ΕΘΝΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ: Το Κυπριακό στην τελική ευθεία;

Γράφει ο Δρ Κωνσταντίνος Φίλης 

Διευθυντής Ερευνών του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων.

Ο​​ι εξελίξεις στο Κυπριακό τρέχουν με γοργούς ρυθμούς. Προκύπτει μεν σημαντική πρόοδος, χωρίς, εντούτοις, να γνωρίζουμε τον βαθμό σύγκλισης των δύο πλευρών στα κρίσιμα ζητήματα (σύστημα διακυβέρνησης, περιουσιακό, εδαφικό, επιμερισμός κόστους, ασφάλεια αντί εγγυήσεων). Θα διαπιστωθεί, άλλωστε, το επόμενο διάστημα κατά πόσον οι έξωθεν κλιμακούμενες πιέσεις απλά επιταχύνουν τις διαβουλεύσεις, χωρίς απαραίτητα αυτές να έχουν ακόμη ωριμάσει, ώστε να δικαιολογείται η διάχυτη αισιοδοξία των τελευταίων εβδομάδων.

Η Δύση επιδιώκει την άρση του αδιεξόδου για λόγους που υπερβαίνουν το Κυπριακό και σχετίζονται με την ασφάλεια και τον έλεγχο της ευρύτερης περιοχής. Η διευθέτηση του Κυπριακού θα αποτελέσει ένα πρώτο σημαντικό βήμα αποκλιμάκωσης των εντάσεων μεταξύ εταίρων της Δύσης, δημιουργώντας βαθμιαία συνθήκες μετεξέλιξης της Ανατολικής Μεσογείου σε ζώνη ανάσχεσης των αποσταθεροποιητικών καταστάσεων που συσσωρεύονται περιμετρικά της Γηραιάς Ηπείρου. 

Ως προς το τελευταίο, προτού δοκιμαστεί η αποτελεσματικότητα ενός πενταμερούς σχήματος με τη συμμετοχή Ελλάδας, Κύπρου, Τουρκίας, Ισραήλ και Αιγύπτου, υπάρχει μία σειρά προϋποθέσεων. Μεταξύ άλλων, η σταθεροποίηση της Αιγύπτου, η αποκατάσταση των σχέσεών της με την Τουρκία, αλλά και η επανάκαμψη της τελευταίας, καθώς ήταν εμφανώς περιθωριοποιημένη από τις περιφερειακές διεργασίες. Τυχόν λύση του Κυπριακού όχι μόνο αφαιρεί ένα πρόβλημα ώστε να «περπατήσει» ο πενταμερής άξονας, αλλά προσφέρει τη δυνατότητα ανάπτυξης ενός ενεργειακού τόξου, όπου θα διασυνδέονται οι πηγές των Ισραήλ, Κύπρου, Αιγύπτου με τη διψασμένη αγορά της Τουρκίας και το αξιόπιστο διαμετακομιστικό κέντρο της Ελλάδας. 

Βέβαια, οι τελικές αποφάσεις εφοδιασμού θα καθοριστούν από τη βιωσιμότητα των σχεδίων και τις διαθέσιμες ποσότητες, αλλά η γεωπολιτική διάσταση στην περίπτωση της Ανατολικής Μεσογείου υπερτονίζεται. 

Επίσης, η ανάσχεση των προσφυγομεταναστευτικών ρευμάτων, η συγκράτηση της διευρυμένης δράσης του τρομοκρατικού δικτύου, ενδεχόμενη ανάληψη στρατιωτικής δράσης στη Λιβύη και ο μετριασμός της αξιοσημείωτης ρωσικής επανάκαμψης στη Μέση Ανατολή προσδίδουν ακόμη μεγαλύτερη αξία σε μία τέτοια περιφερειακή συνέργεια.

Η Τουρκία, από τη μεριά της, βλέπει στο Κυπριακό μία ευκαιρία αντιστροφής της αρνητικής της εικόνας στη Δύση, ολικής επαναφοράς στην Ανατολική Μεσόγειο, ελέγχου των αποφάσεων/συμφωνιών περί την ενέργεια και εξουδετέρωσης τριγωνικών συμμαχιών αποκλεισμού της. Δεν αποκλείεται, κατά την πάγια τακτική της, να συνδέσει τη συνεισφορά της στην τακτοποίηση του ζητήματος με τη συνεννόηση σε πιο καυτά μέτωπα για ΗΠΑ και Ε.Ε. (Συρία, προσφυγικές ροές, πόλεμος ενάντια στην τρομοκρατία) αλλά και για την ίδια (Κουρδικό). Ο Ερντογάν, προβαίνοντας το προηγούμενο διάστημα σε αμφίσημες κινήσεις (αναθέρμανση με Τελ Αβίβ, στοχοποίηση Βρυξελλών και Ουάσιγκτον, ευελιξία απέναντι στον Ασαντ, ενεργοποίηση εναντίον του ISIS) και βγαίνοντας ενδυναμωμένος από το πραξικόπημα, επιζητεί τη σταθεροποίηση της χώρας του –για τη διατήρηση της οποίας εύλογα κόπτονται οι Δυτικοί– ως αναγκαία συνθήκη ανάκτησης της θέσης του εποικοδομητικού και προβλέψιμου εταίρου. 

Για τους Δυτικούς το Κυπριακό μοιάζει...

 πιο εφικτός και ρεαλιστικός χώρος σχετικού κατευνασμού της Αγκυρας, μέσω της ικανοποίησης μέρους των απαιτήσεών της έναντι άλλων πεδίων με περισσότερες συνθετότητες. 

Εμπιστεύονται, ωστόσο, πως δεν θα επιχειρήσει στην πράξη να μετατρέψει την Κύπρο σε οιονεί δορυφόρο της, αδρανοποιώντας την ελληνοκυπριακή πλευρά, συρρικνώνοντας αυτόματα τη δυτική επιρροή σε ένα κράτος-μέλος της Ε.Ε.;  

Αν και οι προσδοκίες έχουν εσχάτως αυξηθεί κατακόρυφα, υπάρχουν ακόμη εμπόδια να ξεπεραστούν και ζητήματα να διευκρινιστούν. Επακόλουθα, θα είναι δύσκολο –όχι πάντως αδύνατο δεδομένης της αποφασιστικότητας των δύο ηγετών– να τηρηθεί το χρονοδιάγραμμα μέχρι το τέλος του 2016. 

Τα βήματα της Λευκωσίας πρέπει να είναι μετρημένα και προσεκτικά προκειμένου να μη δοθεί η δυνατότητα στην Αγκυρα να της επιρρίψει εκ νέου την ευθύνη αποτυχίας, ούτε και να αποδεχθεί υποχρεωτικά μία συμφωνία μη ισορροπημένη, που είτε θα απορριφθεί στο επικείμενο δημοψήφισμα ή δεν θα εφαρμοστεί. Εδώ, η ενεργοποίηση της Αθήνας μπορεί να αποδειχθεί χρήσιμη.