οίκος» διαιρείται και χύνεται «αδελφικό» αίμα. Αλλά αυτές είναι κατά βάση μεταφορικές έννοιες και, εντέλει, ένας συγκεκριμένος ορισμός στο τι ακριβώς είναι ο εμφύλιος πόλεμος μας διαφεύγει. Στην Ελλάδα, π.χ., από τον «συμμοριτοπόλεμο» ή την «κομμουνιστική ανταρσία» ιδρώσαμε για να φτάσουμε στον «εμφύλιο». Και πάλι δεν έχουν όλοι πειστεί. Πρόσφατα ο ιστορικός Γιώργος Μαυρογορδάτος έθεσε το ζήτημα ότι ο Εθνικός Διχασμός ήταν στην πραγματικότητα εμφύλιος. Ξέρουμε επίσης ότι αυτό που εμείς ορίζουμε ως «γιουγκοσλαβικό εμφύλιο» είναι ένας όρος που απορρίπτεται από Σέρβους, Κροάτες κ.λπ., οι οποίοι προτιμούν το «Πόλεμοι της πρώην Γιουγκοσλαβίας». Ο δε Φουκό θεωρούσε την πολιτική «συνέχιση του εμφυλίου πολέμου».
Ο Αμερικανός ιστορικός στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ Ντέιβιντ Αρμιταζ, συγγραφέας του ολόφρεσκου «Εμφύλιοι πόλεμοι: Μια ιστορία ιδεών» (David Armitage, «Civil Wars: A History in Ideas», εκδ. Alfred A. Knopf), ασχολείται με τέτοια ζητήματα. Δεν έχω ακόμη διαβάσει το βιβλίο που μόλις κυκλοφόρησε, έπεσα όμως πάνω σε μια ενδιαφέρουσα συζήτηση του Αρμιταζ στο βιβλιολογικό www.signature-reads.com.
Σύμφωνα με τον Αρμιταζ, και ο αμερικανικός εμφύλιος (1861-1865) διατρέχεται από ορισμούς προβληματικούς: «Ο πόλεμος του Λίνκολν», «Πόλεμος μεταξύ των πολιτειών» (ορισμός δημοφιλής στις πολιτείες του Νότου), «Ο πόλεμος της Ανταρσίας» κ.ά.
Ο Αρμιταζ δηλώνει στο www.signature-reads.com ότι υπάρχουν περί τους 120 ορισμούς του αμερικανικού εμφυλίου και συγκρίνει τους εμφυλίους με τα ηφαίστεια: μπορεί να σιγούν αλλά κάποτε εκρήγνυνται με φοβερή βία.
Στον 21ο αιώνα, λέει ο Αρμιταζ, όλοι οι πόλεμοι μάλλον θα είναι εμφύλιοι – και ιδιαζόντως καταστροφικοί.
Γιατί;
Διότι...
πλέον τα ωστικά τους κύματα θα υπερβαίνουν κατά πολύ τα σύνορα της χώρας στην οποία διεξάγονται. Ο εμφύλιος της Συρίας, π.χ., έχει αντίκτυπο σε όλη τη Μέση Ανατολή, τη Μεσόγειο, την Ευρώπη, τη Ρωσία και την Αμερική. Ισως, έτσι επιβεβαιωθεί, λέει ο Αρμιταζ, ο Βίκτωρ Ουγκώ όταν στους «Αθλίους» έγραφε πως όλοι οι πόλεμοι είναι εμφύλιοι: διεξάγονται μεταξύ ανθρώπινων πλασμάτων.
Θέτω αυτή την ερώτηση κάθε τόσο στον εαυτό μου. Οχι μόνον για λόγους προσωπικού ενδιαφέροντος και έρευνας, αλλά και επειδή ο ελληνικός εμφύλιος επανέρχεται κάθε τόσο στη δημόσια συζήτηση – είτε με νέες ιστορικές μελέτες (αυτή είναι η θετική πλευρά) είτε με επαναλαμβανόμενες ρητορικές μίσους απ’ όλες τις πλευρές. Η διερώτηση αυτή μου ήρθε ξανά στο μυαλό μετά τα εγκαίνια του Μουσείου Μπελογιάννη και όσα ακολούθησαν αυτού.
