KOINΩΝΙΑ - ΑΝΘΡΩΠΟΣ: Ο Παντοδύναμος βλέπει καλύτερα

EΞΑΙΡΕΤΙΚΟ

Toυ ΚΩΣΤΑ ΛΕΟΝΤΑΡΙΔΗ

Για λόγους κοινωνικής οικονομίας θεωρείται γενικώς αποδεκτό εκ μέρους και δήθεν σεμνών και ταπεινών: «ουδείς αναντικατάστατος». 

Αυτό διακινείται ως δόγμα από στόμα σε στόμα, απεμπολώντας τη φυσική ματαιοδοξία και φλερτάροντας με τη ματαιότητα. Αλλωστε, η εναλλαγή προσώπων και καταστάσεων είναι συνεχής· άλλες φορές ευτυχώς, άλλες δυστυχώς. Ερχονται ώρες, ανθρώπινο, που η ανωτέρω παραδοχή ανατρέπεται. Ποιος δεν έχει βρει στο ζύγι το δικό του πένθος βαρύτερο από το πένθος των άλλων, τον θρήνο του πιο αβάστακτο από τρίτων; Αλλά αργά ή γρήγορα...
 

Πώς το έγραψε ο Κωστής Παπαγιώργης; «...Το πυρίμαχο γυαλί της μνήμης χνωτίζεται, θαμπώνει. Κάθε μέρα είναι και μια νέα φτυαριά χώμα. Το πένθος ξεθωριάζει προς όφελος της ζωής καθώς το παρελθόν αρχίζει να μην ανταποκρίνεται στις εκκλήσεις. Ικανή να μαλακώνει την πέτρα και να εξουθενώνει την ηθική αντοχή, η συνήθεια εξυφαίνει ανεπαίσθητες δολιότητες. Ετσι, η καρδιά παθαίνει μια ανεξήγητη απάθεια, όπως ακριβώς το μνήμα χορταριάζει και πέφτει σε ατημελησία οικτρή». 

 Το «ουδείς αναντικατάστατος» αμφισβητείται επισήμως, πολλές φορές με λόγια υπερβολής, όταν επιφανή δημόσια πρόσωπα περνούν στο βασίλειο του ανεξύπνητου. Είτε πρόκειται για πολιτικούς είτε για πνευματικούς ανθρώπους, επιστήμονες, καλλιτέχνες, ιεράρχες, το ύστατο «χαίρε» συνοψίζεται ηχηρά: «Το κενό που αφήνει είναι δυσαναπλήρωτο...». 

Σε τέτοιες περιπτώσεις, εν αναμονή ισάξιων ή υπέρτερων διαδόχων, η σκυτάλη παραδίδεται στην κρησάρα της Ιστορίας και στη δοκιμασία της συλλογικής μνήμης. 

Αραγε, το «ουδείς αναντικατάστατος» έχει και αναδρομική βαρύτητα; 

Εάν ναι, τότε για παράδειγμα, με δεδομένη τη διαδοχή ανθρώπων σε αξιώματα, ο Ελευθέριος Βενιζέλος και ο Κωνσταντίνος Καραμανλής στοιβάζονται ισοπεδωτικά με τόσους και τόσους ομολόγους τους, ζώντες και τεθνεώτες.
Το «ουδείς αναντικατάστατος» φοριέται γάντι από όσους αδυνατούν ή δεν θέλουν να αναγνωρίσουν στοιχειώδη δικαιώματα υπεροχής σε άλλους:

Εχετε ακούσει τεμπέλη να εκθειάζει τον εργατικό; Ψεύτη να υμνεί την φιλαλήθεια; Απατεώνα να αγωνίζεται για μια κοινωνία δικαίου; 

Μεταπράτες μιζέριας, διαζευγμένοι μετά όρκου από τον λόγο τον καλό, τούτοι οι ομοϊδεάτες θυμοσοφούν: «ουδείς αναντικατάστατος». 

Ενάντια όμως στην ευθυγράμμιση πάντων, η αληθινή ζωή πράττει το καθήκον της. Διαψεύδει, στα μικρά και στα μεγάλα. Τυχαία, κι αμήχανη, επιλογή: 

Ο «Πολίτης Κέιν» του Γουέλς, «Η Δίκη» του Κάφκα, η «Ανάσταση» του Τολστόι είναι έργα ανθρώπων ξεχωριστών. Αναντικατάστατων. 

Δεν επιχειρώ ανοσιουργία αποκλιμακώνοντας. Ο παντοδύναμος προίκισε τον κατ’ εικόνα αδιάφορο Λιονέλ Μέσι με ταλέντο χάρμα ιδέσθαι. Ο Αργεντίνος, από τα ιερά τέρατα του καιρού, στον δικό του χώρο ευθύνης, παντρεύει έμπνευση, χορό, υπερρεαλισμό, χαρίζοντας –μη φίλαθλοι, απολαύστε υπεύθυνα κι εσείς– νόμιμους τεχνητούς παραδείσους. Είναι αναντικατάστατος. 

Εκτός κοιμητηρίων, το «ουδείς αναντικατάστατος» υποκρύπτει μικροψυχία, ρατσισμό