TOYΡΚΙΑ: Στρες τεστ του σουλτάνου στην υπομονή της ΕΕ και την... αντοχή της Μέρκελ

Toυ ΓΙΑΝΝΗ ΚΑΣΤΡΙΩΤΗ

 

Πιο κοντά στην «ώρα της αλήθειας» για τις ευρωτουρκικές σχέσεις οδηγεί η ανοικτή αντιπαράθεση της Αγκυρας με την Ευρώπη για τους όρους εφαρμογής της συμφωνίας για το Μεταναστευτικό, που έξυσε τις γνωστές πληγές της πολιτικής «ιδιαιτερότητας» του καθεστώτος ΑΚΡ στην Τουρκία.

 

Ο Ερντογάν, απόλυτος κυρίαρχος πια στην Τουρκία, έχει επιλέξει μια μη εποικοδομητική στάση προς την Ευρώπη, εξαπολύοντας απειλές και ασκώντας εκβιασμούς, ενώ την ίδια στιγμή σε ό,τι αφορά την Ελλάδα προσφέρει διαβεβαιώσεις ότι θα συνεχισθεί η πολιτική «φιλίας και συνεργασίας» που ακολούθησε ο Α. Νταβούτογλου.

Η στάση του Ερντογάν τις τελευταίες εβδομάδες ερέθισε τα ξενοφοβικά αντανακλαστικά σε μια Ευρώπη που η κοινή γνώμη αρκετών χωρών θεωρεί την απελευθέρωση της βίζας για τους 76 εκατ. Τούρκους ως ισοδύναμη, πιθανόν και μεγαλύτερη απειλή από το Προσφυγικό.

Με την άνοδο όλο και πιο ακραίων δυνάμεων σε χώρες όπως η Γαλλία, η Αυστρία, η Ολλανδία, άλλα και σε αυτήν την ίδια τη Γερμανία, οι αψιμαχίες με αφορμή το Μεταναστευτικό εμπεδώνουν την πεποίθηση ότι η ευρωπαϊκή προοπτική της Τουρκίας είναι μια στοιχειωμένη-τελειωμένη υπόθεση και θα πρέπει να αναζητηθούν άλλοι δρόμοι για μια ειλικρινή στρατηγική σχέση ΕΕ-Τουρκίας.

Από την υποβολή αίτησης ένταξης στην ΕΟΚ το 1987, χρειάστηκαν 18 χρόνια ώστε το 2005 να ληφθεί η απόφαση για την έναρξη των ενταξιακών διαπραγματεύσεων. Από τα 35 κεφάλαια των ενταξιακών διαπραγματεύσεων έχουν ανοίξει τα 15 και έχει κλείσει μόνο ένα.

Ο ίδιος ο Ερντογάν χρησιμοποίησε την προσέγγιση με την ΕΕ και την υιοθέτηση του κοινοτικού κεκτημένου ως μέσου εξουδετέρωσης του κεμαλικού στρατιωτικού κατεστημένου προωθώντας τα δημοκρατικά και μειονοτικά δικαιώματα. Τώρα όμως που το ευρωπαϊκό κεκτημένο απειλεί τη δική του όλο και πιο αυταρχική εξουσία, η Τουρκία επιχειρεί να επιβάλει μια ala cart διαπραγμάτευση με την ΕΕ, κάτι που οδηγεί στα όριά τους ακόμη και τους άλλοτε πιο σθεναρούς υποστηρικτές της (π.χ. τη Σουηδία και τη Βρετανία).

Καθώς το θέμα της Τουρκίας έχει επιστρατευθεί και από τους οπαδούς του Brexit, που υποστηρίζουν ότι η Βρετανία δεν μπορεί να αποτρέψει την ένταξη της Τουρκίας στην ΕΕ και την ελεύθερη είσοδο πλέον 80 σχεδόν εκατομμυρίων Τούρκων στην Ευρώπη, η αντίθετη πλευρά έσπευσε να προβάλει το παράδειγμα της Κύπρου που έχει δικαίωμα βέτο έναντι της Τουρκίας, ενώ πιο χαρακτηριστική ήταν η δήλωση του πρωθυπουργού Ντέιβιντ Κάμερον ότι με τους τωρινούς ρυθμούς «η Τουρκία δεν θα μπορεί να γίνει μέλος της ΕΕ πριν από το 3000».

Η Γερμανίδα καγκελάριος Ανγκελα Μέρκελ για τους γνωστούς λόγους που έχουν σχέση τόσο με την υστεροφημία της ως ηγέτιδας της ΕΕ που δίνει λύσεις στις «κρίσεις», αλλά και λόγω του πολιτικού στοιχήματος στην ίδια τη Γερμανία, είναι έτοιμη να εξαντλήσει όλα τα περιθώρια προκειμένου να διασωθεί η συμφωνία για το Προσφυγικό.  

