ΔΙΕΘΝΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗ - ΚΟΙΝΩΝΙΑ - ΗΠΑ: Η νίκη Τραμπ αποδεικνύει ότι οι ΗΠΑ δεν είναι κάτι το εξαιρετικό (Trump’s Victory Proves the U.S. Is Unexceptional)

Του Leonid Bershidsky / BloombergView

Δεν χρειάζονται κλαυθμοί και οδυρμοί, Αμερικανοί φίλοι μου. Το αποτέλεσμα των εκλογών δεν σηματοδοτεί την κατάρρευση της δημοκρατίας σας – δεν είναι παρά ένα γερό χτύπημα στην μοναδικότητα των ΗΠΑ και την άστοχη αλαζονεία της αμερικανικής ελίτ.

Ο Ντόναλντ Τραμπ κέρδισε εφαρμόζοντας μια πολιτική συνταγή η οποία σημειώνει επιτυχία στην ανατολική Ευρώπη από την αρχή της περασμένης δεκαετίας: ένα μείγμα ισχυρού εθνικισμού και μιας ατζέντας πάταξης της διαφθοράς.

Την Τρίτη το βράδυ, στο Ορλάντο της Φλόριντα, περίπου δέκα Ρεπουμπλικάνοι είχαν μαζευτεί μπροστά στην τηλεόραση, στο σαλόνι ενός ξενοδοχείου στη Κομητεία Osceola και έβλεπαν Fox News. Είχαν έρθει να γιορτάσουν τη νίκη του τοπικού Ρεπουμπλικανικού Κόμματος της Osceola –όμως αυτό που τους ενδιέφερε περισσότερο ήταν η προεδρική κούρσα. Είχαν αυτάρεσκο ύφος και έμοιαζαν υπερβολικά σίγουροι για τη νίκη του Τραμπ. "Θα σαρώσει", σχολίασε μόλις βγήκαν τα πρώτα αποτελέσματα ένας γκριζομάλλης κύριος που φορούσε ένα καπέλο με το σήμα της αμερικανικής Αεροπορίας. Τσούγκρισαν τα ποτήρια με τη μπίρα τους. "Άντε και στο τείχος", είπε μια κυρία με ελαφρά σκούρο δέρμα, η οποία πρόσθεσε ότι και η ίδια ήταν μετανάστρια από τη Ρουμανία.

Η σιγουριά τους ήταν επίπλαστη. Καθώς εμφανίζονταν τα νούμερα στην οθόνη, η ένταση ζωγραφιζόταν στα πρόσωπά τους και η γλώσσα του σώματός τους πρόδιδε αγωνία. Κοιτούσαν τους εκλογικούς χάρτες στα κινητά τους τηλέφωνα και συζητούσαν το δρόμο προς τη νίκη του υποψηφίου τους, η οποία μέχρι τότε δεν ήταν ακόμη πιθανή.

Τρεις ώρες μετά, μια γυναίκα με καουμπόικο καπέλο σκαρφάλωσε πάνω σε μια καρέκλα και φώναξε: "Μόλις ανακοίνωσαν ότι η Φλόριντα πάει στον Τραμπ!" κουνώντας μανιασμένα μια λαστιχένια μάσκα της Χίλαρι Κλίντον με τη μορφή μάγισσας, λες και κρατούσε το κομμένο κεφάλι της υποψήφιας των Δημοκρατικών.  Ακούστηκαν ζητωκραυγές. Τελικά αποδείχθηκε όντως μεγάλη νίκη του κόμματος. 

Πολλοί υποστηρίζουν ότι η νίκη του Τραμπ τροφοδοτήθηκε από το ρατσισμό και την ξενοφοβία, όμως τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά.

Οι υποστηρικτές του Τραμπ σε εκείνο το ξενοδοχείο του Ορλάντο δεν ήταν όλοι λευκοί, ούτε ήταν όλοι άνδρες. Την προηγούμενη ημέρα, όταν η σύμβουλος κυβερνητικών σχέσεων του Ορλάντο, Bertica Cabrera Morris, υποκαθιστώντας τον Τραμπ, μου είπε ότι οι Ρεπουμπλικάνοι δεν είχαν χάσει το έρεισμά τους στην ισπανική κοινότητα, η οποία θα τους έδινε πολλές ψήφους, με δυσκολία κατάφερα να κρύψω τη δυσπιστία μου. Εντούτοις, είχε δίκιο: σε εκείνη την αίθουσα του ξενοδοχείου ακούγονταν και ισπανικά. Οι γυναίκες ήταν επίσης αρκετές. Προφανώς αρκετά μέλη της ισπανικής κοινότητας και αρκετές γυναίκες δεν βρήκαν τις δηλώσεις Τραμπ ιδιαίτερα προσβλητικές. 

