ΥΠΑΡΚΤΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ: Είσαι σίγουρος ότι είσαι φιλελεύθερος;

Γράφει ο Αριστείδης Χατζής 

Αναπληρωτής καθηγητής Φιλοσοφίας Δικαίου & Θεωρίας Θεσμών στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.

Έ​​να από τα πιο ενδιαφέροντα και αναπάντεχα ευρήματα της πρόσφατης πανελλαδικής έρευνας του οργανισμού διαΝΕΟσις («Τι πιστεύουν οι Ελληνες») ήταν ο μεγάλος αριθμός των Ελλήνων που δηλώνουν φιλελεύθεροι (18%) και εκείνων που τολμούν να δηλώσουν «νεοφιλελεύθεροι» (10%)!  

Ο νεοφιλελευθερισμός βέβαια δεν είναι μια πραγματική ιδεολογία. Είναι μια λέξη που χρησιμοποιείται συστηματικά σαν σκιάχτρο. Και όμως, ένας στους δέκα Ελληνες προτιμά έναν όρο που έχει δαιμονοποιηθεί.

Το 28% των Ελλήνων λοιπόν είναι (νεο)φιλελεύθερο. Φυσικά οι φιλελεύθεροι υπερεκπροσωπούνται στους οικονομικά ευκατάστατους, στους ελεύθερους επαγγελματίες-επιστήμονες, στους επιχειρηματίες και στα άτομα με υψηλό μορφωτικό επίπεδο. Ομως το πιο εντυπωσιακό απ’ όλα είναι ότι δηλώνουν φιλελεύθεροι το 45% των νέων 17-24 ετών και το 50% των φοιτητών και σπουδαστών!

Φαίνεται ότι ξαφνικά γέμισε η Ελλάδα φιλελεύθερους, με την προοπτική μάλιστα να γίνουν πλειοψηφικό ρεύμα καθώς κυριαρχούν στους νέους. 

 Υπάρχουν κι άλλα στοιχεία στην έρευνα που είναι ενισχυτικά αυτής της, όπως θα δούμε, επιπόλαιης διαπίστωσης.  

Οι περισσότεροι Ελληνες (65%) προτιμούν την ελευθερία από την ισότητα και πάνω από τους μισούς ζητούν να πληρώνουν λιγότερους φόρους κι ας μειωθούν οι κρατικές παροχές. 

Οι 6 στους 10 θεωρούν ότι το κράτος επεμβαίνει υπερβολικά στην οικονομία και απαιτούν να μειωθεί ο δημόσιος τομέας. 

Οι 7 στους 10 απορρίπτουν το κεϊνσιανό μοντέλο και είναι αντίθετοι στη συντήρηση ενός αναποτελεσματικού κρατικού μηχανισμού που χρηματοδοτείται από υψηλή φορολογία.

Οι Ελληνες αγαπούν την αγορά! Το 73% θεωρεί τη αγορά «καλή» (οι νέοι προσεγγίζουν το 90%!). Ακόμα και σχεδόν οι μισοί ψηφοφόροι του ΚΚΕ την αντιμετωπίζουν με συμπάθεια. 

Αλλά οι Ελληνες έχουν επίσης θετική γνώμη για την ανταγωνιστικότητα (87%), τις μεταρρυθμίσεις (80%) και τις αποκρατικοποιήσεις (56%), ενώ εκτιμούν περισσότερο τις πολυεθνικές εταιρείες (42%) από τον συνδικαλισμό (36%). 

Ενα εντυπωσιακό 85% ζητεί ξένες επενδύσεις και θεωρεί ότι η χώρα μας πρέπει να προσφέρει ευνοϊκό φορολογικό καθεστώς και κίνητρα παρόμοια μ’ αυτά που προσφέρουν οι γειτονικές χώρες.  

Επιπλέον, πάνω από 6 στους 10 ζητούν την κατάργηση της μονιμότητας των δημοσίων υπαλλήλων, 7 στους 10 προτιμούν οι ιερείς να μην πληρώνονται από το κράτος αλλά από την Εκκλησία και 6 στους 10 είναι υπέρ της λειτουργίας μη κρατικών πανεπιστημίων.

