KOINΩΝΙΑ και ΠΟΛΙΤΙΚΗ στην ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΜΠΑΝΑΝΙΑ: Στην αυλή των θαυμάτων

EΞΑΙΡΕΤΙΚΟ

Γράφει ο Θεόδωρος Δ. Παπαγγελής 

Ακαδημαϊκός, καθηγητής του Τμήματος Φιλολογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.
 

Στη δημοσκόπηση της Κάπα Research για λογαριασμό του «Βήματος της Κυριακής» (12.4.2015) εμφαίνεται, μεταξύ άλλων, ποσοστό 50,5% Νεοδημοκρατών που πιστεύουν στα θαύματα, με το αντίστοιχο ποσοστό των Συριζαίων να φτάνει στο σεβαστό 34,4%. 

Ενα πρόβλημα της δημοσκοπικής βιομηχανίας είναι ότι για λόγους πρακτικής οικονομίας (πρέπει να υποθέσουμε) οι ερωτήσεις έρχονται συσκευασμένες στη λογική του αλληλοαποκλειόμενου «μαύρου - άσπρου», δεν είναι δεκτικές διαβαθμίσεων, αποχρώσεων ή διευκρινίσεων και συνεπώς εκμαιεύουν ανάλογα μονοχρωματική απόκριση.  

Τι είναι «θαύμα» στη συγκεκριμένη περίπτωση; 

Αν, για παράδειγμα, ο Χριστόδουλος Ξηρός και ο Νίκος Μαζιώτης αποφάσιζαν να αποσυρθούν σε σκήτη στο Αγιον Ορος, θα μιλούσαμε για λογικά δυσεξιχνίαστο θαύμα με πλήρη μεταφυσική φόρτιση. Διαφορετικής τάξεως θαύμα όμως είναι το να πιστεύεις ότι δύο συμπαθή κατά τα άλλα παλικαράκια από τον ευρωπαϊκό Νότο (ο ένας ήταν Ισπανός και ο άλλος ήταν Συριζαίος...) θα κλονίσουν συθέμελα τις τευτονικές (και τεκτονικές) βεβαιότητες του Βόλφγκανγκ Σόιμπλε ή ότι η Νέα Δημοκρατία με τον Αντώνη Σαμαρά μπροστάρη θα περάσει πλησίστια από την εμμηνόπαυση στην ήβη. Σε αυτή τη δεύτερη και πιο εκκοσμικευμένη εκδοχή θαύματος τα ποσοστά των «πιστών» θα ήταν σίγουρα υψηλότερα τόσο για τη Νέα Δημοκρατία όσο και για τον ΣΥΡΙΖΑ.

 

Ούτε βέβαια μπορούν οι δημοσκοπήσεις να αφηγηθούν τις βαθύτατα ερμηνευτικές ιστορίες που λανθάνουν πίσω από στεγνά νούμερα και ποσοστά. Το εκλογικό αποτέλεσμα της 25ης Ιανουαρίου έχει πολλαπλή αιτιολογία, αλλά δεν υπάρχει αμφιβολία ότι στη διαμόρφωσή του συνέβαλε σημαντικά και η προσδοκία μιας σημαντικής μερίδας συμπολιτών μας ότι σε κάποια κοινοβουλευτική σύναξη οι αρχιερείς του ΣΥΡΙΖΑ θα απαγγείλουν τελετουργικά τη μία και ιερή φόρμουλα που θα διαγράψει το επαχθές χρέος. 

Μια εστιασμένη δημοσκόπηση θα μπορούσε ασφαλώς να αποκαλύψει το ποσοστό αυτών που πίστευαν ή συνεχίζουν να πιστεύουν σε με τέτοια θαυματική σεισάχθεια, δεν θα μπορούσε ωστόσο ούτε να εντοπίσει ούτε να ερμηνεύσει τους βαθύτερους λόγους της πίστης τους. Και, σύμφωνα με μια θεωρία, ο πιο πειστικός τρόπος για να τους ερμηνεύσουμε είναι να παραβάλουμε το συγκεκριμένο θαύμα με εκείνο της Ανάστασης μελετώντας ταυτόχρονα τις διαφορές νοήματος και έμφασης ανάμεσα στο ελληνορθόδοξο και στο δυτικό Πάσχα.