Πέρα από τις επαγγελματικές απόπειρες ιστορικής προσέγγισης επί του θέματος, θα έλεγα πως επικρατούν πλέον δύο τάσεις στο ευρύ κοινό:
Εχουμε εκείνους που επιστρέφουν στο σκοτεινό αυτό παρελθόν με ένα άγονο, αντιπαραγωγικό πείσμα, ξύνοντας παλιές πληγές, ηρωοποιώντας ή/και δαιμονοποιώντας.
Υπάρχει και η άλλη πλευρά: νέοι άνθρωποι συνήθως που θεωρούν την όλη συζήτηση παρωχημένη. Αρκετά με τα φαντάσματα του παρελθόντος, λένε. Εχουν δίκιο· τι γίνεται όμως όταν θεωρείς ότι έχεις ξοφλήσει με το παρελθόν αλλά το παρελθόν δεν έχει ξοφλήσει με σένα;
Παραδοσιακά, οι εμφύλιοι θεωρούνται οι πιο αιματηροί πόλεμοι, γεμάτοι μίσος. Η ερμηνεία, χονδρικά, είναι πως αυτό συμβαίνει διότι ένας «οίκος» διαιρείται και χύνεται «αδελφικό» αίμα. Αλλά αυτές είναι κατά βάση μεταφορικές έννοιες και, εντέλει, ένας συγκεκριμένος ορισμός στο τι ακριβώς είναι ο εμφύλιος πόλεμος μας διαφεύγει. Στην Ελλάδα, π.χ., από τον «συμμοριτοπόλεμο» ή την «κομμουνιστική ανταρσία» ιδρώσαμε για να φτάσουμε στον «εμφύλιο». Και πάλι δεν έχουν όλοι πειστεί. Πρόσφατα ο ιστορικός Γιώργος Μαυρογορδάτος έθεσε το ζήτημα ότι ο Εθνικός Διχασμός ήταν στην πραγματικότητα εμφύλιος. Ξέρουμε επίσης ότι αυτό που εμείς ορίζουμε ως «γιουγκοσλαβικό εμφύλιο» είναι ένας όρος που απορρίπτεται από Σέρβους, Κροάτες κ.λπ., οι οποίοι προτιμούν το «Πόλεμοι της πρώην Γιουγκοσλαβίας». Ο δε Φουκό θεωρούσε την πολιτική «συνέχιση του εμφυλίου πολέμου».
Ο Αμερικανός ιστορικός στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ Ντέιβιντ Αρμιταζ, συγγραφέας του ολόφρεσκου «Εμφύλιοι πόλεμοι: Μια ιστορία ιδεών» (David Armitage, «Civil Wars: A History in Ideas», εκδ. Alfred A. Knopf), ασχολείται με τέτοια ζητήματα. Δεν έχω ακόμη διαβάσει το βιβλίο που μόλις κυκλοφόρησε, έπεσα όμως πάνω σε μια ενδιαφέρουσα συζήτηση του Αρμιταζ στο βιβλιολογικό www.signature-reads.com.
Σύμφωνα με τον Αρμιταζ, και ο αμερικανικός εμφύλιος (1861-1865) διατρέχεται από ορισμούς προβληματικούς: «Ο πόλεμος του Λίνκολν», «Πόλεμος μεταξύ των πολιτειών» (ορισμός δημοφιλής στις πολιτείες του Νότου), «Ο πόλεμος της Ανταρσίας» κ.ά.
Ο Αρμιταζ δηλώνει στο www.signature-reads.com ότι υπάρχουν περί τους 120 ορισμούς του αμερικανικού εμφυλίου και συγκρίνει τους εμφυλίους με τα ηφαίστεια: μπορεί να σιγούν αλλά κάποτε εκρήγνυνται με φοβερή βία.
Στον 21ο αιώνα, λέει ο Αρμιταζ, όλοι οι πόλεμοι μάλλον θα είναι εμφύλιοι – και ιδιαζόντως καταστροφικοί.
Γιατί;
Διότι...
πλέον τα ωστικά τους κύματα θα υπερβαίνουν κατά πολύ τα σύνορα της χώρας στην οποία διεξάγονται. Ο εμφύλιος της Συρίας, π.χ., έχει αντίκτυπο σε όλη τη Μέση Ανατολή, τη Μεσόγειο, την Ευρώπη, τη Ρωσία και την Αμερική. Ισως, έτσι επιβεβαιωθεί, λέει ο Αρμιταζ, ο Βίκτωρ Ουγκώ όταν στους «Αθλίους» έγραφε πως όλοι οι πόλεμοι είναι εμφύλιοι: διεξάγονται μεταξύ ανθρώπινων πλασμάτων.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου