ΚΟΙΝΩΝΙΑ - ΑΝΘΡΩΠΟΣ: Η διαχείριση της αποτυχίας

Εάν κάποιος μας ζητούσε να περιγράψουμε με μία φράση την έννοια της αποτυχίας θα επιλέγαμε να το κάνουμε με το ρητό που λέει «Η αποτυχία είναι ένας φίλος που φοράει τα ρούχα του εχθρού».

Γράφει η Αμάντα Μαλούχου

Σύμβουλος σταδιοδρομίας και ανάπτυξης στελεχών, με μακρόχρονη εμπειρία ως ανώτερο διευθυντικό στέλεχος πολυεθνικών εταιρειών. Έχει εργαστεί σε θέσεις ευθύνης σε τομείς όπως η διοίκηση επιχειρήσεων, διαχείριση ανθρώπινου δυναμικού και ανάδειξη – ανάπτυξη ταλέντων.

Ίσως να φαίνεται οξύμωρο, αλλά η αποτυχία είναι μια μεγάλη ευκαιρία να αποκομίσουμε εξαιρετικά και σημαντικά οφέλη για εμάς. 

Τα οφέλη αυτά δεν γίνονται άμεσα αντιληπτά αφού επισκιάζονται από την κακή διάθεση και τα αρνητικά συναισθήματα που υπερισχύουν όταν κάποιος έρχεται αντιμέτωπος με ένα κακό αποτέλεσμα.

Η αποτυχία εφόσον αξιοποιηθεί σωστά, μπορεί να αποτελέσει για όλους μας είτε είμαστε επαγγελματίες είτε είμαστε μαθητές ή φοιτητές, μια χρυσή ευκαιρία για αυτογνωσία, αξιολόγηση επιλογών, αναγνώριση λαθών, αποδοχή αλλαγών και διαμόρφωση πλάνου αυτοβελτίωσης.

Πρόσφατα κλήθηκα να διαχειριστώ μια ομάδα μαθητών Γυμνασίου που απέτυχε να λειτουργήσει με ομαδικότητα, αποτελεσματικότητα και συνέπεια σε ένα σημαντικότατο project. Ως αποτέλεσμα της κακής διαχείρισης τους, τόσο η ομάδα όσο και το σχολείο στο οποίο άνηκε, έχασαν μια εξαιρετική ευκαιρία για διάκριση και προβολή.

Ας δούμε μερικά από τα αρνητικά χαρακτηριστικά της ομάδας αυτής: μη ανάληψη ευθύνης από τα μέλη της, ανεπαρκής επικοινωνία, προβληματικός συντονισμός. Παράλληλα, απάθεια των παιδιών απέναντι στις προσπάθειες ανατροφοδότησης εκ μέρους του σχολείου, που είχαν στόχο να αναδείξουν τις πτυχές της δυσλειτουργίας.

Στην πρώτη μας συνάντηση με τα παιδιά μετά τη γνωστοποίηση των κακών αποτελεσμάτων, οι επιλογές μας ήταν: 

να αφήσουμε τα παιδιά να θρηνήσουν για την αποτυχία τους (και την κακή τους τύχη), να δώσουμε διέξοδο στο θυμό της αποτυχίας ψάχνοντας για τους υπευθύνους (ελάχιστα εποικοδομητικό) ή να λειτουργήσουμε με επίκριση απέναντι στα μέλη της ομάδας (το αναμενόμενο).  

Στοχεύοντας στην αξιοποίηση της ευκαιρίας επιλέξαμε να διαχειριστούμε την αποτυχία ως μάθημα, ως εμπειρία και ως εφαλτήριο για το μέλλον.

Οι ερωτήσεις που θέσαμε στα παιδιά ήταν οι εξής:

1) Τι μάθατε από αυτήν την εμπειρία
2) Τι πήγε καλά
3) Τι δεν πήγε καλά
4) Αν σας δινόταν ξανά η ευκαιρία τι θα κάνατε διαφορετικά
5) Για ποιό λόγο θα το κάνατε διαφορετικά
6) Τι χρειάζεται να βελτιώσει σε προσωπικό επίπεδο ο καθένας από εσάς
και πως
7) Ποιά είναι η επομένη ευκαιρία που θα διεκδικήσετε για να αξιοποιήσετε τα όσα μάθατε

Στην συναισθηματικά φορτισμένη συζήτηση που ακλούθησε, οι μαθητές προχώρησαν στην αναγνώριση των λαθών τους. Τα λάθη αυτά αφορούσαν στην κακή ποιότητα συνεργασίας, στην ανευθυνότητα, στην ανεπαρκή ηγεσία της ομάδας και στον έντονο ανταγωνισμό μεταξύ των μελών της ομάδας. 