Κρίσιμο ορόσημο για τη Γερμανίδα καγκελάριο είναι ο επόμενος Νοέμβριος όπου στο Συνέδριο του CDU θα ανακοινώσει πιθανότατα εάν θα διεκδικήσει εκ νέου την καγκελαρία και φυσικά καθοριστικός παράγοντας είναι οι εκλογές του 2017. Μέχρι τότε η κ. Μέρκελ θα πρέπει, με δεδομένη την απουσία οποιασδήποτε άλλης λύσης, να κρατήσει ζωντανή τη συμφωνία με τον Ερντογάν, αποφεύγοντας όμως ταυτόχρονα να δίνει την εντύπωση μιας Ευρώπης που προσκυνά τον σουλτάνο.

Ενώ στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες προσπαθούν να «ζυγίσουν» τη στάση του Ερντογάν, είναι προφανές ότι γύρω από τον Τούρκο πρόεδρο αναπτύσσεται ένα ιδιόρρυθμο εθνικιστικό ισλαμιστικό περιβάλλον το οποίο αντιμετωπίζει υπεροπτικά την Ευρώπη και η φιλοσοφία του συμπυκνώνεται σε αυτό που ο ίδιος ο ηγέτης της έχει επαναλάβει αρκετές φορές το τελευταίο διάστημα: «Η Ευρώπη θα διαπιστώσει ότι έχει πολύ μεγαλύτερη ανάγκη την Τουρκία από ό,τι η Τουρκία την Ευρώπη». 

 Τα διδάγματα των τελευταίων ημερών ήταν αρκετά:

  Ο στενός σύμβουλος του Ερντογάν, Γιαλτσίν Τοπτσού, κατηγόρησε την ΕΕ ότι επιχειρεί να «υπονομεύσει τον αγώνα της Τουρκίας εναντίον της τρομοκρατίας» κατηγορώντας μάλιστα «κάποιες χώρες» ότι στηρίζουν τους τρομοκράτες (σ.σ.: το PPK). Ο Γ. Τοπτσού είναι ο πρώην αρχηγός του ακροδεξιού ισλαμοεθνικιστικού κόμματος της «Μεγάλης Ενότητας» (ΒΒΡ) που προσχώρησε στο ΑΚΡ παίρνοντας και υπουργικές θέσεις. Ο άλλος στενός σύμβουλος του Ερντογάν, ο αμφιλεγόμενος δημοσιογράφος και οικονομικός αναλυτής Γιγίτ Μπουλούτ, κάθε άλλο παρά τυχαία δήλωσε ότι εάν δεν προχωρήσει η συμφωνία με τις θεωρήσεις, τότε η Τουρκία θα αναστείλει τις συμφωνίες που έχει υπογράψει με την ΕΕ, μεταξύ αυτών και την Τελωνειακή Ενωση. Ο κ. Μπουλούτ, που έχει αναπτύξει τις θεωρίες της «διεθνούς συμμορίας των επιτοκίων» (σ.σ.: θεωρώντας ότι τα επεισόδια στο πάρκο Γκεζί της Κωνσταντινούπολης οργανώθηκαν από ένα σκοτεινό κέντρο που αντιδρούσε στη μείωση των επιτοκίων από την Τουρκική Κεντρική Τράπεζα) αλλά και τη θεωρία περί απόπειρας δολοφονίας του Ερντογάν με «τηλεκίνηση», αμφισβητεί διαρκώς τη χρησιμότητα που έχει για την τουρκική οικονομία η Συμφωνία Τελωνειακής Ενωσης, ζητώντας επαναδιαπραγμάτευσή της.

Οσο για τον νέο υπουργό ευρωπαϊκών υποθέσεων Ομέρ Τσελίκ, που και αυτός είναι πρώην δημοσιογράφος -και δεν έχει καμία σχέση με τον προκάτοχό του Μ. Μποζκίρ που ήταν διπλωμάτης καριέρας-, έσπευσε την ημέρα ανάληψης των καθηκόντων του να δηλώσει ότι η «ΕΕ δεν είναι η μοναδική επιλογή για την Τουρκία».

Η επίθεση εναντίον των ΜΜΕ, των πολιτικών αντιπάλων του, ο νόμος για την άρση της ασυλίας των βουλευτών του κουρδικού κόμματος HDP και κυρίως ο πραγματικός πόλεμος που εξελίσσεται στις νοτιοανατολικές επαρχίες της χώρας εναντίον των Κούρδων, με αφορμή την επιστροφή του PPK στην ένοπλη δράση, οδηγούν σε σκοτεινά μονοπάτια την Τουρκία, τα οποία γίνονται όλο και λιγότερο συμβατά με την ιδιότητα του μέλους της ΕΕ. Το αδιέξοδο στο θέμα της κατάργησης των θεωρήσεων για τους Tούρκους πολίτες και το επακόλουθο ναυάγιο στη συνεργασία για το Μεταναστευτικό θα οδηγήσει σε μια γενικευμένη αναμέτρηση που θα κρίνει το μέλλον αλλά και το πλαίσιο των ευρωτουρκικών σχέσεων...