Φυσικά τα παραπάνω στοιχεία είναι εμπειρικά, όπως και το γεγονός ότι φέτος στα ταξίδια μου ανά τις ΗΠΑ συνάντησα περισσότερους ανθρώπους ενθουσιασμένους με τον Τραμπ παρά με την Κλίντον. Έτσι κι αλλιώς, υπάρχει κάτι άλλο στο οποίο μπορούμε να στηριχτούμε πια εκτός από τις προσωπικές μας εντυπώσεις; 

Προφανώς οι περισσότεροι αναλυτές δημοσκοπήσεων και ειδήμονες επί του θέματος έπεσαν τόσο έξω που θα έπρεπε να τους είχαμε αγνοήσει όλη τη χρονιά. Προσωπικά δεν είχα το θάρρος για κάτι τέτοιο, σε αντίθεση με κάποιους άλλους ανθρώπους που ξέρω –όπως ο Robert Barnes, δικηγόρος στο Λος Άντζελες, ο οποίος ήδη από τις προκριματικές εκλογές προέβλεπε σταθερά νίκη Τραμπ, κερδίζοντας έτσι εκατοντάδες χιλιάδες δολάρια τόσο για τον ίδιο, όσο και για τους πελάτες που συμβούλεψε να στοιχηματίσουν υπέρ του Τραμπ σε ευρωπαϊκές εταιρείες στοιχημάτων. Τα σημάδια που είδε ο Barnes και οι υπόλοιποι παίκτες στοιχημάτων –πολλά εκ των οποίων στερούνται επιστημονικότητας– αποδείχθηκαν πολύ πιο αξιόπιστα από τις αλαζονικές απόψεις και τις με ύφος αυθεντία εκτιμήσεις δημοσκόπων, ακαδημαϊκών, πολιτικών παραγόντων και βετεράνων σχολιαστών. 

Θα έπρεπε να είχα ακούσει τον Barnes και τους δεκάδες συνηθισμένους Αμερικανούς που μου είχαν εξηγήσει γιατί προτιμούν τον Τραμπ από τη Χίλαρι. Μόλις ένα μικρό ποσοστό εξ αυτών εξέφρασαν ξενοφοβικές ιδέες. Οι περισσότεροι ήταν δυσαρεστημένοι με την οικονομική τους κατάσταση, ιδίως με την αύξηση των ασφάλιστρων για το Obamacare και την αβεβαιότητα των εισοδημάτων τους, ενώ όλοι ανεξαιρέτως θεωρούσαν ότι η Κλίντον είναι διεφθαρμένη. Όπως είπε ένας υποστηρικτής του Τραμπ στο Ορλάντο την Τρίτη το βράδυ, "Θα προτιμούσα να κυβερνήσει τη χώρα η μαφία παρά η Χίλαρι Κλίντον: η μαφία είναι πιο τίμια". 

Αυτό θα έπρεπε να με κάνει να καταλάβω κάτι σημαντικό –ή μάλλον να μου επιβεβαιώσει κάτι που ήξερα ήδη από ένα άλλο μέρος του κόσμου. 

Ο Τραμπ πιθανόν να κέρδισε επειδή μέχρι το τέλος της εκστρατείας του δεν ήταν πια μόνο ένας εθνικιστής λαϊκιστής, σε αντίθεση με όσους τον τελευταίο καιρό κερδίζουν έδαφος στην Ευρώπη, χωρίς ωστόσο να κατακτούν τα στρατηγικά ύψη της εξουσίας. Ήταν επίσης ένας σταυροφόρος κατά της διαφθοράς. Είχε την ευφυΐα να αξιοποιήσει την ευκαιρία που του πρόσφερε το Wikileaks, το οποίο την Τρίτη το βράδυ έγραψε στο τουίτερ "Η διαφθορά δεν αρέσει στον αμερικανικό λαό".

