KOINΩΝΙΑ και ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ: Τα ψηφιακά δίκτυα θα μας καταστρεψουν?

Του Joe Nocera / The New York Times

Ενα πολύ σημαντικό βιβλίο που διάβασα το 2013 ήταν το «Σε ποιον ανήκει το μέλλον» του Τζάρον Λάνιερ. Παρότι κυκλοφόρησε τον Μάιο, το διάβασα πολύ αργότερα. Αυτό όμως αποδείχτηκε ευτυχής συγκυρία: Με την ανεργία στις ΗΠΑ να μένει στάσιμη σε υψηλό επίπεδο, με τη διαρροή χιλιάδων ντοκουμέντων από την Εθνική Υπηρεσία Ασφαλείας (NSA) να προκαλεί καθημερινά θόρυβο, με τις συνεχιζόμενες ιστορίες για τη διάβρωση της προστασίας των προσωπικών δεδομένων των πολιτών, το βιβλίο προτείνει ένα είδος γενικής θεωρίας που τα συνδέει όλα αυτά. Προωθεί επίσης κάποιες αντισυμβατικές ιδέες για να καταστεί υγιής αντί βλαπτική η αναπόφευκτη κυριαρχία του λογισμικού.

Ο Λάνιερ είναι μια ασυνήθιστη αυθεντία προκειμένου να κρίνει την ψηφιακή οικονομία: είχε παρευρεθεί στη γέννησή της. Μεταξύ (πολλών) άλλων, ίδρυσε την πρώτη εταιρεία πώλησης προϊόντων εικονικής πραγματικότητας. Μια άλλη από τις εταιρείες του αγοράστηκε από την Google. Ως σύμβουλος, συνεργάστηκε με «τη Wal-Mart, τη Fannie Mae, μεγάλες τράπεζες και επενδυτικές εταιρείες», όπως σημειώνει. Αντίθετα όμως με άλλους συναδέλφους του, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι τα ψηφιακά δίκτυα δεν είναι πανάκεια. «Το συμπέρασμά μου από την πρόσβαση σε αυτούς τους ποικιλόμορφους κόσμους ήταν η διαπίστωση ότι μοιάζουν», γράφει. «Οι μεγάλοι παίκτες συχνά κερδίζουν τεράστια οφέλη από τα ψηφιακά δίκτυα, αλλά επίσης αιχμαλωτίζονται από την ίδια δυναμική».

Βαθμιαία, η ίδια η αποτελεσματικότητα των δικτύων γίνεται το όργανο της αποτυχίας τους:

Στον τομέα των χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών, οδήγησε στη χρηματοπιστωτική κρίση.  

Στην περίπτωση των σούπερ μάρκετ Wal-Mart, η υιοθέτηση ψηφιακής τεχνολογίας για τη διαχείριση των προμηθειών έδωσε στην αρχή μεγάλα οφέλη, αλλά αργότερα κόστισε στους ανταγωνιστές και τους προμηθευτές της εταιρείας χιλιάδες θέσεις εργασίας, «φτωχαίνοντας βαθμιαία την ίδια τη βάση των πελατών της».

Και η NSA; Ανέπτυξε ψηφιακή τεχνολογία που μπορούσε να παρακολουθεί ολόκληρο τον κόσμο – και σύντομα έχασε τον έλεγχο στους «υπεργολάβους» της. Οσο για τα Facebook, Google, Twitter, Amazon κ.λπ., κατά τον Λάνιερ είναι μόνο θέμα χρόνου μέχρι και τα δικά τους πλεονεκτήματα να αποσυντεθούν.

Ο Λάνιερ υποστηρίζει ότι η ψηφιακή οικονομία έχει συμβάλει καθοριστικά στην αποσάθρωση της μεσαίας τάξης. (Οταν τον ρώτησα για τις συνέπειες της παγκοσμιοποίησης, είπε ότι η παγκοσμιοποίηση ήταν «μια μόνο μορφή της αποτελεσματικότητας των δικτύων»). Το μεγάλο του παράδειγμα ήταν η Kodak και η Instagram. Στην ακμή της, γράφει, «η Κodak απασχολούσε πάνω από 140.000 ανθρώπους». Ναι, η Kodak έκανε λάθη, αλλά κοιτάξτε τι την αντικατέστησε: «Οταν η Instagram πουλήθηκε στο Facebook για ένα δισεκατομμύριο δολάρια το 2012, απασχολούσε μόνο 13 ανθρώπους».

Κι έτσι ερχόμαστε στο τελικό μεγάλο επιχείρημα του Λάνιερ: 

H αξία αυτών των νέων εταιρειών προέρχεται από μας. «Η Instagram δεν αξίζει τόσο επειδή οι 13 υπάλληλοί της είναι καταπληκτικοί», γράφει. «Η αξία της προέρχεται από τα εκατομμύρια των χρηστών που συνεισφέρουν στο δίκτυο χωρίς να πληρώνονται. Τα δίκτυα χρειάζονται μεγάλο αριθμό συμμετεχόντων για να γεννήσουν αξία. Οταν τους έχουν, όμως, δεν πληρώνουν παρά ελάχιστους». Ετσι ο πλούτος συγκεντροποιείται και η οικονομική ανισότητα αυξάνεται.

Η ριζοσπαστική ιδέα του Λάνιερ είναι ότι οι άνθρωποι πρέπει να πληρώνονται όποτε η πληροφορία τους χρησιμοποιείται. Οι δημιουργοί περιεχομένου –είτε πρόκειται για συνεισφορά σε μπλογκ είτε για φωτογραφία στο facebook– θα δέχονται «μικρο-πληρωμές» όποτε το περιεχόμενο αυτό χρησιμοποιείται. Μια ψηφιακή οικονομία που φαίνεται να προσφέρει δωρεάν πράγματα –με αντάλλαγμα τη δυνατότητα εισβολής στην ιδιωτική ζωή των πελατών της– δεν είναι καθόλου δωρεάν.

Οι θέσεις του Λάνιερ δημιουργούν πολλά ερωτήματα και ο ίδιος δεν ισχυρίζεται ότι μπορεί να απαντήσει σε όλα. Ωστόσο, οι ιδέες του για μια «ανθρωπιστική οικονομία» προσφέρουν πολλή τροφή για σκέψη. Επιθυμεί να δημιουργηθεί μια δυναμική όπου τα ψηφιακά δίκτυα θα μεγαλώνουν την πίτα αντί να τη συρρικνώνουν και θα ανοικοδομούν τη μεσαία τάξη αντί να την γκρεμίζουν. «Η έως τώρα επιλογή τους να αναπτύσσονται εις βάρος των πελατών τους είναι ηλίθια», γράφει.

Το μήνυμα του Λάνιερ είναι ότι αυτό δεν μπορεί να διαρκέσει. Και δεν πρόκειται.