ΔΙΕΘΝΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗ: Στρατηγικές προεκτάσεις της συμφωνίας για το ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα

Γράφει ο Δρ. Κωνσταντίνος Φίλης 

Διευθυντής Ερευνών Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων.

Η συμφωνία για το ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα αποτελεί μεγάλη νίκη για τη διεθνή διπλωματία. 

Πιστώνεται σε όλα τα εμπλεκόμενα μέρη, κυρίως σε ΗΠΑ και Ιράν, χωρίς να παραβλέπονται οι σοβαρές δυσκολίες απαρέγκλιτης τήρησής της.

Βραχυπρόθεσμα, οι δύο πλευρές θα επιχειρήσουν να υπερβούν την εγχώρια αμφισβήτηση. Ο πρόεδρος Ομπάμα έχει καταστήσει σαφές πως δεν θα επιτρέψει την αναίρεση της συμφωνίας στο Κογκρέσο, και πιθανότατα θα τα καταφέρει. Ομως, οι ενδεδειγμένες κινήσεις για την επιτυχή εφαρμογή της πρέπει να γίνουν ορατές σύντομα (4-6 μήνες), προκειμένου να μην εξελιχθεί σε εστία αντιπαράθεσης στις επικείμενες εκλογές το 2016, σε όφελος των συντηρητικών κύκλων.
 

Παράλληλα, θα απαιτηθούν επιχειρηματικές πρωτοβουλίες εκ μέρους της Δύσης, για να «δέσουν» τη συμφωνία, να δείξουν ότι επανακάμπτει η εμπιστοσύνη, να υποστηρίξουν επί του πρακτέου τις προσπάθειες επανενσωμάτωσης του Ιράν στην παγκόσμια οικονομία και εν τέλει να ενδυναμώσουν τους μετριοπαθείς στο εσωτερικό του. 

Η άρση των κυρώσεων οφείλει να γίνει ευέλικτα, ακολουθώντας τις φάσεις υλοποίησης, ώστε να φανούν σχετικά γρήγορα τα πρώτα σημάδια ανάταξης της οικονομίας, να παταχθούν κακοδιαχείριση και παραοικονομία, για να αποδυναμωθούν όσοι συστηματικά επωφελούνται από τις συνθήκες σύγκρουσης.
 

Σε περιφερειακό επίπεδο, Ουάσιγκτον και Τεχεράνη θα διαβεβαιώσουν ότι δεν μετακινούνται από τις θέσεις τους, χωρίς να αποκλείεται πρόσκαιρα ακόμη και κλιμάκωση της ρητορικής τους. Με αυτό τον τρόπο, θα θελήσουν να αδρανοποιήσουν όσους ήδη τις κατηγορούν για συνθηκολόγηση. Ταυτόχρονα, πάντως, θα αναζητηθούν πεδία σύγκλισης (Ιράκ, Αφγανιστάν), όπου μπορεί να δοκιμαστεί εν τοις πράγμασι η νέα εποχή στις σχέσεις τους. Είναι καίριας σημασίας να προκύψουν μικρές αλλά πρακτικές συνεννοήσεις, προκειμένου να αρχίσει να εδραιώνεται η αλλαγή κλίματος.

Οι παραδοσιακοί σύμμαχοι των ΗΠΑ, προεξεχόντων του Ισραήλ και σουνιτικών κρατών του Κόλπου, θα απευθυνθούν στα κέντρα λήψης αποφάσεων της υπερδύναμης, παίζοντας το χαρτί της «εγκατάλειψής» τους για χάρη ενός προβληματικού και απρόβλεπτου μελλοντικού εταίρου (Ιράν), με σκοπό την εξαρχής αποδόμηση αυτής της προοπτικής, ή τουλάχιστον την εξασφάλιση εγγυήσεων.
 

Εντούτοις, ρεαλιστική στρατηγική στόχευση της Ουάσιγκτον για το προβλεπτό μέλλον θα καταστεί η εξισορρόπηση μεταξύ αντίπαλων δυνάμεων, αλλά και έναντι τωρινών συμμάχων. Προσώρας, δεν προσβλέπει στην ανατροπή των συσχετισμών, αλλά στη συμπλήρωση της περιφερειακής εξίσωσης, διευρύνοντας τα καθεστώτα με τα οποία μπορεί να συνδιαλέγεται, ακόμη και να συμπράττει στη βάση του αμοιβαίου συμφέροντος. Με αυτό τον τρόπο, ενδεχομένως να μετριαστεί η περιφρονητική στάση που επιδεικνύουν εσχάτως, μεταξύ άλλων, η Τουρκία, η Σαουδική Αραβία και το Ισραήλ γύρω από σημαντικά ζητήματα (τζιχαντιστές, τιμές πετρελαίου, εποικισμοί), απόρροια της βεβαιότητας πως η αποστασιοποίηση του αμερικανικού παράγοντα από τη Μέση Ανατολή και η περιθωριοποίηση/στοχοποίηση των ανταγωνιστών τούς προσφέρουν ολοένα και μεγαλύτερη ελευθερία κινήσεων.
 

Η εξεύρεση κοινών παρανομαστών με το σιιτικό στοιχείο δύναται να επιδράσει καταλυτικά στην εξομάλυνση των συνθηκών σε πολλά ανοιχτά μέτωπα.  

Το στοίχημα, αν όλα κυλήσουν ομαλά (πολλά, ωστόσο, τα εμπόδια), είναι:  

Oι ΗΠΑ να αποτρέψουν τυχόν προσπάθειες στρατιωτικοποίησης και πυρηνικοποίησης της περιοχής με πρόσχημα την ισχυροποίηση της Τεχεράνης. Μακροπρόθεσμα, η Ουάσιγκτον, δεδομένης της διαίρεσης και της συνακόλουθης αδυναμίας συσπείρωσης των περιφερειακών δρώντων έναντί της, δεν αποκλείεται να επιδιώξει την ad hoc αλληλοεξουδετέρωσή τους, ώστε να εισακούγεται περισσότερο και να ελέγχει αποτελεσματικότερα τις βλέψεις τους, όταν και όπου αυτοί λειτουργούν κόντρα στα αμερικανικά συμφέροντα.