Οπου το δεύτερο μεγαλύνει τον επί του σταυρού πάσχοντα Χριστό ως αποπληρούντα το χρέος της αμαρτωλής ανθρωπότητας, ενώ το πρώτο, διαρκούσης της Εβδομάδας των Παθών, προσβλέπει ήδη ευφρόσυνα στον χρόνο της Ανάστασης. 

Το δεύτερο κυριαρχείται από τις παραστάσεις του σταυρικού θανάτου, το πρώτο συνοψίζεται εικαστικά στον εκ του τάφου εγειρόμενο Θεάνθρωπο.

Το δεύτερο διέπεται από την εμμονική λογική και ηθική του αμαρτωλού χρέους που πρέπει να αποπληρωθεί αίματι και θανάτω, το πρώτο επείγεται να εορτάσει τη θαυματική νίκη της ζωής επί του θανάτου. 

Και η δυτική θεολογία δεν παρέλειψε να καταλογίσει στην ανατολική Ορθοδοξία μια «δωρεάν» αντίληψη της λύτρωσης.

Μια θεωρία είναι ασφαλώς αλλά είναι θεωρία η οποία, τοποθετημένη πάνω στον καμβά του άλλου χρέους που μας τυραννά, μπορεί, εν μέρει τουλάχιστον, να ερμηνεύσει το γιατί εδώ κάποιοι πιστεύουν σε ένα αναστάσιμο, τύπου «διάγραψέ το», θαύμα ενώ η θυγατέρα του λουθηρανού ιερέα επιμένει στη λογική και την ηθική της πληρωμής.  

Το χριστεπώνυμο πλήρωμα των ΑΝΕΛ μπορεί να μην έχει πρόβλημα, αλλά οι αθεΐζουσες και αγνωστικιστικές συνιστώσες του ΣΥΡΙΖΑ δεν θα ενθουσιαστούν όταν αντιληφθούν ότι στο συγκεκριμένο ζήτημα ιερουργούν στο προκεχωρημένο τέμενος του ανατολικού μυστικισμού.

 

Οπου, βέβαια, χρόνια ολόκληρα όλοι μας λίγο-πολύ με αταλάντευτη πίστη στα θαύματα πορευτήκαμε, πιστεύοντας ότι στη θάλασσα όπου μας έριξε ο Κωνσταντίνος Καραμανλής δεν χρειαζόταν να μάθουμε κολύμπι γιατί μας είχε δοθεί η χάρη να βαδίζουμε αβρόχοις ποσίν επί των υδάτων. 

Και είναι η οξύμωρη λογική του θαύματος που τώρα τελευταία έφτασε αισίως να εκλέγει και να στηρίζει κυβερνήσεις: 

Πάνω της στηρίχτηκε εκείνη η προεκλογική «ελπίδα που ερχόταν», πάνω της στηρίχτηκε η πεποίθηση ότι το ευρωπαϊκό, ίσως και οικουμενικό, χάσμα που θα άνοιγε ο ελληνικός εκλογικός σεισμός ευθύς θα εγέμιζε άνθη, πάνω της στηρίχτηκε η βεβαιότητα ότι η ρομφαία της «πολιτικής διαπραγμάτευσης» θα κατατρόπωνε τους αριθμομνήμονες του Eurogroup, πάνω της βλαστάνει η προσδοκία του εξ Ανατολής φωτός με την παρορμητική υπόκρουση του «οπουδήποτε έξω από την Ευρώπη», πάνω της μελετάμε εκλογές και δημοψηφίσματα με άδηλο διακύβευμα, πάνω της περιμένουμε ισοφάριση και ανατροπή όταν το ματς είναι 18-1.

 

Αρκετοί στη διάγνωσή τους μιλούν για εθνολαϊκίστικη φλεγμονή. 

Δεν θα διαφωνήσουμε, μόνο που ο όρος περιγράφει μια λίγο-πολύ συγκυριακή διαταραχή που μπορεί να αναταχθεί με την αλλαγή των πολιτικών παραμέτρων.  

Εδώ όμως μιλάμε για κάτι πιο βαθύ που μας πληγώνει και αυτό μοιάζει πολύ να είναι ένας εθιμικά καλλιεργημένος ανορθολογισμός.  

Τον τρέφουν βοτάνια που ενδημούν στην ελληνική γη και δίνει δύσκολη, αν όχι άνιση, μάχη μαζί του η λειψή Παιδεία μας.  

Αλλά εδώ αρχίζει άλλη ιερεμιάδα και θα χρειαστεί να επανέλθουμε.