ΔΙΕΘΝΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗ και ΚΟΙΝΩΝΙΑ: Ο νέος εθνικισμός

The Economist

Όταν ο Ντόναλντ Τραμπ ορκίστηκε να κάνει την Αμερική "Μεγάλη και πάλι!" απηχούσε την εκστρατεία του Ρόναλντ Ρίγκαν το 1980. 

 Τότε οι ψηφοφόροι αναζητούσαν την ανανέωση, μετά τις αποτυχίες της προεδρίας Κάρτερ. 

Αυτό το μήνα εξέλεξαν τον Τραμπ επειδή, επίσης, τους υποσχέθηκε μια "ιστορική αλλαγή".  

Αλλά υπάρχει μια διαφορά. Την παραμονή των εκλογών, ο Ρίγκαν παρομοίασε την Αμερική μια "λαμπερή πόλη σε έναν λόφο". Παρουσιάζοντας όλα όσα η Αμερική θα μπορούσε να κάνει για να παραμείνει ο κόσμος ασφαλής, ονειρεύτηκε μια χώρα η οποία "δεν είναι εσωστρεφής, αλλά εξωστρεφής, στραμμένη προς τους άλλους". Ο Τραμπ, αντίθετα, δεσμεύτηκε να βάλει πρώτα την Αμερική. Απαιτώντας σεβασμό από έναν κόσμο που τη χρησιμοποιεί και θεωρεί τους ηγέτες στην Ουάσιγκτον ανόητους, λέει ότι "δεν θα παραδώσει πλέον αυτή τη χώρα ή το λαό της στις ψεύτικες υποσχέσεις της παγκοσμιοποίησης". 

Η Αμερική του Ρίγκαν ήταν αισιόδοξη. Ο Τραμπ είναι θυμωμένος.

Καλώς ήρθατε στο νέο εθνικισμό. Για πρώτη φορά μετά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, οι μεγάλες και ανερχόμενες δυνάμεις είναι ταυτόχρονα δέσμιες διαφόρων ειδών σωβινισμού. Όπως και ο Τραμπ, οι ηγέτες των χωρών όπως η Ρωσία, η Κίνα και η Τουρκία υιοθέτησαν μια απαισιόδοξη άποψη, ότι οι εξωτερικές υποθέσεις είναι συχνά ένα παιχνίδι μηδενικού αθροίσματος στο οποίο τα παγκόσμια συμφέροντα ανταγωνίζονται με τα εθνικά. Είναι μια μεγάλη αλλαγή που δημιουργεί έναν πιο επικίνδυνο κόσμο.

Ο άγονος εθνικισμός

Ο εθνικισμός είναι μια ύπουλη έννοια, γι' αυτό και οι πολιτικοί θεωρούν ότι είναι τόσο εύκολο να εκμεταλλευτούν. Στην καλύτερη περίπτωση, ενώνει τη χώρα γύρω από κοινές αξίες για να ολοκληρώσει τα πράγματα που οι άνθρωποι ποτέ δεν θα μπορούσαν να διαχειριστούν μόνοι τους. Αυτός ο "αστικός εθνικισμός" είναι διαλλακτικός και προνοητικός -ο εθνικισμός των Ειρηνευτικών Σωμάτων, ας πούμε, ή ο πατριωτισμός του Καναδά χωρίς αποκλεισμούς ή γερμανική υποστήριξη της Εθνικής στο Παγκόσμιο Κύπελλο του 2006. Ο αστικός εθνικισμός απευθύνεται σε οικουμενικές αξίες, όπως η ελευθερία και η ισότητα. Έρχεται σε αντίθεση με τον "εθνοτικό εθνικισμό" του μηδενικού αθροίσματος, που είναι επιθετικός και νοσταλγικός και ο οποίος αντλεί τις βάσεις του από τη φυλή ή την ιστορία για να διχάσει ένα έθνος. Στην πιο σκοτεινή του στιγμή, κατά το πρώτο μισό του 20ου αιώνα, ο εθνικισμός οδήγησε σε πόλεμο.