Στη συνέχεια τα παιδιά μπήκαν στην διαδικασία να τοποθετηθούν σχετικά με το τι ακριβώς θα έπρεπε να κάνουν διαφορετικά σε μια μελλοντική ευκαιρία ως ομάδα και ως άτομο αναγνωρίζοντας και παίρνοντας την ευθύνη των σημείων προς ανάπτυξη και βελτίωση.

Κατά την άποψη μου, τα οφέλη που αποκόμισαν τα παιδιά μέσα από αυτή την διαδικασία αξιοποιώντας «τα δώρα της αποτυχίας» (εμπειρία, επίγνωση, προσωπική ευθύνη) ήταν εξίσου σημαντικά και ίσως σημαντικότερα από αυτά που θα τους προσέφερε η επιτυχία του project.

Υπάρχουν δύο επιπλέον στοιχεία που μπορούν να παίξουν σημαντικό ρόλο στην διαχείριση της αποτυχίας: 

Το ένα είναι ο θετικός εσωτερικός διάλογος και το δεύτερο η δυνατότητα να μπορεί κάνεις να δει την μεγάλη εικόνα.

Στην πρώτη περίπτωση έχουμε να αντιμετωπίσουμε την εσωτερική μας φωνή που με μεγάλη ευκολία μας κακοχαρακτηρίζει, μας κριτικάρει και μας «ακρωτηριάζει», κυρίως μετά από μια αποτυχία. Είναι σημαντικό να πάρουμε τον έλεγχο αυτής της φωνής περιορίζοντας την τοξική αυτοκριτική, αναγνωρίζοντας ότι όλοι κάνουμε λάθη και ότι επιτέλους εάν δεν πέσεις δεν θα μάθεις ούτε να περπατάς ούτε να σηκώνεσαι. Ιδιαίτερα βοηθητική σε αυτή τη διαδικασία είναι η εισαγωγή θετικών χαρακτηρισμών, η εσωτερική παρακίνηση και τα αισιόδοξα μηνύματα. Ο εγκλωβισμός στην αρνητική κριτική στοιχίζει πολύτιμο χρόνο και εμποδίζει την εξέλιξη.

Στη δεύτερη περίπτωση, στην εστίαση στη μεγάλη εικόνα δηλαδή που έχει να κάνει με τη διαδρομή προς τον στόχο (με τα λοξοδρομήματα, τις ανηφόρες και τις απότομες κατηφόρες της), το εκάστοτε γεγονός αποτυχίας αποκτά την πραγματική του διάσταση. Φανταστείτε πως είστε σε ένα ελικόπτερο και παρακολουθείτε έναν δρομέα στη διαδρομή με αφετηρία τον Πειραιά και τερματισμό το Αστεροσκοπείο της Πεντέλης. Στο ύψος του Πύργου Αθηνών υπάρχει ένα μπλοκάρισμα που απαιτεί ανασχεδιασμό και άρα κοστίζει στον δρομέα χρόνο (αυτή μπορεί να είναι η πραγματική διασταση της αποτυχίας στο ταξίδι προς τον στόχο). Η μεγάλη εικόνα επιτρέπει την αναγωγή σε πιο ρεαλιστική διάσταση του κόστους της αποτυχίας, τον απεγκλωβισμό από το αρνητικό συναίσθημα και την εστίαση στον τελικό στόχο.

Στην πιθανή ερώτηση «μα γιατί να χρειάζεται κανείς να αντιμετωπίσει και να αξιοποιήσει αποτυχίες στην διαδρομή του» θα απαντούσα με τα λόγια της διεθνούς φήμης τραγουδίστριας της όπερας Beverly Sills «Δεν υπάρχει συντομότερος δρόμος για οποιοδήποτε προορισμό που αξίζει να κατακτηθεί».