ΔΙΕΘΝΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ - ΚΟΙΝΩΝΙΑ: Η απλή αριθμητική (!) αποδεικνύει γιατί Κοινωνική Πρόνοια βασισμένη σε άνευ όρων επιδόματα (που υποστηρίζουν τσαρλατάνοι τύπου Βαρουφάκη) δεν μπορεί να λειτουργήσει στον πραγματικό κόσμο!

Toυ  John Kay / Financial Times

Οι Ελβετοί ψηφοφόροι θα αποφασίσουν με δημοψήφισμα στις 5 Ιουνίου επάνω σε μια πρόταση για μεταρρύθμιση του συστήματος κοινωνικής πρόνοιας της χώρας, με την εισαγωγή ενός «βασικού εισοδήματος». Όλοι οι κάτοικοι θα δικαιούνται ένα εισόδημα ύψους 30.000 ελβετικών φράγκων (30.275 δολάρια) το χρόνο από το κράτος –άνευ όρων.

Η ιδέα του βασικού εισοδήματος βρίσκεται υπό συζήτηση εδώ και δεκαετίες. Προσελκύει ανθρώπους από όλο το πολιτικό φάσμα. 

Για την αριστερά, προσφέρει μια απλή και κατανοητή απάντηση στις ανησυχίες για τη φτώχεια και την ανισότητα. 

Για τους ανθρώπους του δεξιού χώρου, το σχέδιο εκπληρώνει μια κοινωνική υποχρέωση με ελάχιστη παρέμβαση σε προσωπικές υποθέσεις.

Η ανανεωμένη δημοτικότητα αυτής της ιδέας αποτελεί μέρος της γενικότερης αποστροφής για τη συμβατική πολιτική που σαρώνει στη Δύση. 

Ο Μπέρνι Σάντερς, ένας από τους Δημοκρατικούς υποψηφίους για τις αμερικανικές προεδρικές εκλογές, έχει εκφράσει τη συμπάθειά του για την ιδέα του βασικού εισοδήματος αν και έχει αποφασίσει να μην την στηρίξει. 

Ο Γιάνης Βαρουφάκης, πρώην υπουργός Οικονομικών της Ελλάδας, είναι υπέρμαχος της ιδέας. Το σχέδιο κερδίσει αξιοπιστία και λόγω της αόριστης συσχέτισής του με το ευρέως επιδοκιμασμένο βραζιλιάνικο πρόγραμμα κοινωνικής πρόνοιας, Bolsa Família, το οποίο μεταφέρει μετρητά σε φτωχές οικογένειες με παιδιά σε αντάλλαγμα της δέσμευσής τους ότι θα συνεχίσουν να στέλνουν τα παιδιά τους στο σχολείο.

Και όμως, η απλή αριθμητική δείχνει ότι αυτά τα συστήματα δεν μπορούν να λειτουργήσουν:  

Αποφασίστε τι ποσοστό του μέσου κατά κεφαλήν εισοδήματος θα άρμοζε για βασικό εισόδημα.  

Ένα 30% φαίνεται κακόβουλο. Ίσως ένα 50% είναι πιο λογικό; 

Ο αριθμός αυτός αποτελεί το μερίδιο του εθνικού εισοδήματος που θα απορροφούσε η δημόσια δαπάνη για το βασικό εισόδημα. 

Η ελβετική κυβέρνηση έχει υπολογίσει πως η δαπάνη για την κοινωνική πρόνοια περίπου θα διπλασιαστεί. Για να δείτε το ύψος του φορολογικού συντελεστή που υπονοείται από αυτό, προσθέστε το μερίδιο του εθνικού εισοδήματος που θα αντληθεί από άλλες δραστηριότητες του δημόσιου τομέα –την παιδεία, την υγεία, την άμυνα και τις μεταφορές. Είτε το βασικό εισόδημα είναι ανυπόφορα χαμηλό, είτε η δαπάνη γι' αυτό είναι ανέφικτα υψηλή.

Οι περισσότεροι υποστηρικτές του βασικού εισοδήματος προτιμούν να διατηρήσουν τα επιχειρήματά τους στο επίπεδο μιας γενικής αρχής αντί να μπλέξουν με τις ζόρικη πρακτική πλευρά των αριθμών. Οι Ελβετοί υποστηρικτές εξηγούν πως το βασικό εισόδημα «εγείρεται από ένα γενικό θεμελιώδες δημοκρατικό δικαίωμα, το Δικαίωμα στη Ζωή».

Ωστόσο ακόμη και οι ίδιοι αμβλύνουν τα ιδανικά με το ρεαλισμό. Προφανώς τα παιδιά θα λάβουν λιγότερα. Δυστυχώς, αυτό δε βοηθά με τη βασική αριθμητική: ακόμη και το 50% του μέσου εισοδήματος για τα παιδιά είναι ανεπαρκές έναντι της υποστήριξης που προσφέρουν, και το ίδιο ισχύει για τους ηλικιωμένους.

Οι Ελβετοί υποστηρικτές του δημοψηφίσματος δίνουν λύση σε αυτό το δίλημμα τονίζοντας ότι δεν δικαιούται βασικό εισόδημα όποιος ήδη λαμβάνει 2.500 φράγκα το μήνα από εργοδότη. Αυτό όχι μόνο μειώνει δραματικά τα κόστη, αλλά θα είχε επίσης κοινωνικές συνέπειες τις οποίες οι υπέρμαχοι εκθειάζουν: «Οι μισθοί στον ιδιωτικό τομέα δε θα είναι πλέον υποχρεωτικό να εξασφαλίζουν την επιβίωση του εργαζομένου».

Ίσως οι συντάκτες πράγματι να κατανοούν το ριζοσπαστισμό αυτής της πρότασης. Θα μπορούσαν να μην υπάρχουν πια χαμηλόμισθοι ή εργαζόμενοι μερικής απασχόλησης. Ελάχιστοι μαζεύουν τα σκουπίδια ή βάζουν τα προϊόντα στα ράφια των καταστημάτων για τη χαρά που τους προσφέρει η εργασία τους. Επομένως τέτοιου είδους θέσεις εργασίας θα πρέπει να αποφέρουν περισσότερα από το εγγυημένο βασικό εισόδημα. Θα ακολουθούσαν υψηλότερη ανεργία και μια ριζική ανακατανομή του εισοδήματος.

Πίσω στον πραγματικό κόσμο υπάρχουν δύο τρόποι για να αξιολογηθούν οι ανάγκες ενός νοικοκυριού για κοινωνική πρόνοια: 

 

Τα υπό προϋποθέσεις προνόμια εξαλείφουν τις αιτίες της φτώχειας –τα γηρατειά, την ανεργία, την αναπηρία, τις μεγάλες ή διαλυμένες οικογένειες. Αλλά κοστίζουν πολύ και δεν είναι πρέπον να παίρνουν επιδόματα ο Warren Buffett, ο Rupert Murdoch και η βασίλισσα μόνο και μόνο επειδή είναι ηλικιωμένοι.  

Προνόμια που συνδέονται με το εισόδημα αντιμετωπίζουν πιο άμεσα τη φτώχεια, αλλά ελαττώνουν τα κίνητρα για εργασία.

Τα συστήματα κοινωνικής ασφάλισης σε όλο τον κόσμο, χρησιμοποιούν και τους δύο τύπους –προνόμια υπό όρους και βάσει εισοδήματος- προκειμένου να εξισορροπούν τα κόστη και την αποδοτικότητα. Γι' αυτό το λόγο είναι αναπόφευκτα περίπλοκα.