Ο λαϊκισμός του Τραμπ είναι ένα πλήγμα για τον αστικό εθνικισμό. Κανείς δεν μπορούσε να αμφιβάλλει για τον πατριωτισμό των μεταπολεμικών προκατόχων του, αλλά κάθε ένας από αυτούς ενέκρινε τις οικουμενικές αξίες της Αμερικής και τις προωθούσε στο εξωτερικό. Παρότι η αίσθηση της εξαίρεσης σταμάτησε τους προέδρους από το να βάζουν την υπογραφή τους σε κάποιους οργανισμούς, όπως το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο και η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS), η Αμερική έχει υποστηρίξει την τάξη που στηρίζεται σε κανόνες. Με την υποστήριξη παγκόσμιων θεσμών που απομάκρυναν το ενδεχόμενο παγκόσμιου αλληλοσπαραγμού, οι Ηνωμένες Πολιτείες έκαναν την χώρα τους και τον κόσμο πιο ασφαλείς και συνέβαλαν στην ευημερία.

Ο Τραμπ απειλεί να αποδυναμώσει αυτή τη δέσμευση, ενώ ο εθνοτικός εθνικισμός ενισχύεται και αλλού.  

Στη Ρωσία, ο Βλαντιμίρ Πούτιν απέφυγε τις κοσμοπολίτικες φιλελεύθερες αξίες για ένα ευδιάκριτα ρωσικό μείγμα σλαβικής παράδοσης και Ορθόδοξου Χριστιανισμού. 

Στην Τουρκία, ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν έχει απομακρυνθεί από την Ευρωπαϊκή Ένωση και από τις ειρηνευτικές συνομιλίες με την κουρδική μειονότητα, υπέρ ενός έντονα ισλαμικού εθνικισμού που ανιχνεύει γρήγορα ύβρεις και απειλές από το εξωτερικό. 

Στην Ινδία, ο Ναρέντρα Μόντι παραμένει εξωστρεφής και εκσυγχρονιστής, αλλά έχει δεσμούς με ριζοσπάστες εθνοτικές-εθνικιστικές ομάδες Ινδουιστών που κηρύττουν τον σοβινισμό και τη μισαλλοδοξία.

Εν τω μεταξύ, ο κινεζικός εθνικισμός έχει γίνει τόσο οργισμένος και εκδικητικός, που το κόμμα προσπαθεί να τον ελέγξει. Είναι αλήθεια ότι η χώρα εξαρτάται από τις ανοικτές αγορές, συμμετέχει σε κάποια παγκόσμια θεσμικά όργανα και θέλει να είναι κοντά στην Αμερική. Αλλά από τη δεκαετία του 1990 και μετά, οι μαθητές λαμβάνουν μια ημερήσια δόση "πατριωτικής" εκπαίδευσης που έχει ως σκοπό να διαγράψει έναν αιώνα ταπεινωτικής κατοχής. Και, για να θεωρείσαι σωστός Κινέζος θα πρέπει πρακτικά να ανήκει στο λαό του Χαν: όλοι οι άλλοι είναι πολίτες δεύτερης κατηγορίας.

