ΔΙΕΘΝΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗ - ΛΑΘΡΟΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ - ΓΕΡΜΑΝΙΑ: Πόσους ισλαμομαχμούτηδες μπορεί να αντέξει η χώρα-κέντρο της Ευρώπης?

Toυ TIMOTHY GARTON ASH

Kαθηγητή Ευρωπαϊκών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.

«Γιατί ήρθες στη Γερμανία και όχι στην Ιταλία;», ρωτάω τον 16χρονο Τζαβάντ, έναν Αφγανό με λαμπερά μάτια που στέκεται έξω από το αντίσκηνο της οικογένειάς του, σε κλειστό γυμναστήριο του Ανατολικού Βερολίνου. 

Πριν από έξι μήνες δεν ήξερε λέξη γερμανικά, αλλά τώρα απαντάει χωρίς δισταγμό «Italien hat kein Geld!» – Η Ιταλία δεν έχει λεφτά! 

Τα είπε όλα με μία φράση. Η άφιξη ενός εκατομμυρίου «Τζαβάντ» σε ένα χρόνο τάραξε τη Γερμανία σε τέτοιο βαθμό, ώστε το ξενοφοβικό αντιμεταναστευτικό AfD να αποσπάσει το ένα τέταρτο των ψήφων στις εκλογές ενός ανατολικογερμανικού κρατιδίου. Το ερώτημα τώρα είναι: Θα αντέξει το ευρωπαϊκό κέντρο;

Πολιτικά και οικονομικά, η Γερμανία είναι το κέντρο της Ευρώπης, ο «μεγάλος συνασπισμός» Χριστιανοδημοκρατών και Σοσιαλδημοκρατών είναι το κέντρο της Γερμανίας και η Αγκελα Μέρκελ είναι το κέντρο αυτής της κεντρώας κυβέρνησης. Η Μέρκελ είναι πραγματικά το κέντρο της Ευρώπης.

Τα άσχημα εκλογικά αποτελέσματα φαινομενικά δεν την κλόνισαν ούτε την απομάκρυναν από την ευρωτουρκική στρατηγική. Ηταν ο γνωστός επίμονος πραγματισμός, στον οποίο οφείλει την αξιοπιστία της, ή μήπως ήταν εκδήλωση της ύβρεως που νομοτελειακά κυριαρχεί όταν ένας ηγέτης μένει πάνω από μία δεκαετία στο αξίωμά του; 

Μέχρι στιγμής, το κέντρο της γερμανικής πολιτικής αντέχει, αλλά «φαγώνεται» στα άκρα σαν φουσκωτό ψωμί παπαντάμ. Ο δημοσιογράφος Στέφαν Κορνέλιους λέει ότι ο άξονας της γερμανικής πολιτικής μετατοπίζεται από το δίπολο «αριστερά-δεξιά» στο δίπολο «κέντρο-περιθώριο».

Η εκλογική επιτυχία του AfD έγινε πρωτοσέλιδη είδηση σε όλο τον κόσμο, ενώ κάποιοι από τους υποψηφίους του έχουν πει φρικτά πράγματα, όπως ότι «για τον πρόσφυγα σίγουρα δεν έχει καμία διαφορά εάν θα πεθάνει στα ελληνικά ή στα γερμανικά σύνορα». Τέτοιου είδους σχόλια, που προσεγγίζουν τη ρητορική της ακροδεξιάς ξενοφοβικής Pegida, ίσως αποκρύπτουν την πραγματική πρόκληση. Ολοι οι συνομιλητές μου στη διάρκεια μιας πολύ έντονης εβδομάδας στο Βερολίνο συμφώνησαν πως ένα από τα πιο εντυπωσιακά χαρακτηριστικά του AfD είναι η υποστήριξη που απολαμβάνει στους κόλπους μορφωμένων μεσαίων στρωμάτων:καθηγητών, γιατρών, επιχειρηματιών, δικηγόρων.