Τη δεκαετία του 2000 τα κόμματα με συνθήματα κατά της διαφθοράς σημείωσαν μεγάλη εκλογική επιτυχία στην Κεντρική και την Ανατολική Ευρώπη, είτε ως επικεφαλής είτε ως συμμετέχοντα σε κυβερνητικούς συνασπισμούς σε αρκετές χώρες, όπως η Πολωνία, η Σλοβακία, η Εσθονία, η Λιθουανία, η Σλοβενία και η Βουλγαρία. Ωστόσο, δεν τα κατάφεραν όλα τα κόμματα να επιβιώσουν σε δεύτερες εκλογικές αναμετρήσεις, πόσω μάλλον σε τρίτες. 

Το πιο επιτυχημένο, το Κόμμα του Νόμου και της Δικαιοσύνης της Πολωνίας (PiS) κυβερνά τη χώρα σήμερα επειδή συνδύασε τεχνηέντως την ατζέντα κατά της διαφθοράς με τον εθνικιστικό λαϊκισμό.

Πολλοί μετα-σοβιετικοί πολιτικοί φλέρταραν επίσης με το συνδυασμό αυτό. Ο πρώην Γεωργιανός Πρόεδρος Μιχαήλ Σαακασβίλι τον τελειοποίησε μετά την "Επανάσταση των Ρόδων" της Γεωργίας, το 2003, ενώ όταν εκδιώχθηκε από την εξουσία, αφού έκανε σημαντικές αλλαγές στη χώρα του, τον έφερε μαζί του στην Ουκρανία. Αυτήν την εβδομάδα παραιτήθηκε από τη θέση του κυβερνήτη της ουκρανικής επαρχίας της Οδησσού προκειμένου να οικοδομήσει ένα ισχυρό κόμμα και να διεκδικήσει τη διενέργεια πρόωρων εκλογών. Ανακοίνωσε την παραίτησή του με μια μεμψίμοιρη, μνησίκακη ομιλία που θύμιζε Τραμπ. Κατηγόρησε για διαφθορά την κυβέρνηση και το υπουργικό συμβούλιο του Προέδρου Πέτρο Ποροσένκο για την αποτυχία μεταρρύθμισης των τελωνειακών και των δημόσιων υπηρεσιών στην περιοχή. Δήλωσε ότι ο Ποροσένκο υποστήριζε προσωπικά "εγκληματικές φατρίες" στην Οδησσό και δεσμεύτηκε να ξεκινήσει μια "νέα φάση του αγώνα".

"Είμαι στρατιώτης που εφορμά όσο μπορεί και για όσο χρειάζεται", δήλωσε ο Σαακασβίλι. "Όσο χρειάζεται μέχρι την ολοκληρωτική νίκη, μέχρι την κάθαρση της Ουκρανίας από τη δυσωδία, από αυτή τη διεφθαρμένη ακαθαρσία".

Καθώς παρακολουθούσα την ομιλία του, σχεδόν περίμενα το κοινό να αρχίσει να ζητωκραυγάζει ρυθμικά το σύνθημα "Καθάρισε τον βάλτο", όπως έκαναν τα πλήθη στις πρόσφατες συγκεντρώσεις του Τραμπ. Οι Ουκρανοί μπορεί να μάθουν να το λένε όσο προχωρά η προεκλογική του εκστρατεία του Σαακασβίλι. 

Είναι μεγάλη ειρωνεία αν ήταν η Ρωσία εκείνη που έδωσε στον Τραμπ τα πυρομαχικά του WikiLeaks. Ο Alexei Navalny, ένας εθνικιστής - λαϊκιστής κατά της διαφθοράς είναι ίσως η χαρακτηριστικότερη έκφραση της αντιπολίτευσης που πολιορκεί το καθεστώς Πούτιν. Ο Ρώσος Πρόεδρος, ο οποίος δεν προτάσσει τα δικαιώματα των αυτοχθόνων έναντι των μεταναστών, και ο οποίος κινείται σε κατεξοχήν διεφθαρμένους κύκλους, είναι ορκισμένος εχθρός των εθνικιστικών κινημάτων κατά της διαφθοράς στις όμορες χώρες της Ρωσίας. Αντίστοιχα ο Πούτιν είναι ο υπ’ αριθμόν ένα στόχος των κινημάτων αυτών. Το PiS της Πολωνίας τάσσεται επίσης έντονα κατά του Πούτιν. 