Καλώς ήρθατε στη φιλελεύθερη Ελλάδα! Ετοιμη για μεταρρυθμίσεις, αποκρατικοποιήσεις, απολύσεις δημοσίων υπαλλήλων, άνοιγμα αγορών, ανταγωνισμό, ξένες επενδύσεις και ιδιωτικά πανεπιστήμια. Πολύ ωραίο για να είναι αληθινό. Η πραγματικότητα είναι πιο σύνθετη:

Κατ’ αρχάς αυτή η σχετικά όψιμη αγάπη των Ελλήνων για τις ελεύθερες αγορές οφείλεται στην απελπισία και στην αγανάκτηση. Απελπισία για μια οικονομική κρίση που προσεγγίζει τη δεκαετία και αγανάκτηση για τις φοροεπιδρομές των τελευταίων ετών. Ο πνιγμένος πιάνεται από τα μαλλιά του και οι Ελληνες απ’ ό,τι φαίνεται πιάνονται από μια φαντασιακή εικόνα της αγοράς. Οι αντιλήψεις που εκφράζουν είναι προφανώς επιφανειακές. Διότι στην πραγματικότητα φοβούνται τις αγορές. Φοβούνται την παγκοσμιοποίηση και τον καπιταλισμό (60%) και προτιμούν σαφέστατα ένα σοσιαλδημοκρατικό μοντέλο σκανδιναβικού τύπου.  

Είναι επιρρεπείς στη συνωμοσιολογία και θύματα του οικονομικού αναλφαβητισμού – δεν καταλαβαίνουν γιατί ωφέλησε η Ευρωπαϊκή Ενωση τη χώρα μας. 

 Σχεδόν οι 2 στους 3 προτιμούν να βρουν μια σίγουρη δουλίτσα παρά να ριψοκινδυνέψουν προσπαθώντας να κάνουν καριέρα ή να πετύχουν επιχειρηματικά. Και βέβαια θέλουν να πάρουν σύνταξη πριν από τα εξήντα.

Με δυο λόγια: οι Ελληνες ελπίζουν ότι η αγορά, οι επενδύσεις και οι μεταρρυθμίσεις θα φέρουν ίσως την ανάπτυξη, θα πετύχουν εκεί που το κράτος απέτυχε. Καλοδεχούμενος ο πλούτος. Αλλά μέχρι εκεί. Είμαστε έτοιμοι να τον καταναλώσουμε, όχι και τόσο έτοιμοι να τον δημιουργήσουμε.

Ακόμα κι αυτοί που το δηλώνουν δεν είναι πάντα γνήσιοι φιλελεύθεροι, όπως φαίνεται από τις απόψεις που εκφράζουν για ζητήματα που έχουν να κάνουν με τα δικαιώματα και την ανοχή. 

Πάνω από 4 στους 10 «φιλελεύθερους» δεν βλέπουν θετικά τους πρόσφυγες και οι μισοί δεν συμπαθούν τους μετανάστες, θεωρούν την παγκοσμιοποίηση απειλή για την Ελλάδα και δηλώνουν ευθαρσώς ότι Ελληνας γεννιέσαι, δεν γίνεσαι. Σχεδόν οι μισοί διαφωνούν με την αναγνώριση του πολιτικού γάμου των ομόφυλων ζευγαριών και οι 7 στους 10 με την υιοθεσία από ομόφυλα ζευγάρια. 

Οι Ελληνες λοιπόν δεν έγιναν ακόμα φιλελεύθεροι. Συνεχίζουν να είναι συντηρητικοί που τους γοητεύει η αγορά και ο πλούτος που αυτή δημιουργεί σε άλλες χώρες. Ομως ταυτόχρονα τη φοβούνται γιατί τους τρομάζει η αβεβαιότητα. Σε πολλά ζητήματα υπάρχει πρόοδος σε σχέση με το παρελθόν, αλλά οι απόψεις παραμένουν επηρεασμένες από τον εθνικισμό, τη συνωμοσιολογία, τον αντιδυτικισμό κι ένα σωρό προκαταλήψεις. Ακόμα κι αυτοί που έχουν φιλελεύθερες απόψεις στα ζητήματα των δικαιωμάτων, συχνά τις συνδυάζουν με οπισθοδρομικές αντιλήψεις στα οικονομικά.

Αλλά ο φιλελευθερισμός είναι ενιαίος. Ο «οικονομικά φιλελεύθερος» με συντηρητικές αντιλήψεις στα ζητήματα των δικαιωμάτων και της πολυπολιτισμικότητας, και ο «πολιτικά φιλελεύθερος» που δεν καταλαβαίνει ότι η οικονομική ελευθερία αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της ελευθερίας επιλογής δεν αντιλαμβάνονται ότι ο φιλελευθερισμός είναι αδιαίρετος. Οπως και η ελευθερία.