Για να αντιμετωπίσει αυτή τη ριζοσπαστικοποίηση, το κέντρο πρέπει να κάνει δύο πολύ δύσκολα πράγματα: 

Πρώτον, να δείξει στα εκατομμύρια των Γερμανών που αμφιβάλλουν ότι η Γερμανία είναι σε θέση να ενσωματώσει πάνω από ένα εκατομμύριο νεοαφιχθέντες με πολύ διαφορετικό πολιτισμικό υπόβαθρο. 

Δεύτερον, να περιορίσει τις νέες αφίξεις. 

Ως προς το πρώτο, μία επίσκεψη σε κέντρο υποδοχής δείχνει πόσο εξαιρετική προσπάθεια για πολιτισμένη υποδοχή κάνει αυτή η χώρα (όπως λέει ο επικεφαλής του κέντρου στο Βερολίνο, προβλέπεται χώρος έξι τετραγωνικών μέτρων για κάθε έναν, τροφή, ρουχισμός, περίθαλψη, ειδικά μαθήματα και ένα μικρό ποσό κάθε μήνα στην τράπεζα), αλλά και πόσο ο μεγάλος αριθμός φέρνει τις κρατικές δομές και την υπομονή της κοινής γνώμης στα όριά τους.

Η μείωση των αφίξεων, ακόμη και αν όλα κυλήσουν με βάση το σχέδιο της Μέρκελ, έχει το ανησυχητικό χαρακτηριστικό της εξάρτησης από δύο ηγέτες που δεν σέβονται τη δημοκρατία, τον Ερντογάν και τον Πούτιν, τον «σουλτάνο» και τον «τσάρο». Προκειμένου να συνεχίσει η Γερμανία να υποδέχεται με ηθικό τρόπο γνήσιους πρόσφυγες, η Μέρκελ υποστήριξε μια πρόταση ηθικά και νομικά προβληματική: να κατευθύνει τους πρόσφυγες στην Ελλάδα και μετά να κάνει ανταλλαγή «ένας προς έναν» με τους Σύρους πρόσφυγες στην Τουρκία. Επίσης, είναι εξαρτημένη από τη Ρωσία του Πούτιν για την εφαρμογή της κατάπαυσης των εχθροπραξιών στη Συρία. Μιλώντας με ανθρώπους από το περιβάλλον της Μέρκελ γίνεται επίπονα σαφές ότι ολόκληρη η πολιτική τους κρέμεται από την τουρκική και τη ρωσική κλωστή. 

Διερωτάται κανείς πόσο ρεαλιστικά είναι όλα αυτά – και δεν έχουμε εξετάσει καν το ενδεχόμενο να υπάρξουν πολλές νέες επικίνδυνες διασχίσεις από τη Λιβύη προς την Ιταλία ή μέσω άλλων διαδρομών. 

Η προσφυγική κρίση κυριαρχεί αυτήν τη στιγμή στη γερμανική πολιτική, αλλά είναι μόνο μία από τις κρίσεις που επηρεάζουν την κεντρική δύναμη της Ευρώπης. Υπάρχει η κρίση του ευρώ, της Ουκρανίας, υπάρχει η συντηρητική εθνικιστική κυβέρνηση της Πολωνίας και η Μαρίν Λεπέν στη Γαλλία – α, ναι, και η απειλή του Brexit. Δεν θέλουν καθόλου να φύγει η Βρετανία, αλλά το θέμα δεν βρίσκεται στην κορυφή της ατζέντας τους. Αν εμείς οι Βρετανοί όντως ψηφίσουμε Brexit, δεν θα μας προσφέρουν καλύτερους όρους, απλώς θα στραφούν στη Γαλλία με στόχο να ενισχύσουν τον ευρωπαϊκό πυρήνα. Αν η Βρετανία δεν βοηθήσει την υπόλοιπη Ευρώπη, θα πρέπει να τα βγάλει πέρα μόνη της. 

Οι Γερμανοί έχουν σοβαρές ασχολίες: πρέπει να σταθεροποιήσουν ξανά τη χώρα τους και ολόκληρη την ήπειρο.