Κερδίζοντας τις προεδρικές εκλογές με μια χαρακτηριστικά ανατολικοευρωπαϊκή συνταγή, ο Τραμπ έδειξε ότι...

 δεν υπάρχει καμιά ιδιαίτερη διαφορά μεταξύ, λόγου χάρη, Αμερικανών και Πολωνών, ή Αμερικανών και Γεωργιανών. Είναι εξίσου εύκολο να επικαλεστεί κανείς την εθνική τους περηφάνια, συνδέοντάς την με τις οικονομικές τους δυσχέρειες, ενώ αρκετά κοινή είναι και η αντίληψή τους για την επίσημη διαφθορά.

Τον Αύγουστο ο Navalny ανάρτησε ένα άρθρο στο διαδίκτυο, στο οποίο σύγκρινε τα ολοένα και ακριβότερα σπίτια της Κλίντον με τα πολύ πιο μεγαλειώδη παλάτια των Ρώσων αξιωματούχων.  

To επιχείρημά του ήταν καλό αλλά για τον μέσο ψηφοφόρο της Ανατολικής Ευρώπης που έχει γαλουχηθεί με άνω της μιας δεκαετίας πολιτικές που τάσσονται κατά της διαφθοράς, η Κλίντον εξακολουθεί να δείχνει διεφθαρμένη. Τα υπέρογκα ποσά που χρεώνει για την ακρόαση στις δημόσιες ομιλίες της θα κατακρίνονταν στην Ουκρανία ή τη Γεωργία ως μορφή χρηματισμού. Η αποτυχία των Κλίντον να τραβήξουν μια σαφή διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στο φιλανθρωπικό τους ίδρυμα και της ιδιωτικής τους επιχειρηματικής δραστηριότητας θα είχε αμαυρώσει τη φήμη τους σε αυτές τις χώρες, πιθανότατα σε μεγαλύτερο βαθμό από ό,τι στις ΗΠΑ.

Δεν θα είχε σημασία εάν η Κλίντον ήταν όντως διεφθαρμένη ή εάν ήταν τόσο διεφθαρμένοι όσο οι μετασοβιετικοί πολιτικοί: όλα είναι θέμα οπτικής. 

"Εάν όλη τους τη ζωή υπηρετούν το δημόσιο, γιατί είναι τόσο πλούσιοι;". Αυτό το ερώτημα θα ήταν ένα ισχυρό όπλο εναντίον τους στις νεότερες δημοκρατίες. Στην Ουκρανία, όπου μία εθνικιστική επανάσταση κατά της διαφθοράς οδήγησε στην αποπομπή του πρώην προέδρου το 2014, το ερώτημα είναι ξανά επίκαιρο εν μέσω αποκαλύψεων πως τοπικά στελέχη έχουν αποθησαυρίσει εκατοντάδες εκατομμύρια δολάρια σε μετρητά.

Οι ΗΠΑ δεν συγκρίνονται ποτέ με τις νεότερες Δημοκρατίες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης επειδή η ίδια η αλαζονική αμερικανική ελίτ που απέτυχε με τόσο πάταγο φέτος είναι τόσο υπερήφανη για την αμερικανική πολιτική παράδοση. Με την παράδοση να καταρρέει, κάποιοι πολιτικοί σχολιαστές αναγκάστηκαν να παραδεχτούν ότι δεν καταλαβαίνουν ιδιαίτερα τη χώρα. "Αμερική, σχεδόν δεν σε ξέρουμε", τουίταρε ο οικονομολόγος Paul Krugman. "Σίγουρα, έκρινα λάθος τη χώρα".

Είναι ώρα να σταματήσει η ύβρις. Οι ΗΠΑ είναι μια χώρα σαν πολλές άλλες από πολλές απόψεις. 


Όλα όσα μπορούν να συμβούν αλλού, μπορούν να συμβούν και στις ΗΠΑ. Μόλις συνέβη ο Trump.