Εξ ανεστη και ο Γιοχάνες Χαν
Ο επίτροπος Γιοχάνες Χαν, από τους υποστηρικτές και αυτός της σχέσης με την Τουρκία, δεν έμεινε απαθής στην υψηλών τόνων ρητορική του Ερντογάν, δηλώνοντας ότι «τέτοιες ρητορικές απειλές εναντίον της Ευρώπης δεν βοηθούν ούτε ταιριάζουν σε φίλους και εταίρους. Υπάρχει μόνο ενός είδους κράτος δικαίου. Δεν υπάρχουν δύο είδη Δημοκρατίας, η ευρωπαϊκή και η τουρκική, υπάρχει μόνο μία Δημοκρατία».

Eρντογαν σε τσιπρα
Σταθερή η στάση της Τουρκίας έναντι της Ελλάδας

Στη συνάντηση που είχαν στην Κωνσταντινούπολη ο Τ. Ερντογάν και ο Αλ. Τσίπρας, το ενδιαφέρον των ΜΜΕ επικεντρώθηκε στο θέμα της γραβάτας, όμως όταν τέθηκε από ελληνικής πλευράς το θέμα της έντασης στο Αιγαίο, κι αν αυτό σημαίνει κάποια αλλαγή στάσης, ο Ερντογάν έδωσε, σύμφωνα με πληροφορίες, διαβεβαιώσεις ότι η «πολιτική της χώρας του παραμένει σταθερή έναντι της Ελλάδας», καθώς, όπως συμπλήρωσε, χαριτολογώντας «η επιλογή της σχέσης συνεργασίας και φιλίας δεν ήταν προσωπική πολιτική του Νταβούτογλου, αλλά πολιτική που ο ίδιος έχει χαράξει...».

Βεβαίως για την Αθήνα το μείζον αυτήν τη στιγμή είναι να αποφευχθεί, και μάλιστα στην κορύφωση της τουριστικής περιόδου, ένα νέο ανεξέλεγκτο μεταναστευτικό κύμα από τις τουρκικές ακτές και κάθε προσπάθεια εστιάζεται σε αυτήν την κατεύθυνση. Ομως η κατάσταση στο Αιγαίο συνεχίζει να προκαλεί ανησυχία, καθώς καθημερινά υπάρχει κίνδυνος ατυχήματος, που θα είχε απρόβλεπτες συνέπειες.

Διερευνητικές επαφές
Οι κ. Τσίπρας και Ερντογάν φαίνεται ότι συμφώνησαν στην επανενεργοποίηση των διερευνητικών επαφών, αλλά και στην επαναλειτουργία διαύλων επικοινωνίας, ώστε να αποφευχθεί η περαιτέρω κλιμάκωση της έντασης στο Αιγαίο.

Δεν είναι γνωστό το πώς θα λειτουργήσει αυτό το μοντέλο, καθώς υπάρχουν ήδη αρκετοί δίαυλοι επικοινωνίας μεταξύ των δύο υπουργείων Εξωτερικών και Αμυνας και μεταξύ των δύο Γενικών Επιτελείων, που όμως κάθε άλλο παρά απέτρεψαν τις εντάσεις μεταξύ των δύο χωρών.

Εξάλλου το επόμενο διάστημα θα είναι ιδιαίτερα δύσκολο όχι μόνο λόγω του Προσφυγικού αλλά και λόγω του Κυπριακού, που μετά τις κυπριακές εκλογές μπαίνει σε μια ιδιαίτερα λεπτή φάση.

Η Αθήνα, χωρίς να έχει εγκαταλείψει τις φιλόδοξες ιδέες για γενικευμένη συζήτηση με την Τουρκία ώστε να επιδιωχθεί συνολική λύση, με πυρήνα την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας, με δεδομένο ότι ακόμη δεν έχουν καταγραφεί στην πράξη οι διαβεβαιώσεις Ερντογάν και καθώς και το εσωτερικό πολιτικό σκηνικό δεν βοηθά για υπερβάσεις όσο μάλιστα κυβερνητικός εταίρος παραμένουν οι ΑΝΕΛ, η κυβέρνηση και το υπουργείο Εξωτερικών επιδιώκουν τουλάχιστον τη δημιουργία σάκων ασφαλείας που θα απορροφήσουν τους ισχυρούς κραδασμούς από ενδεχόμενο ατύχημα είτε στις ευρωτουρκικές σχέσεις, είτε στο Αιγαίο, είτε στο Κυπριακό...