Παρότι ο εθνοτικός εθνικισμός έχει ευημερήσει, το μεγαλύτερο πείραμα στον κόσμο στον "μετα-εθνικισμό" έχει ναυαγήσει. Οι αρχιτέκτονες αυτού που επρόκειτο να γίνει η ΕΕ πίστευαν ότι ο εθνικισμός, ο οποίος παρέσυρε την Ευρώπη σε δύο καταστροφικούς παγκόσμιους πολέμους, θα μαραζώσει και θα πεθάνει. Η ΕΕ θα υπερέβαινε τις εθνικές αντιπαλότητες με μια σειρά ένθετων ταυτοτήτων στις οποίες θα μπορούσες να είσαι Καθολικός, από την Αλσατία, Γάλλος και Ευρωπαίος ταυτόχρονα. Ωστόσο, σε μεγάλα τμήματα της ΕΕ, αυτό δεν συνέβη ποτέ. Οι Βρετανοί ψήφισαν να φύγουν και σε πρώην κομμουνιστικές χώρες, όπως η Πολωνία και η Ουγγαρία, η εξουσία έχει περάσει σε ξενοφοβικούς υπερεθνικιστές. Υπάρχει ακόμη και μια μικρή αλλά αυξανόμενη απειλή, ότι και η Γαλλία θα μπορούσε να φύγει -κι έτσι να καταστραφεί η ΕΕ.

Η τελευταία φορά που η Αμερική έγινε εσωστρεφής ήταν...

 μετά τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο και οι συνέπειες ήταν ολέθριες. Δεν χρειάζεται να προβλεφθεί κάτι τόσο κακό για να φοβηθούμε τον νέο εθνικισμό του Τραμπ σήμερα. Στο εσωτερικό τείνει να παράγει μισαλλοδοξία και να τροφοδοτεί τις αμφιβολίες σχετικά με την αρετή και την πίστη των μειονοτήτων. Δεν είναι τυχαίο που οι ισχυρισμοί περί αντισημιτισμού έχουν μολύνει την αμερικανική πολιτική, για πρώτη φορά εδώ και δεκαετίες.

Στο εξωτερικό, ενώ οι άλλες χώρες λαμβάνουν το μήνυμα από μια πιο εσωστρεφή Αμερική, τα περιφερειακά και παγκόσμια προβλήματα γίνεται πιο δύσκολο να επιλυθούν. Η ετήσια συνέλευση του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου αυτή την εβδομάδα επισκιάστηκε από την αποχώρηση τριών αφρικανικών χωρών. Οι εδαφικές διεκδικήσεις της Κίνας στη Θάλασσα της Νότιας Κίνας είναι ασυμβίβαστες με την UNCLOS. Αν ο Τραμπ ενεργοποιήσει έστω και ένα κλάσμα της μερκαντιλιστικής ρητορικής του, κινδυνεύει να "στειρώσει" τον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου. Αν θεωρήσει ότι οι σύμμαχοι της Αμερικής παραλείπουν να πληρώσουν για την ασφάλεια που λαμβάνουν, έχει απειλήσει να απομακρυνθεί από αυτούς. Το αποτέλεσμα -κυρίως για τις μικρές χώρες που σήμερα προστατεύονται από παγκόσμιους κανόνες- θα είναι ένας πιο σκληρός και πιο ασταθής κόσμος.

Οι απομονωτιστές ενώνονται

Ο Τραμπ πρέπει να συνειδητοποιήσει ότι οι πολιτικές του θα ξεδιπλωθούν στο πλαίσιο του ζηλωτικού εθνικισμού άλλων χωρών. Η απεμπλοκή δεν θα αποκόψει την Αμερική από τον κόσμο τόσο πολύ, αλλά μάλλον θα την αφήσει ευάλωτη στην αναταραχή και τη διαμάχη που συνεπάγεται ο νέος εθνικισμός. Καθώς η παγκόσμια πολιτική δηλητηριάζεται, η Αμερική θα αποδυναμωθεί και ο θυμός της θα αυξηθεί, κάτι το οποίο κινδυνεύει να παγιδεύσει τον Τραμπ σε έναν φαύλο κύκλο αντιποίνων και εχθρότητας. Δεν είναι πολύ αργά γι' αυτόν να εγκαταλείψει το ζοφερό όραμά του. Για το καλό της χώρας του και του κόσμου, χρειάζεται επειγόντως να διεκδικήσει εκ νέου τον πεφωτισμένο πατριωτισμό των προέδρων που προηγήθηκαν.